Tháng cô hồn là gì, nguồn gốc, ý nghĩa ra sao?

Tháng cô hồn là cách gọi dân gian chỉ tháng 7 Âm lịch hằng năm. Trong năm 2024, tháng cô hồn sẽ vắt qua 2 tháng Dương lịch, kéo dài từ ngày 4/8 (tức 1/7 Âm lịch) đến hết ngày 2/9 (tức 30/7 Âm lịch).

Tháng cô hồn là gì và nguồn gốc tháng cô hồn

Tháng cô hồn là tháng đặc biệt trong văn hóa tín ngưỡng của nhiều nước châu Á, đặc biệt là Việt Nam. Theo niềm tin dân gian, từ mùng 1 đến 15 tháng 7 Âm lịch, Diêm vương mở cửa địa ngục để các vong linh được trở về dương gian.

Có rất nhiều cách lý giải về nguồn gốc của tháng cô hồn. Các nhà nghiên cứu cho rằng, các cách lý giải ấy đều chứa đựng ý nghĩa nhân văn cao cả là đề cao việc báo hiếu và làm phúc.

Trả lời Vietnamnet, TS Dương Hoàng Lộc, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu tôn giáo, Trường Đại học Khoa học xã hội & Nhân văn – Đại học Quốc gia TP.HCM, cho biết khái niệm tháng cô hồn bắt nguồn từ Đạo giáo, sau đó lan truyền mạnh mẽ trong dân gian. Trong tháng cô hồn ma quỷ, vong hồn quay lại trần gian mang theo những tai ương, xui rủi cho mọi người.

TS Lộc cho biết: “Dân gian Việt Nam cho rằng Tết Trung nguyên tháng 7 là Địa quan xá tội, tức những vong hồn dưới âm phủ được lên cõi trần gian. Do đó, người ta bày mâm cúng thí thực cô hồn. Vào thời điểm này, các chùa cũng thiết lập trai đàn chẩn tế để tài pháp nhị thí cho các cô hồn ngạ quỷ vất vưởng, đồng thời đây là dịp con cháu đến chùa cầu siêu cho ông bà tổ tiên đã qua đời”.

Theo ông, phong tục này hướng con người đến việc mở rộng tấm lòng bi mẫn, thể hiện qua sự quan tâm, chia sẻ đối với những người kém may mắn, bất hạnh, gặp khó khăn trong cuộc sống.

Cũng theo Vietnamnet, nhà nghiên cứu lý học Đông phương Nguyễn Vũ Tuấn Anh lại có những lý giải riêng về nguồn gốc của quan niệm tháng 7 Âm lịch là tháng cô hồn. Ông cho rằng, tháng 7 Âm lịch là tháng thứ chín, tính từ tháng Một theo Việt lịch (Một, Chạp, Giêng, Hai, Ba, Tư, Năm, Sáu và Bảy).

Theo chu kỳ Cửu cung, tháng này nhập trung cung Hà đồ, tương ứng với độ số 10 của thiên can Quý thuộc Thủy. Tháng này có thiên can là Âm thủy và thiên can Quý đang quản trung cung. Do đó, theo lý học Việt, tháng này âm khí rất vượng.

Ông lý giải rằng: “Chính vì tính thể hiện âm khí vượng nên nó được mô tả bằng 'địa ngục' (địa là đất/thổ; ngục là hình tượng mô tả khí chất dưới đất) và nó được dựng lên thành những truyền thuyết liên quan đến tháng cô hồn với những ma quỷ từ địa ngục chui lên, hoành hành trên thế gian”.

Tháng cô hồn Diêm vương bắt đầu mở quỷ môn quan cho quỷ đói được trở về dương gian. (Ảnh: Phatgiao.org)

Dù vậy, nhiều chuyên gia khẳng định, nguồn gốc của tháng cô hồn không hẳn là bắt nguồn từ Trung Quốc. Các nền văn hóa ở khác như Ấn Độ, Campuchia hay Nhật Bản đều có chung niềm tin về tháng 7 Âm lịch, và những truyền thống này có thể xuất hiện trước cả đạo Phật. Một truyền thuyết dân gian kể rằng, vua Yama (người cai trị địa ngục) mở cổng địa ngục và cho phép một số hồn ma đến hưởng lễ cúng tế ở trần thế.

Còn tờ YahooLife giải nghĩa, tháng cô hồn là sự kết hợp văn hóa từ Đạo giáo và Phật giáo. Ở các nơi với tín ngưỡng khác nhau, người dân cũng có những tập tục, cách thờ cúng khác biệt. Trong khi quan điểm của Đạo giáo tập trung vào việc xoa dịu các linh hồn lang thang thì với văn hóa Phật giáo, người dân nghiêng về bày tỏ lòng hiếu thảo và tưởng nhớ tổ tiên.

Vì vậy, ở Việt Nam, người dân thường tổ chức ngày lễ Vu lan báo hiếu đồng thời với lễ Xá tội vong nhân hay còn gọi là lễ thí thực cho chúng sinh (cúng chúng sinh) vào ngày rằm tháng 7 Âm lịch. Tuy nhiên, người miền Bắc thường trọng lễ Xá tội vong nhân, còn miền Trung và miền Nam lại đề cao lễ Vu lan báo hiếu bậc sinh thành.

Ý nghĩa của tháng cô hồn

Tháng cô hồn trong văn hóa tín ngưỡng người Việt mang nhiều ý nghĩa nhân văn sâu sắc về lòng từ bi, lòng biết ơn và tình cảm gia đình. Đây là dịp để người ta tưởng nhớ đến người đã khuất, tỏ lòng thương xót và chia sẻ với những linh hồn không nơi nương tựa.

Tháng cô hồn còn là cơ hội để mỗi người sống kiểm điểm lại bản thân, tạo ra những hành động thiện lành để góp phần làm đẹp cho đời sống tinh thần. Tháng 7 Âm lịch cũng là khoảng thời gian để mỗi người sống chậm lại, suy ngẫm, tôn trọng các giá trị văn hóa, truyền thống và tìm cách cân bằng trong cuộc sống hàng ngày.

Nghi thức thả hoa đăng trong đại lễ Vu Lan báo hiếu. (Ảnh: Ngô Nhung)

Mặt khác, những kiêng kỵ và tín ngưỡng trong tháng cô hồn cũng nhắc nhở con người về sự trân trọng đối với cuộc sống, sự cẩn trọng trong mỗi hành động và thái độ sống ngay thẳng, nhân hậu.

Tháng 7 Âm lịch không chỉ gói gọn trong những tín ngưỡng tâm linh hay nghi lễ cúng bái, mà còn phản ánh tinh thần nhân văn, lòng thành kính và niềm tin tâm linh của người Việt. Dù cuộc sống ngày càng hiện đại và bận rộn, những giá trị truyền thống này vẫn giữ một vị trí đáng trân trọng, góp phần làm phong phú thêm bức tranh văn hóa dân tộc.

Nhật Thùy (Tổng hợp)