Thuế thuốc lá ở Việt Nam quá thấp so với các nước, trẻ em và người nghèo dễ tiếp cận vì giá rẻ

Thuế thuốc lá ở Việt Nam quá thấp so với các nước

Tại hội thảo "Một số tác động của việc tăng thuế thuốc lá tới sức khỏe người dân và phản ứng của thị trường" do Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam (VESS) tổ chức sáng nay, 23/4, các chuyên gia kinh tế, y tế đã phân tích đa chiều chính sách thuế thuốc lá tại Việt Nam.

Bà Phan Thị Hải nhấn mạnh hệ lụy của thuốc lá và sự cần thiết phải tăng thuế thuốc lá

Theo bà Phan Thị Hải - Phó Giám đốc Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá (PCTHTL) - ngoài nguyên nhân gây tử vong hàng đầu, chi phí y tế do thuốc lá tới khoảng 110 nghìn tỷ đồng, thuốc lá còn là nguyên nhân làm cho rừng bị tàn phá và ô nhiễm môi trường.

Thông tin từ WHO cho thấy mỗi năm có khoảng 5% diện tích rừng bị phá để trồng cây thuốc lá cũng như lấy gỗ để sấy thuốc lá (18 tỷ cây xanh để làm củi sấy thuốc lá/năm). Việc sử dụng thuốc lá thải ra môi trường mỗi năm khoảng từ 3.000 đến 6.000 tấn formaldehyde, 12.000 đến 47.000 tấn nicotine và 300 - 600 triệu kg chất thải độc hại của các mẩu thuốc lá.

Trong khi đó, từ năm 2008 đến 2019, Việt Nam mới chỉ có 3 lần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) thuốc lá, nhưng mỗi lần tăng thuế chỉ 5% và khoảng cách giữa các lần tăng thuế khá dài, trong khi Thái Lan, cứ 2 năm tăng thuế thuốc lá một lần.

Từ năm 2019 đến nay, Việt Nam đang áp dụng tính thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) theo tỷ lệ là 75% và giá tính thuế là giá xuất xưởng. Tỷ lệ thuế thuốc lá tính theo giá bán lẻ (bao gồm TTĐB và thuế giá trị gia tăng) chỉ chiếm 36%, thấp hơn nhiều so với trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình là 59%, chỉ bằng 1/2 của hầu hết các nước ASEAN (Thái Lan 78.6%, Singapore 67,1%, Indonesia 62.3%. Mức thuế theo khuyến nghị của WHO là 75% trên giá bán lẻ.

Do thuế thấp nên giá thuốc lá ở Việt Nam chỉ khoảng 0.9 USD/bao, đứng thứ 15/19 nước trong khu vực Tây Thái Bình Dương về giá thuốc lá, khiến người nghèo và cả trẻ em đều dễ tiếp cận.

Bà Hải đề xuất: Trong bối cảnh đó, cải cách thuế TTĐB đối với thuốc lá là vô cùng cần thiết. Mức thuế cao được thực hiện càng sớm sẽ giúp cứu sống nhiều người, giảm tổn thất kinh tế, xã hội và con người.

Việc tăng thuế thuốc lá tại Việt Nam thường bị phản đối với các lập luận như gây gánh nặng cho nhóm thu nhập thấp hoặc có thể làm gia tăng buôn lậu và theo ông Nguyễn Ngọc Anh – Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chính sách và Phát triển - đây luôn là điều được các công ty thuốc lá đưa ra mỗi khi bàn về tăng thuế thuốc lá. Trong khi nhiều bằng chứng cho thấy những lo ngại này không xác đáng.

“Sau các lần tăng thuế thuốc lá, việc sản xuất, xuất khẩu vẫn tăng và số liệu người tiêu dùng vẫn không giảm. Nếu năm 1994, người tiêu dùng phải bỏ ra 31% thu nhập (năm) mới mua được 100 bao thuốc lá thì năm 2017 người tiêu dùng chỉ cần bỏ ra 5,2% thu nhập (năm) là đã có thể mua được 100 bao thuốc lá” - Ông Ngọc Anh nhấn mạnh.

Kiểm soát bán lẻ thuốc lá để hạn chế sử dụng

Tại buổi tọa đàm ngay sau hội thảo, các đại biểu đều thống nhất việc tăng thuế thuốc lá là cần thiết và không nên trì hoãn. Việc cấm bán lẻ thuốc lá theo điếu sẽ mang lại hiệu quả trong việc giảm tiêu dùng, hạn chế sự tiếp cận của thanh, thiếu niên. Cần có nghiên cứu về việc tăng giá thuốc lá sẽ ngăn ngừa được bao nhiêu.

Ông Nguyễn Ngọc Anh cho biết các công ty thuốc lá nhắm vào trẻ em

Ông Ngọc Anh cho biết thêm: Các công ty thuốc lá nhắm vào trẻ em để xây dựng tệp khách hàng trong tương lai: Bày đúng tầm mắt trẻ, xếp thuốc lá cạnh kẹo. Vì thế, Việt Nam cần có nghiên cứu về vấn đề này, để có thể đưa ra những chính sách hợp lý.

Để đạt được hiệu quả giảm tiêu dùng thuốc lá, bà Hải cho rằng cần cải cách chính sách thuế thuốc lá theo hướng: Bổ sung thuế tuyệt đối (để chuyển sang hệ thống thuế hỗn hợp) với mức đủ lớn; tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và dần hướng tới mức thuế tối ưu là chiếm 75% giá bán lẻ để góp phần đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá.

Về mức thuế, cần bổ sung mức thuế tuyệt đối với sản phẩm thuốc lá, bà Hải cho rằng cần ở mức ít nhất 5.000 đồng/bao vào năm 2026 và đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, bên cạnh thuế tỷ lệ hiện tại.

Thanh Hằng