Thu gom rác theo ký: Cần cân, đo công bằng và minh bạch

Đây là lần đầu thành phố công khai giá xử lý rác theo khu vực. Đáng chú ý là, giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý rác sinh hoạt sẽ được tính dựa trên khối lượng hoặc thể tích, đã thu hút nhiều ý kiến từ phía người dân và dư luận.

Theo Quyết định 67/2025 của UBND TP.HCM ban hành ngày 7/5, từ ngày 1/6, dịch vụ thu gom, vận chuyển rác sinh hoạt trên địa bàn sẽ áp dụng mức giá mới theo 2 nhóm. Nhóm 1 gồm hộ gia đình, cá nhân và các chủ nguồn thải nhỏ - những đối tượng này sẽ được hỗ trợ từ ngân sách.

Nhóm 2 gồm các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, khu công nghiệp – sẽ phải chi trả đầy đủ chi phí theo nguyên tắc thị trường.

Khung giá được xây dựng chủ yếu dựa trên tổng khối lượng rác sinh hoạt phát sinh của hộ gia đình/chủ nguồn thải với mốc xác định từ nhỏ hơn hoặc bằng 126kg rác/tháng đến 420kg.

Còn trên 420kg rác/tháng sẽ áp dụng tính tiền rác và vận chuyển theo kg. TP.HCM chia thành 3 khu vực, tương ứng với mức giá khác nhau gồm: thành phố Thủ Đức và các quận, Cần Giờ - Nhà Bè - Hóc Môn, Bình Chánh - Củ Chi, với kỳ vọng khi áp dụng sẽ chấm dứt được vấn nạn loạn giá rác, mỗi nơi thu một kiểu. Tuy nhiên, quy định mới này cũng khiến không ít người dân lo ngại về tính minh bạch của quy trình.

TP.HCM đang xây dựng cơ sở dữ liệu về chủ nguồn thải sinh hoạt để tính đúng – đủ tiền thu gom xử lý rác ở các hộ dân

"Nhiều khi mình để thùng rác phía ngoài thì họ đi ngang qua cũng bỏ rác vô, không thể kiểm soát được".

"Nếu mà mưa xuống thì rác sẽ nặng, nếu cân ký sẽ nhiều hơn nữa".

"Một chục người đổ 5 người, còn 5 người thì đổ ké rất nhiều".

Bên cạnh ý kiến lo ngại thì nhiều người dân cũng bày tỏ ủng hộ với quy định này, tuy nhiên cần có hướng dẫn cụ thể hơn:

“Tôi đồng ý về chủ trương của nhà nước thu phí cân ký nhưng tôi ở chung cư thì tính như thế nào. Ai là người giám sát về cân ký, cách tính ra sao để mọi người rõ ràng khỏi thắc mắc”.

“Một tháng mà quá số ký, có thể tăng 3 - 4 kg, nó có thể chuyển qua mức 2 hay không (từ 126 - 250kg), là cách tính như thế nào?”

Quy định mới không chỉ gây khó cho người dân trong việc tính toán lượng rác thải sinh hoạt hàng ngày mà phía đơn vị thu gom rác tại địa phương cũng gặp không ít bất cập.

Anh Vinh - nhân viên thu gom rác huyện Bình Chánh chia sẻ: "Ví dụ mình đi lấy rác, người ta đi làm suốt ngày đến tối mới về. Như phòng trọ 10 phòng thì mình trừ hao cho họ 2 - 3 phòng, mình đâu tính hết cho người ta là 10 phòng. Cái đó mình cũng phải chịu thôi. Mà đa số là anh em nào cũng phải bù chi phí thu gom qua phí vận chuyển không ai thu đủ".

Theo chuyên gia môi trường PGS. TS Mai Tuấn Anh - Ban Chấp hành Hội Nước và Môi trường TP.HCM, việc điều chỉnh giá mới giúp người dân có ý thức hơn trong việc giảm rác thải, phân loại và tái chế. Nhưng để quy định đi vào thực tế mà không gặp trở ngại thì cần phải có nhiều giải pháp.

