Thể chế mở đường cho tương lai thu nhập cao

Theo các chuyên gia, thể chế cần phải tạo ra môi trường kinh doanh công bằng, bình đẳng cho các thành phần kinh tế. Ảnh: ST

Những cải cách vì tương lai

Theo Ngân hàng Thế giới (WB), sự phát triển và tăng trưởng của Việt Nam trong những thập kỷ qua đã diễn ra song song và được thúc đẩy bởi những thay đổi về thể chế qua các năm.

“Việt Nam đã tăng cường quyền sở hữu, cải thiện tính minh bạch, trao quyền tự chủ lớn hơn cho chính quyền địa phương và các đơn vị cung cấp dịch vụ, giúp cho quá trình lập pháp của đất nước trở nên chặt chẽ hơn. Tất cả những điều này diễn ra đồng thời với quá trình Việt Nam hội nhập sâu hơn với các thị trường quốc tế và chuỗi giá trị toàn cầu. Những thay đổi này đã góp phần vào tăng trưởng vượt bậc của Việt Nam và giúp giảm đáng kể tình trạng nghèo đói” - Báo cáo Việt Nam 2045 - Đột phá: Thể chế cho một tương lai thu nhập cao của WB nhận định.

Nguồn: WB

Tuy nhiên, WB cho rằng, bên cạnh những kết quả được, nhiều vấn đề, lĩnh vực vẫn gặp khó khăn, thách thức xuất phát từ thể chế. Đơn cử, trong khu vực công, các quy trình đầu tư công vẫn chậm, cứng nhắc và chưa đáp ứng nhu cầu điều chỉnh.

Phân cấp đã tạo điều kiện cho các tỉnh thành được kiểm soát chi tiêu nhiều hơn, nhưng lại đồng thời dẫn đến cạnh tranh lãng phí giữa các tỉnh thành, cung cấp không đầy đủ hoặc quá mức một số hạ tầng.

Việc cải thiện quy trình xây dựng pháp luật đã đem lại những kết quả tích cực, nhưng quy trình có lẽ vẫn chậm và một số đổi mới sáng tạo chưa được triển khai đầy đủ.

Trong khu vực tư nhân, mặc dù Việt Nam đã có nhiều nỗ lực đơn giản hóa thủ tục hành chính nhưng trên 35% các doanh nghiệp (DN) vẫn cho rằng họ phải dành ít nhất 10% thời gian để tìm hiểu và xử lý các quy định.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, các quốc gia vượt qua bẫy thu nhập trung bình và vươn lên vị thế thu nhập cao đều nhờ liên tục cải thiện chất lượng thể chế, xây dựng nền hành chính công hiệu quả và công bằng hơn. Từ kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn Việt Nam, WB cho rằng, một số cải cách sẽ có ý nghĩa quyết định đối với giai đoạn phát triển tiếp theo của đất nước.

Theo đó, đầu tư công cần được quản lý hiệu quả hơn, từ khâu lựa chọn dự án, triển khai đến giám sát thực hiện. Cần xây dựng năng lực và quy trình cùng với những thay đổi về mặt pháp lý, ví dụ như chuẩn bị các dự án tốt hơn trước khi quyết định đưa chúng vào Kế hoạch đầu tư công trung hạn và cuối cùng là tăng cường các cơ chế để loại bỏ các dự án có chất lượng thấp.

Bên cạnh đó, việc hoàn thiện khung pháp lý sẽ giúp môi trường kinh doanh minh bạch, ổn định và dễ dự đoán hơn. Quản trị địa phương cũng cần được nâng cao thông qua việc trao quyền tự chủ, tăng trách nhiệm giải trình và phối hợp tốt hơn giữa các tỉnh, thành.

Để trở thành quốc gia thu nhập cao, Việt Nam cũng cần xây dựng một bộ máy công vụ hiệu quả và có trách nhiệm giải trình với quy mô hợp lý, chế độ đãi ngộ tốt hơn và được hậu thuẫn bởi các thể chế bảo đảm quy trình tố tụng hợp pháp, tính minh bạch và cơ chế giám sát độc lập. Các thể chế hợp tác giữa các tỉnh cũng cần được tăng cường.

