Thấy gì từ thực trạng thị trường vốn cho doanh nghiệp Việt?

Ts. Tạ Thanh Bình, Tổng giám đốc Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC), nhận định việc đạt được mục tiêu huy động vốn phục vụ tăng trưởng kinh tế trong những tháng cuối năm 2025 còn nhiều thách thức.

Còn nhiều vướng mắc trong thực tế

Lý giải cho những thách thức, Ts. Bình chỉ rõ các vấn đề đặt ra khi huy động vốn qua các kênh. Đó là tính biến động, thiếu ổn định của thị trường; tính minh bạch thông tin tài chính; tính đa dạng, uy tín và chuyên nghiệp của các kênh huy động vốn; tính đồng bộ của hành lang pháp lý; chi phí vốn, mức độ phân bổ nguồn vốn; cơ chế bảo vệ quyền lợi các bên trong hoạt động huy động vốn.

Để tận dụng hiệu quả các kênh huy động vốn nhằm phục vụ cho sản xuất kinh doanh đòi hỏi các DN Việt cần cải thiện quản trị và tăng tính minh bạch.

Theo Ts. Bình, trong các tháng cuối năm 2025 (từ tháng 9 đến tháng 12), để đạt mục tiêu tăng trưởng GDP, nền kinh tế Việt Nam tiếp tục duy trì nhu cầu huy động vốn cao để phục vụ sản xuất – kinh doanh, tái cơ cấu nợ, và triển khai các dự án đầu tư công lớn.

Xét riêng về khung pháp lý ở kênh tín dụng ngân hàng - một trong các kênh huy động vốn, vị tổng giám đốc VSDC cho biết Ngân hàng Nhà nước đang rà soát, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, bao gồm sửa đổi Luật các tổ chức tín dụng nhằm khắc phục các hạn chế trong hoạt động của các tổ chức tín dụng, đặc biệt với vấn đề xử lý tài sản bảo đảm và giảm thiểu nợ xấu, cũng như đảm bảo tính hiệu quả, minh bạch, phù hợp với thực tiễn của khung pháp lý.

Trong khi đó, một kênh huy động vốn khác là kênh đầu tư công, theo ông Bình, tính đến tháng 7/2025, tỷ lệ giải ngân đạt gần 40% kế hoạch, tương ứng với 43,9% kế hoạch Thủ tướng giao (Chính phủ yêu cầu các địa phương giải ngân 95 – 100% kế hoạch). Tuy vậy, hoạt động giải ngân phân bổ chưa đồng đều ở các địa phương.

Đối với kênh thị trường chứng khoán (cổ phiếu và trái phiếu DN), Tổng giám đốc VSDC cho rằng thị trường chứng khoán tiếp tục khẳng định vai trò là kênh dẫn vốn quan trọng cho nền kinh tế với sự tăng trưởng vượt trội so với nhiều thị trường khu vực. Quy mô vốn hóa thị trường cổ phiếu tăng 13,5% so với năm trước (số liệu tính đến 16/7/2025), tương đương 70,7% GDP ước tính năm 2024.

Bàn thêm về thực trạng huy động vốn qua kênh chứng khoán tại hội nghị được tổ chức ở Tp.HCM hôm 14/8 nhằm bàn về khung pháp lý và giải pháp huy động vốn cho DN, ông Hoàng Anh Tuấn, Giám đốc quan hệ khách hàng tại Công ty chứng khoán MB (MBS), nhận định trong giai đoạn 2025 - 2030 sẽ tái khởi động nhiều thương vụ IPO (phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng) lớn.

Theo đó, một số kế hoạch đáng chú ý khi thị trường kỳ vọng những cái tên như Thaco Auto, Bách Hóa Xanh, Golden Gate, Highlands Coffee, VPS, Viettel IDC, MISA, VNPay, Long Châu...sẽ IPO và lên sàn.

Ông Tuấn cũng dẫn lại ước tính của Dragon Capital là thị trường chứng khoán Việt Nam có thể đón làn sóng IPO lên đến 47 tỷ USD trong 3 năm tới.

Bên cạnh đó, vị giám đốc quan hệ khách hàng tại MBS chỉ rõ một số vướng mắc trong thực tế như: Phụ thuộc nhiều vào chính sách tiền tệ, vào VnInDex; thiếu minh bạch mục đích sử dụng vốn; giá phát hành không hấp dẫn, thời gian lock-up (khóa sổ) dài; tâm lý nhà đầu tư thận trọng sau các vụ việc trái phiếu; thiếu thanh khoản, kỳ vọng lợi nhuận thấp.

