Tiểu thương loay hoay giữa áp lực bỏ thuế khoán và bài toán tăng giá

Một buổi sáng giữa tháng 6, trong khu chợ Mơ (quận Hai Bà Trưng, Hà Nội), câu chuyện rôm rả nhất giữa các tiểu thương không phải là giá cả hàng hóa, mà là chuyện… thuế.

Chủ một ki ốt bán chè và đồ ăn vặt, tay vừa làm hàng cho khách, vừa thở dài: “Trước mỗi năm đóng 300.000 đồng tiền thuế môn bài, thuế khoán thì 600.000/tháng là xong. Giờ bảo bỏ khoán, tính thuế theo doanh thu, tôi thực sự không biết kê khai sao cho đúng. Hàng nhỏ thế này, chưa bao giờ xuất hóa đơn. Nếu kiểm tra tài khoản ngân hàng, không rõ sẽ tính sao?”

Những nỗi lo "đầu mùa" chuyển đổi

Không tí tiểu thương tỏ ra lúng túng, loay hoay trước chính sách thuế mới.

Nỗi băn khoăn của tiểu thương chợ Mơ không phải là cá biệt. Từ ngày 1/6, Nghị định 70/2025/NĐ-CP chính thức có hiệu lực, yêu cầu các hộ kinh doanh trong nhiều lĩnh vực như ăn uống, bán lẻ, thời trang, vận tải… nếu doanh thu trên 1 tỷ đồng/năm, phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, kết nối dữ liệu với cơ quan thuế.

Đồng thời, theo Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị, sẽ xóa bỏ hình thức thuế khoán với hộ kinh doanh chậm nhất trong năm 2026. Nghị quyết 198 của Quốc hội thì nêu rõ, hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh không áp dụng phương pháp khoán thuế từ ngày 1/1/2026. Hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh nộp thuế theo pháp luật về quản lý thuế.

Điều này đồng nghĩa với việc hộ kinh doanh sẽ phải nộp thuế theo doanh thu thực tế, áp dụng chế độ kế toán, lưu giữ chứng từ, hóa đơn. Đây là một thay đổi lớn chưa từng có, ảnh hưởng đến hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ lẻ trên cả nước với mục tiêu xây dựng một hệ thống thuế công bằng, minh bạch và hiện đại hóa, đảm bảo không thất thu ngân sách và tạo mặt bằng kinh doanh lành mạnh giữa các hộ cá thể và doanh nghiệp chính quy.

Tuy nhiên, trên thực tế, không chỉ khó khăn trong kê khai, các tiểu thương này còn đối mặt với bài toán kinh doanh. “Giờ nếu tính thuế theo doanh thu, tôi phải tăng giá. Cốc chè đang bán 25.000 đồng, chắc phải nâng lên 30.000 đồng. Nhưng tăng giá thì mất khách, mà không tăng thì chẳng đủ đóng thuế”, người phụ nữ gần 20 năm gắn bó với ki ốt nhỏ trong chợ Mơ chia sẻ.

Phản ứng của nữ tiểu thương trước chính sách mới trùng khớp với nhận định của ông Nguyễn Thái Bình, Chuyên gia F&B, Giám đốc Học Viện Concepts khi cho rằng, việc bỏ thuế khoán buộc hộ kinh doanh F&B phải minh bạch hóa dòng tiền, xuất hóa đơn và đầu tư thêm vào phần mềm, thiết bị, nhân sự. Do đó điều chỉnh giá gần như bắt buộc. Tuy nhiên, nếu tăng giá thiếu chiến lược sẽ dễ rơi vào rủi ro mất khách. Trong khi đó, mô hình vận hành truyền thống thiếu quản trị sẽ không còn đủ sức đáp ứng các yêu cầu mới.

Thực tế, không ít tiểu thương đang cho thấy phản ứng lúng túng trước chính sách mới. Những ngày qua, có thể thấy rõ sự thay đổi về giá bán với các mặt hàng bán lẻ, đặc biệt là dịch vụ ăn uống. Với những mặt hàng khác như đồ gia dụng, quần áo… một số thậm chí phản ứng tiêu cực hơn là chọn cách tạm ngừng kinh doanh. Trên mạng xã hội, hình ảnh những sạp hàng trống trơn, cửa đóng then cài được chia sẻ ngày càng nhiều.

Theo giới phân tích, điều này là dễ hiểu vì kể từ giai đoạn COVID-19, những tiểu thương buôn bán nhỏ lẻ đã phải đối mặt với các khó khăn do người tiêu dùng cắt giảm chi tiêu, thị phần liên tục bị thu hẹp bởi sự tăng trưởng mạnh mẽ của thương mại điện tử... khiến họ phải cắt giảm, xoay sở để tồn tại. Nay thêm áp lực phải chuyển đổi cách vận hành, họ không kịp phản ứng.

Tư duy thế nào cho chặng đường mới?

Tại dự thảo Luật Quản lý thuế đang lấy ý kiến, Bộ Tài chính cũng đã chỉ ra, việc chuyển đổi có thể gây khó khăn cho những mô hình siêu nhỏ như quán tạp hóa trong hẻm, quán cà phê vỉa hè, người bán hàng online, đặc biệt là các hộ do phụ nữ, người dân tộc thiểu số, người già làm chủ với trình độ công nghệ hạn chế. Nếu áp dụng sẽ có nguy cơ một số hộ kinh doanh nhỏ phải ngừng hoạt động do không đáp ứng được yêu cầu mới.