Đột phá thể chế

PGS,TS. Trần Đình Thiên - Nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam - cho rằng, tương lai thu nhập cao phụ thuộc vào cách thức giải quyết vấn đề việc làm trong cơ cấu phát triển mới của Việt Nam. Hai yếu tố chủ chốt tạo ra thu nhập cao là DN và việc làm. Khu vực kinh tế tư nhân cần bảo đảm khoảng 85% việc làm, nếu DN tư nhân yếu thì việc làm khó khăn.

5-10 năm nữa, trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ tham gia vào rất nhiều lĩnh vực, thay thế lao động. Hiện nay, phần lớn lao động của Việt Nam có kỹ năng thấp, làm gì để chuyển sang lao động trí tuệ, kỹ năng cao, thậm chí lực lượng lao động kỹ năng cũng bị thay thế bởi AI, robos. Thu nhập cao, năng suất cao thuộc về ai, người Việt Nam có thu nhập cao là do đâu? “Đây là câu chuyện của tầm nhìn chứ không chỉ là con số thu nhập GDP trên đầu người” - PGS, TS. Trần Đình Thiên nhấn mạnh.

Cũng theo PGS,TS. Trần Đình Thiên, thể chế cần phải tập trung vào vấn đề nêu trên, đột phá thể chế đòi hỏi phải có cách tiếp cận khác thường, phi thường hơn nữa. Làm sao phải cân bằng giữa ngắn hạn và dài hạn. Mục tiêu đặt ra là phải “thay máu” lực lượng DN, lao động Việt Nam. Làm sao để lực lượng DN chuyển sang một trình độ cao hơn, có nhiều DN công nghệ giải pháp, tạo ra giá trị gia tăng cao hơn. Với lực lượng lao động cũng vậy, ngay cả lực lượng lao động được coi là tầng lớp trí thức như hiện tại cũng khó đáp ứng được tương lai nếu không có sự thay đổi.

“Nếu không làm được việc đó, chúng ta có thể tạo ra một đất nước với thu nhập cao về mặt số lượng nhưng về mặt cấu trúc là cực kỳ có vấn đề” - PGS, TS. Trần Đình Thiên nhận định, đồng thời chia sẻ thêm, để đột phá về thể chế, một trong những vấn đề then chốt là giải quyết tình trạng phân biệt đối xử giữa các khu vực kinh tế, giữa nhà nước và tư nhân, đặc biệt trong vấn đề tiếp cận nguồn lực. Mấu chốt quan trọng là tạo môi trường kinh doanh tự do cho tất cả các thành phần kinh doanh.

Theo quan sát của ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng Thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), điều quan trọng nhất là thay đổi góc nhìn. Nếu ở thời điểm hiện tại, thể chế là “điểm nghẽn của điểm nghẽn” thì tương lai, thể chế phải tạo ra lợi thế cho cạnh tranh cho quá trình kinh doanh của DN.

Trong khi đó, ông Phạm Duy Nghĩa - Giáo sư Luật và Chính sách công, Trường Đại học Fulbright Việt Nam - cho rằng, Việt Nam còn nhiều vấn đề cần cải thiện, đặc biệt dưới sức ép của chuyển đổi số, ví dụ công nghệ thay đổi, phải tư duy lại, định danh lại đất đai…

Chúng ta đang nhìn thấy những khoản đầu tư khổng lồ đã được quyết định, đầu tư. Vậy ai có thể sẽ được hưởng lợi, ai sẽ bị bỏ lại phía sau và ai sẽ phải trả những gánh nợ đằng sau?

“Chúng tôi có giấc mơ đất nước giàu mạnh được dẫn dắt bởi thị trường, bởi quản trị nhà nước mạnh, chịu trách nhiệm trước dân chúng. Chúng ta sẽ duy trì được sự giàu mạnh đó nếu chia sẻ cho dân chúng và người dân có quyền tham gia thảo luận những chính sách ấy” – ông Phạm Duy Nghĩa nêu quan điểm./.

ĐỨC THÀNH