Tiếp tay cấp phép, khai thác, tiêu thụ trái phép đất hiếm

Khu vực khai thác, tập kết đất hiếm của Công ty Thái Dương tại mỏ Yên Phú (Văn Yên, Yên Bái) Ảnh: Văn Đức

Loạt cựu quan chức bị đề nghị truy tố

Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an vừa hoàn tất kết luận điều tra, đề nghị truy tố 27 bị can trong vụ án “vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên”, xảy ra tại Công ty cổ phần Tập đoàn Thái Dương (Công ty Thái Dương) và các đơn vị liên quan.

Trong số này, Đoàn Văn Huấn, Chủ tịch Hội đồng Quản trị, kiêm Tổng giám đốc Công ty Thái Dương bị đề nghị truy tố về 3 tội danh: vi phạm quy định về thăm dò, khai thác tài nguyên; vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng và gây ô nhiễm môi trường.

Cựu Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) Nguyễn Linh Ngọc bị đề nghị truy tố tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí.

Cùng tội danh trên, cơ quan điều tra đề nghị truy tố các bị can Nguyễn Văn Thuấn, cựu Tổng cục trưởng Tổng cục Địa chất và Khoáng sản; Hoàng Văn Khoa, cựu Vụ trưởng Vụ Khoáng sản; Lê Duy Phương, cựu chuyên viên Vụ Khoáng sản; Hồ Đức Hợp, cựu Giám đốc và Lê Công Tiến, cựu Phó giám đốc Sở TN&MT Yên Bái; Bùi Như Đoàn, cựu Phó chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ môi trường.

Một số bị can khác bị đề nghị truy tố các tội danh như: vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên; vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng; gây ô nhiễm môi trường; buôn lậu; tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có.

Theo hồ sơ vụ án, năm 2013, Công ty Thái Dương được Bộ TN&MT cấp phép khai thác đất hiếm tại xã Yên Phú (huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái).

Từ năm 2019 đến năm 2023, Đoàn Văn Huấn đã chỉ đạo cấp dưới tổ chức khai thác trái phép quặng đất hiếm và quặng sắt với tổng giá trị hơn 864 tỷ đồng, thu lời bất chính hơn 736 tỷ đồng.

Bên cạnh đó, Huấn chỉ đạo Nguyễn Văn Chính, Phó tổng giám đốc Công ty Thái Dương xuất hóa đơn bán quặng đất hiếm và quặng sắt, ghi đơn giá thấp hơn giá bán thực tế, qua đó khai man, để ngoài sổ kế toán gần 28 tỷ đồng doanh thu, không kê khai nộp thuế, gây thiệt hại cho Nhà nước gần 10 tỷ đồng.

Ngoài ra, Công ty Thái Dương cũng không thực hiện xây dựng các công trình bảo vệ môi trường và các biện pháp xử lý chất thải đạt chuẩn theo quy định; chưa được cấp phép xả thải ra môi trường. Từ năm 2018 đến tháng 10/2023, Huấn chỉ đạo xả thải trái phép ra môi trường hơn 348.000 tấn bùn thải quặng đuôi và 2.425 tấn thải thạch cao lẫn bùn thải.

Cấp phép, gia hạn giấy phép khai thác trái quy định

Trong vụ án này, cựu Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Nguyễn Linh Ngọc và nhiều thuộc cấp bị cáo buộc tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí, đã tiếp tay cho hành vi khai thác, tiêu thụ trái phép đất hiếm của Công ty Thái Dương.

Theo cơ quan điều tra, sau khi được cấp phép thăm dò khoáng sản, tháng 5/2011, Công ty Thái Dương nộp hồ sơ xin khai thác quặng đất hiếm, nhưng chưa được thông qua. Đến năm 2012, Thủ tướng Chính phủ ra chỉ thị yêu cầu khai thác khoáng sản phải gắn với chế biến sâu. Để được cấp phép khai thác, Công ty Thái Dương phải lập, bổ sung dự án đầu tư xây dựng tổ hợp chế biến sâu đất hiếm, trình các cơ quan có thẩm quyền thẩm định và xin ý kiến Chính phủ.

Thời điểm cấp phép vào tháng 6/2013, Dự án Khai thác chế biến đất hiếm của Công ty Thái Dương đã thay đổi cả về quy mô và tính chất, không chỉ có dự án khai thác, tuyển quặng như khi xin cấp phép năm 2011, mà bao gồm cả 3 dự án không thể tách rời, gồm: Dự án Khai thác, tuyển quặng; Dự án Nhà máy Thủy luyện Yên Bái và Dự án Nhà máy Chiết tách Hải Phòng. Trong hồ sơ xin cấp phép của Công ty Thái Dương mới chỉ có giấy chứng nhận đầu tư Dự án Khai thác, tuyển quặng do UBND tỉnh Yên Bái cấp năm 2011, hết hạn năm 2012.

Ngoài ra, vốn chủ sở hữu của Công ty Thái Dương chỉ có 200 tỷ đồng, không đảm bảo tỷ lệ vốn ít nhất bằng 30% tổng số vốn đầu tư của dự án (1.953 tỷ đồng) theo quy định tại Luật Khoáng sản (năm 2010).

Nguyễn Văn Thuấn và các cấp dưới biết rõ Công ty Thái Dương không đủ điều kiện, nhưng vẫn đề xuất lãnh đạo Bộ TN&MT cấp giấy phép.