Theo Bộ tài chính, giai đoạn đầu triển khai (2025 - 2026) có thể gặp tình trạng quá tải hệ thống khi hàng triệu hộ kinh doanh cùng chuyển đổi. Nhiều hộ kinh doanh cũng cho biết, chi phí tuân thủ để đáp ứng quy định mới có thể dao động từ vài triệu đến hàng chục triệu đồng mỗi năm, đòi hỏi các chính sách hỗ trợ tài chính phù hợp.

Dù không ít tiểu thương loay hoay, buộc tăng giá, thậm chí tạm nghỉ, nhưng đây cũng là cơ hội nâng cấp mô hình, minh bạch tài chính và phát triển bền vững hơn.

Theo ông Nguyễn Thái Bình, tăng giá thế nào, vào lúc nào và với ai là yếu tố quyết định. Chuyên gia khuyến nghị F&B nhỏ lẻ nên chuyển đổi tư duy từ “trốn thuế” sang “tối ưu thuế”. Việc tăng giá cần có chiến lược như tăng theo giai đoạn, kết hợp với ưu đãi, đa dạng hóa, bổ sung giá trị đi kèm. Các hộ kinh doanh cũng nên tối ưu lại mô hình vận hành tinh gọn hơn.

“Tư duy vận hành tinh gọn, kiểm soát giá thành và nâng cao trải nghiệm chính là 'lá chắn' giúp bạn vượt qua cả bão thuế lẫn bão giá”, ông Bình nhìn nhận.

Giữa “bài toán sống còn”, tư duy thích nghi sẽ là lời giải. Về phía các cơ quan quản lý, TS Nguyễn Văn Thuận, Trường Đại học Kinh tế – Tài chính TP.HCM, cũng nhấn mạnh: Khá nhiều hàng quán, cơ sở sản xuất kinh doanh nhỏ lẻ thật sự không có kinh nghiệm về xuất hóa đơn, lưu giữ chứng từ. Vì vậy, cơ quan thuế cần có chính sách hỗ trợ sát sao, thậm chí đề xuất các doanh nghiệp bán phần mềm, máy tính tiền kết nối cơ quan thuế để in hóa đơn có thể cho hộ kinh doanh trả góp. Đặc biệt, ngành thuế không nên thực hiện truy thu đối với cá nhân, hộ kinh doanh khi doanh thu thực tế từ ngày 1/6 trở đi cao hơn trước đây.

Quãng thời gian từ nay chính là “nước rút” để toàn bộ hệ thống thuế cùng hộ kinh doanh cùng nhau chuẩn bị cho một bước chuyển lớn. Sự thay đổi sẽ không dễ, nhưng nếu có lộ trình rõ ràng, cơ chế hỗ trợ hợp lý, và nhất là sự đồng hành từ cả hai phía thì đây sẽ không chỉ là một “bài toán bỏ thuế khoán - tăng giá”, mà còn là một cơ hội để hộ kinh doanh nhỏ lẻ của Việt Nam trưởng thành, bền vững hơn trong một nền kinh tế minh bạch và công bằng hơn.

Ông Nguyễn Hòa Bình, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn NextTech

Cũng như "đã uống rượu bia thì không lái xe", đã kinh doanh đương nhiên phải nộp thuế. Tuy nhiên, với việc truy thu thuế và truy xuất hóa đơn chứng từ, theo tôi, Nhà nước nên xem xét miễn hồi tố, đồng thời triển khai có lộ trình, đặc biệt với các hộ kinh doanh buôn thúng bán bưng đang tự giải quyết công ăn việc làm cho bản thân và xã hội, tránh phản ứng tiêu cực như cách tiểu thương đang đồng loạt ngừng kinh doanh như hiện nay.

Ông Mai Sơn, Phó cục trưởng Cục Thuế, Bộ Tài chính

Cơ quan thuế thấu hiểu những khó khăn, vướng mắc mà hộ kinh doanh có thể gặp phải, đặc biệt ở giai đoạn đầu. Ngành thuế luôn xác định rõ trách nhiệm hỗ trợ, đồng hành tiếp tục triển khai đồng bộ các giải pháp hỗ trợ thiết thực, đồng thời không ngừng đổi mới, cải tiến quy trình, ứng dụng công nghệ, đẩy mạnh chuyển đổi số toàn diện.

Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam

Cần phân loại đối tượng xuất hóa đơn điện tử được ngay và nghiên cứu đối tượng chưa xuất được hóa đơn thì có thể chuyển dữ liệu đến người mua, cơ quan thuế và in hóa đơn sau. Nhiều sạp hàng, siêu thị mini đã có máy tính tiền, máy POS để xuất hóa đơn nhưng tại các chợ, việc kết nối thiết bị in hóa đơn còn nhiều khó khăn. Cơ quan Thuế có thể nghiên cứu giải pháp linh hoạt hơn. Ngoài ra, nên có phương án "cắt khúc", không truy thu lại phần thuế khoán cũ từ trước ngày 1/1/2026.

Đỗ Kiều