Đó là chưa kể nảy sinh tranh chấp và bài học thực tế từ kênh huy động vốn này. Đơn cử như sử dụng vốn sai cam kết dẫn tới việc nhà đầu tư khởi kiện, pha loãng cổ phiếu gây thiệt hại cổ đông nhỏ, trái phiếu chuyển đổi không chuyển được vì không niêm yết, EPS (lợi nhuận sau thuế) giảm mạnh sau phát hành thêm – cổ phiếu lao dốc.

Chờ hoàn thiện khung pháp lý, tăng tính minh bạch

Do vậy, ông Hoàng Anh Tuấn mong rằng các DN nên minh bạch, tránh pha loãng quá mức, có chiến lược IR (quan hệ nhà đầu tư). Về phía cơ quan quản lý nên có khung pháp lý rõ, tăng giám sát sau phát hành. Nhà môi giới (Broker) cần thẩm định độc lập, lọc tin, truyền thông hiệu quả. Đối với khâu chính sách, nên có bộ tiêu chí tín nhiệm sơ bộ cho DN, hoàn thiện khung xử lý tranh chấp, có trung tâm đánh giá rủi ro độc lập cho nhà đầu tư.

“Chứng khoán là kênh huy động vốn hiệu quả nếu sử dụng đúng cách. Vì vậy cần sự đồng bộ giữa DN với cơ quan quản lý, nhà đầu tư và nhà môi giới”, ông Tuấn nói.

Ngoài những vấn đề nêu trên, không thể không nhắc đến thực trạng huy động vốn từ quỹ đầu tư tư nhân (PE) của DN Việt Nam với những điểm sáng và thuận lợi. Theo bà Mã Thanh Loan, Tổng giám đốc Auxesia Holdings, Phó chủ tịch thường trực Câu lạc bộ DN Tư vấn Tp.HCM, với môi trường kinh tế vĩ mô ổn định và cải thiện, dự báo các quỹ PE – cả nội lẫn ngoại – sẽ tiếp tục mở rộng hoạt động và danh mục đầu tư tại Việt Nam trong các năm tới.

Xu hướng này cho thấy Việt Nam ngày càng hấp dẫn trong mắt nhà đầu tư tư nhân nhờ tiềm năng tăng trưởng, dân số trẻ và nhu cầu tiêu dùng nội địa lớn. Hơn thế nữa, huy động vốn từ các quỹ PE đang trở thành một kênh quan trọng đối với DN Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu mở rộng quy mô và nâng cao năng lực cạnh tranh ngày càng lớn.

Tuy nhiên, bà Loan cũng chỉ ra những bất cập và hạn chế trong thực trạng huy động vốn từ quỹ PE của DN Việt. Đó là sự tăng trưởng của các kênh huy động vốn chưa đồng đều dẫn đến nhiều DN vừa và nhỏ vẫn gặp khó khăn tiếp cận vốn do hạn chế về minh bạch tài chính, năng lực quản trị và tính hấp dẫn của mô hình kinh doanh.

Mặt khác, vị tổng giám đốc Auxesia Holdings lưu ý khung pháp lý cho hoạt động PE (một hình thức đầu tư vào các công ty không niêm yết trên thị trường chứng khoán) chưa hoàn thiện. Nhất là còn thiếu cơ chế thoái vốn rõ ràng, quy định về quyền biểu quyết và ưu tiên cổ phần, đồng thời còn tồn tại sự chồng chéo giữa Luật Chứng khoán, Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư, gây khó khăn thủ tục cho giao dịch.

Về phía DN, theo bà Loan, mức độ sẵn sàng còn hạn chế do chưa chuẩn hóa hệ thống kế toán, chưa kiểm toán định kỳ, và tồn tại tâm lý e ngại chia sẻ quyền lực - đặc biệt là ở DN gia đình. Bên cạnh đó, chiến lược phát triển dài hạn của nhiều DN chưa rõ ràng, làm giảm sức hút với nhà đầu tư.

“Huy động vốn từ quỹ đầu tư tư nhân đang mở ra nhiều cơ hội cho DN Việt Nam, nhưng để tận dụng hiệu quả, cần đồng thời cải thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực quản trị và tăng tính minh bạch của thị trường vốn”, bà Loan nhấn mạnh.

Thế Vinh