"Người dân sẵn sàng trả tiền nhưng để trả tiền rác theo khối lượng đã phân loại rồi thì ai đảm bảo việc phân loại đó là đúng. Thứ hai là tính minh bạch của người đi thu, người ta về khai nhiều nhưng thực tế là ít, mà ai là người kiểm tra đây? Thứ ba, chung cư có hàng nghìn hộ dân thế thì có bao nhiêu người để đi gom như thế? Rất là khó", ông Tuấn nói.

Ngoài ra, PGS. TS Mai Tuấn Anh cho rằng, dù ngay khi đã ban hành các quy định thì công tác giám sát người dân chấp hành bỏ rác đúng nơi quy định hoặc xử lý hành vi đổ trộm rác thải cũng là vấn đề rất khó.

"Người dân ý thức được việc phân loại rác là đúng nhưng để quản lý được ý thức thì mình phải có chế tài. Chế tài thế nào đó cũng phải phù hợp, không máy móc quá. Giống như quy định mà không vứt rác ra đường, không phóng uế... đều có chế tài nhưng từ xưa đến nay chưa ai phạt, hầu như rất khó. Tôi nghĩ tiền rác này sẽ cũng như vậy, nếu chúng ta không làm đúng, làm bài bản và thuận lợi", ông Tuấn cho biết.

Trước những băn khoăn, lo ngại của người dân, tại họp báo chiều ngày 22/5, Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM thông tin, theo Quyết định 67/2025 của UBND TP.HCM ban hành ngày 7/5, giá tiền rác của các hộ gia đình sẽ được tính theo mức trung bình đầu người và số nhân khẩu hộ gia đình theo thống kê hiện hành.

Do đó, mỗi hộ dân sẽ trả một mức giá cố định (đồng/hộ/tháng) theo khu vực mà không cần xác định khối lượng rác. Đến khi Thành phố triển khai chương trình phân loại rác tại nguồn theo Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020, chính quyền địa phương sẽ tổ chức thống kê, xác định lại khối lượng rác phát sinh bình quân (không bao gồm rác tái chế và nguy hại) để tính tiền rác của hộ gia đình.

Đối với cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, việc tính phí sẽ dựa vào khối lượng rác thực tế được quy định tại Quyết định 67. Phương pháp thống kê có thể là cân rác định kỳ, quy đổi từ thể tích thùng rác, hoặc cách thức khác do địa phương quyết định.

Để đảm bảo hiệu quả thực hiện, Sở sẽ tăng cường phối hợp với các quận, huyện đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến quy định pháp luật và nâng cao nhận thức cộng đồng trong công tác bảo vệ môi trường. Việc giám sát thực hiện cũng sẽ được các cơ quan chức năng theo dõi chặt chẽ, từ đó có thể điều chỉnh kịp thời nhằm đạt hiệu quả tối ưu trong thời gian tới.

Thu phí rác theo ký: Đừng chỉ cân máy móc

Năm 2024, UBND TP.HCM đã có báo cáo tổng kết kết quả thực hiện đồ án quy hoạch xử lý chất thải rắn TP đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2050. Theo báo cáo, hiện mỗi ngày thành phố phát sinh 9.800 - 10.500 tấn rác sinh hoạt. Đứng trước “con số biết nói” này, có lẽ nhiều người sẽ đồng ý với quan điểm rằng “ai xả nhiều thì trả nhiều” để gắn trách nhiệm của họ vào việc phân loại rác và hạn chế xả rác.

Việc “cân ký” rác theo Quyết định 67/2025 của UBND TP.HCM ban hành ngày 7/5/2025, có thể được xem là một giải pháp quản lý chính xác khối lượng rác phát sinh trong từng hộ theo từng khu vực và thời điểm, thay vì ước lượng khối lượng “đồng giá” như trước đây. Từ đó, đơn vị quản lý có kế hoạch thu gom và xử lý rác thải hiệu quả hơn, góp phần cải thiện chất lượng môi trường trong thời gian tới.

