Thuế thu nhập cá nhân: Cần điều chỉnh để phù hợp

Theo ý kiến của nhiều chuyên gia, hệ thống thuế hiện nay khiến người có thu nhập trung bình dễ bị đẩy vào nhóm chịu thuế cao, tạo áp lực tài chính...

Mức giảm trừ gia cảnh và biểu thuế thu nhập cá nhân (TNCN) hiện đang bộc lộ những bất cập trước bối cảnh chi phí sinh hoạt leo thang, lương tối thiểu tăng và thu nhập thực tế của người dân biến động mạnh…

Tồn tại bất cập

Luật Thuế TNCN ở Việt Nam được áp dụng từ năm 2007, trên cơ sở kế thừa Pháp lệnh Thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao. Từ đó tới nay, Việt Nam áp dụng biểu thuế suất 7 bậc từ 5% - 35% cho người làm công ăn lương.

Sau một số lần điều chỉnh, mức giảm trừ gia cảnh cho bản thân người nộp thuế áp dụng hiện nay là 11 triệu đồng/tháng, người phụ thuộc là 4,4 triệu đồng/tháng. Với biểu thuế này, các cá nhân có thu nhập cao đã phải đóng thuế ở mức thuế suất cao nhất là 35%.

Tại “Hội thảo Luật Thuế TNCN - Đảm bảo công bằng, thúc đẩy tăng trưởng”, PGS.TS Phan Hữu Nghị - Phó Viện trưởng Viện Ngân hàng - Tài chính (Đại học Kinh tế Quốc dân) cho biết, thuế TNCN là một trong 9 loại thuế của Việt Nam hiện nay.

Năm 2024, sắc thuế này đóng góp hơn 198 nghìn tỷ đồng (chiếm khoảng 10%) vào tổng thu ngân sách Nhà nước. Tỷ trọng thu thuế trên tổng thu ngày một tăng đã góp phần điều tiết thu nhập tạo công bằng.

Tuy nhiên, trong quá trình áp dụng cùng với sự thay đổi của nền kinh tế, xã hội, thuế TNCN bộc lộ những hạn chế cần chỉnh sửa, bổ sung hướng đến mục tiêu đảm bảo công bằng xã hội, tăng nguồn thu ngân sách và thích ứng với sự thay đổi của nền kinh tế với chiến lược tăng trưởng hai con số từ năm 2026.

Theo PGS.TS Phan Hữu Nghị, dữ liệu thuế TNCN và thu nhập bình quân đầu người giai đoạn 2020 - 2024 cho thấy, mức thu thuế tăng nhanh hơn đáng kể so với tốc độ tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người.

Cụ thể, tổng thu thuế tăng 72% (từ 115 lên 198 nghìn tỷ đồng), trong khi thu nhập bình quân đầu người chỉ tăng 30,2% (từ 3.548 USD lên 4.622 USD/năm). Lạm phát trung bình hàng năm dao động từ 0,81% - 4,16%, khiến mức tăng thực tế của thu nhập thấp hơn con số danh nghĩa.

Tổng lạm phát cộng dồn khoảng 12,58%, khiến sức mua thực tế của người dân không tăng tương ứng với mức tăng thu nhập. Trong khi đó, tổng thu thuế TNCN vẫn tăng liên tục, tạo áp lực tài chính, đặc biệt với người có thu nhập trung bình.

Sau khi trừ thuế, trừ đi các chi phí sinh hoạt tối thiểu, số tiền còn lại của người lao động ở các thành phố lớn như Hà Nội, TPHCM ít hơn nhiều so với người lao động có cùng mức thu nhập nhưng sống ở nông thôn, miền núi hoặc các đô thị khác có chi phí sinh hoạt rẻ hơn.

Cần mức giảm trừ gia cảnh phù hợp

Theo nhận định của nhiều chuyên gia, việc sửa Luật Thuế TNCN là vấn đề hết sức cấp bách, mang ý nghĩa nhân văn và bảo đảm công bằng cho người lao động. Ðây cũng là cách khoan thư sức dân và nuôi dưỡng nguồn thu.

Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam cho rằng, cần nghiên cứu kết hợp nâng mức giảm trừ gia cảnh và giãn khoảng cách giữa các bậc thuế, nghiên cứu bỏ thuế suất 35%; nghiên cứu giảm thuế đối với một số lĩnh vực cần khuyến khích, thu hút nguồn nhân lực có chất lượng cao để đảm bảo những người có thu nhập khác nhau đều được giảm điều tiết về thuế, đảm bảo bình đẳng trong thực hiện nghĩa vụ thuế.

Vấn đề xác định người phụ thuộc có thu nhập trên mức 1 triệu đồng bình quân tháng trong năm cũng cần xem xét thay đổi với thực trạng quản lý thuế TNCN và chính sách điều tiết thuế công bằng, bình đẳng, khuyến khích lao động tăng thu nhập.

Bà Nguyễn Thị Cúc cũng cho rằng, cùng với điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh, biểu thuế lũy tiến từng phần, chính sách ưu đãi cần chi tiết thu nhập chịu thuế từ tiền lương, tiền công đảm bảo rõ ràng, minh bạch.

Đặc biệt là thu nhập bằng hiện vật, các khoản lợi ích được hưởng, tương đồng giữa thu nhập từ tiền lương, tiền công với thu nhập khác, giữa thuế TNCN với các sắc thuế khác. Ngoài thuế TNCN từ tiền lương, tiền công, cần nghiên cứu đồng bộ các khoản thu nhập chịu thuế khác theo quy định của luật hiện hành.

Hiện nay, xu hướng cải cách thuế TNCN của các nước hiện nay đều tập trung vào một số mục tiêu chính, PGS.TS Phan Hữu Nghị đưa ra khuyến nghị, thứ nhất là giảm gánh nặng thuế cho người lao động, những người sống chủ yếu bằng tiền lương, tiền công, tiền thù lao; thứ hai là tăng cường công bằng thuế, đặc biệt cần tạo công bằng dọc; thứ ba là mở rộng cơ sở thuế thích ứng với sự thay đổi của nền kinh tế số và toàn cầu hóa.

Vì vậy, việc cải tiến phương thức khai thuế, ứng dụng công nghệ để đồng bộ dữ liệu thu nhập và xây dựng hệ thống hoàn thuế minh bạch là những giải pháp cần thiết để đảm bảo công bằng trong thuế TNCN, giúp tăng hiệu quả thu ngân sách mà không tạo ra gánh nặng không đáng có đối với người lao động.

Luật sư Diệp Năng Bình - Đoàn luật sư TPHCM cho rằng, Luật Thuế TNCN quy định mức giảm trừ gia cảnh và ngưỡng thu nhập chịu thuế cố định, khi lạm phát tăng 20% mới sửa đổi không phù hợp.

Luật sư Bình kiến nghị, cơ quan chức năng nên quy định theo hướng mức giảm trừ gia cảnh cao gấp 3 - 4 mức lương. Khi lương tăng, mức giảm trừ gia cảnh sẽ tăng theo. Các giải trình tăng lương cơ sở có thể làm căn cứ để thay đổi mức giảm trừ gia cảnh.

“Tăng lương nhưng không giải quyết được câu chuyện giảm trừ gia cảnh, nâng ngưỡng thu nhập chịu thuế sẽ khiến người dân chịu áp lực. Nhà nước tăng lương nhằm hỗ trợ cuộc sống cho người làm công ăn lương, tuy nhiên, khoản đóng thuế đã ngốn một phần lương tăng, chưa kể yếu tố tăng giá hàng hóa”, luật sư Bình đánh giá.

Luật sư Bình kiến nghị, để sửa đổi bất cập của mức giảm trừ gia cảnh, ngưỡng thu nhập chịu thuế, trước hết, cơ quan chức năng phải sửa đổi Luật Thuế TNCN. Sau khi sửa đổi Luật Thuế TNCN rồi mới có thể sửa đổi về mức giảm trừ gia cảnh cho phù hợp.

Bảo Hân