Sau khi nghiên cứu tờ trình của Tổng cục Địa chất và Khoáng sản, biết hồ sơ chưa đủ điều kiện, nhưng cựu Thứ trưởng Nguyễn Linh Ngọc vẫn ký giấy phép cấp phép khai thác đất hiếm cho Công ty Thái Dương, là tiền đề dẫn đến việc khai thác, tiêu thụ trái phép đất hiếm, gây thất thoát hơn 864 tỷ đồng.

Cựu Tổng cục trưởng Tổng cục Địa chất và Khoáng sản sau đó đã nhận 500 triệu đồng “cảm ơn” từ Công ty Thái Dương; trong khi đó, cựu Thứ trưởng Nguyễn Linh Ngọc khai “không được hưởng lợi vật chất gì”.

Sau khi được cấp phép, Công ty Thái Dương không thực hiện đúng các nội dung theo quy định của pháp luật và quy định tại giấy phép được cấp, như: không lập thiết kế mỏ được phê duyệt; không thông báo xây dựng, khai thác mỏ; đặc biệt là không tinh luyện quặng đất hiếm trước khi bán, mà tiêu thụ quặng thô.

Cơ quan điều tra cáo buộc, các bị can là cựu lãnh đạo, cán bộ tại Sở TN&MT Yên Bái biết những sai phạm của Công ty Thái Dương, nhưng chỉ ban hành văn bản yêu cầu doanh nghiệp chấp hành, không tổ chức thanh tra, kiểm tra; không có biện pháp xử lý theo thẩm quyền hoặc kiến nghị cấp có thẩm quyền xử lý để ngăn chặn, chấn chỉnh.

Không những thế, năm 2021, khi Công ty Thái Dương làm thủ tục xin gia hạn giấy phép khai thác khoáng sản, mặc dù biết Công ty Thái Dương có nhiều tồn tại, vi phạm, không đủ điều kiện, song Hồ Đức Hợp, Lê Công Tiến, Bùi Như Đoàn đã báo cáo không trung thực tới UBND tỉnh Yên Bái.

Từ đó, cơ quan này đã báo cáo Tổng cục Địa chất và Khoáng sản, Bộ TN&MT, đề nghị xem xét, quyết định cho Công ty Thái Dương được gia hạn giấy phép, tiếp tục khai thác trái phép đất hiếm.

Thủ đoạn xuất khẩu trái phép đất hiếm

Sau khi khai thác trái phép tại mỏ Yên Phú, Công ty Thái Dương đã tiêu thụ trái phép cho một số đối tượng người nước ngoài để xuất khẩu.

Đoàn Văn Huấn đã bán 2.160 tấn quặng đất hiếm có hàm lượng oxit đất hiếm TREO 14 - 17% (chưa được chế biến sâu) cho Lưu Đức Hoa (quốc tịch Trung Quốc). Tiếp đó, Nguyễn Thanh Đoàn, Phó giám đốc Công ty cổ phần Thương binh Trường Sơn được thuê vận chuyển số hàng này từ mỏ Yên Phú về các xưởng chế biến; thuê công nhân người Việt Nam và Trung Quốc để tổ chức sản xuất tại Hải Phòng, tinh chế và nâng hàm lượng đất hiếm lên 20 - 30%.

Tuy nhiên, do nguồn gốc quặng không hợp pháp và hàm lượng 30% cũng không được phép xuất khẩu, nên Lưu Đức Hoa chỉ đạo nhân viên pha trộn thêm các hóa chất và phụ gia, tạo thành hỗn hợp chất màu trắng đục rồi đóng gói trong các bao có nhãn hiệu “Bảo Khang Rice”, với trọng lượng 50 kg mỗi bao.

Để đưa sang Trung Quốc, Lưu Đức Hoa thuê Khâu Vỹ Bung, Giám đốc Công ty GUANGZHOU (có trụ sở tại Trung Quốc). Khâu Vỹ Bung tiếp tục thuê Trần Đức, Giám đốc Công ty Dương Liễu làm thủ tục xuất khẩu hàng hóa, khai báo hải quan là “hỗn hợp chất oxalate”.

Để hợp thức nguồn gốc hàng hóa do không có giấy tờ chứng minh nguồn gốc, Trần Đức đã khai báo là chủ hàng, lập các hóa đơn thương mại nhằm hợp thức hóa nguồn gốc hàng hóa để mở tờ khai xuất khẩu.

Cơ quan điều tra xác định, từ ngày 5/5/2023 đến ngày 2/9/2023, Trần Đức đã mở 8 tờ khai tại Chi cục Hải quan cảng Đình Vũ, khai báo xuất khẩu mặt hàng là “hỗn hợp chất oxalate”, với tổng khối lượng 200,78 tấn, trị giá 501.950 USD.

Ngoài ra, Đoàn Văn Huấn cũng bán cho Lưu Vũ (quốc tịch Trung Quốc), Giám đốc Công ty HUYHUANG 1.953 tấn đất hiếm, với tổng giá trị hơn 70 tỷ đồng, đã thanh toán hơn 59 tỷ đồng, còn nợ 10,9 tỷ đồng. Số đất hiếm này đã được Lưu Vũ giao cho Quách Hải Ba (quốc tịch Trung Quốc) vận chuyển về Trung Quốc, giao cho khách hàng tiêu thụ.

Quá trình điều tra, Lưu Đức Hoa và Quách Hải Ba đã xuất cảnh về Trung Quốc, nên cơ quan điều tra có văn bản gửi Cục Đối ngoại (Bộ Công an), đề nghị phối hợp với Đại sứ quán Trung Quốc xác minh lý lịch, quá trình chấp hành pháp luật của các đối tượng này.

Còn lại, bị can Lưu Vũ đã bị bắt và bị cáo buộc về tội “tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có”.

Huệ Nguyễn