Tuy nhiên, để nguyên tắc này đi vào thực tế cần những hướng dẫn bài bản, có lộ trình thực hiện và tuyên truyền kỹ càng để người dân hiểu hơn về chủ trương. Bởi nếu không lập kế hoạch rõ ràng và truyền đạt đúng ý thì việc người dân băn khoăn về cách tính, quy trình thực hiện hay lo lắng sự minh bạch khi không ở nhà giám sát việc cân ký, lo người khác lén đổ trộm hoặc bỏ rác sang nhà mình; thậm chí hiểu sai lệch chính sách quản lý thành “tận thu” là điều dễ hiểu.

Tại buổi họp báo ngày 22/5, Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM đã thông tin kế hoạch và lộ trình thực hiện. Theo đó, TP.HCM chưa thực hiện phân loại rác tại nguồn nên từ ngày 1/6 tới chưa áp dụng việc tính phí (đơn giá) theo khối lượng, thể tích tại hộ gia đình. Việc tính đơn giá theo khối lượng, thể tích sẽ được áp dụng khi thành phố tiến hành thực hiện phân loại rác tại nguồn. Khi đó, UBND TP sẽ có hướng dẫn cụ thể về phương pháp, lộ trình thực hiện. Đây là việc làm cẩn trọng, giúp giảm bớt những lo lắng không đáng có cho người dân.

Như vậy, nhiệm vụ trước mắt của thành phố là làm tốt công tác phân rác tại nguồn, mà trong đó tuyên truyền nâng cao ý thức của người dân là yếu tố quan trọng để thực hiện. Nhà nước có thể xây dựng các mô hình thí điểm ở khu dân cư, trường học, cơ quan để tạo thói quen và nhân rộng dần. Thứ hai là sớm ban hành các văn bản hướng dẫn rõ ràng về cách thức phân loại, quy chuẩn cho từng loại rác, lịch thu gom. Đồng thời có chính sách hỗ trợ đầu tư chuyển đổi phương tiện thu gom - vận chuyển - xử lý tương ứng, tránh trộn lẫn rác chung như hiện nay; cũng như nâng cấp cơ sở hạ tầng nhà máy và công nghệ xử lý rác đồng bộ.

Ngoài ra, giao từng địa phương tăng cường giải pháp kiểm tra, xử phạt nghiêm để ngăn chặn hành vi đổ trộm rác, nhất là tại các “điểm nóng” vắng người qua lại. Tuyên truyền, đẩy mạnh hơn nữa việc số hóa đến từng chủ nguồn thải, nhất là các hộ gia đình tại địa phương thông qua các app, ứng dụng hỗ trợ từ hướng dẫn phân loại, đặt lịch thu gom, khuyến khích tái chế, thanh toán online đến thu thập dữ liệu nguồn thải, khối lượng, loại rác, tầng suất bỏ rác.

Tương tự như số hóa điện, nước giúp nâng cao hiệu quả quản lý thì rác cũng phải được số hóa dựa trên xây dựng cơ sở dữ liệu về chủ nguồn thải. Đây được xem là một bước chuẩn bị hạ tầng dữ liệu cần thiết, để thành phố tiến tới chính sách thu phí công bằng, minh bạch theo lượng rác thực tế.

Thiết nghĩ, để người dân đồng hành với chính sách cân ký rác, thay vì cầm trên tay “chiếc cân máy móc”, “một hóa đơn rác lạnh lùng”, hãy “gõ cửa” từng nhà để từng cá nhân hiểu hơn về chủ trương, thấy được trách nhiệm trong phân loại rác, tái sử dụng nguồn thải hiệu quả, chung tay vì một thành phố xanh, “đô thị không rác” trong tương lai.

Minh Thùy - Trúc Thủy/VOV-Giao thông