Thăm Di tích Quốc gia địa điểm Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng

Năm 1949, cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc ta bước vào giai đoạn khốc liệt. Nhận thấy vai trò quan trọng của đội ngũ nhà báo cách mạng, theo chỉ đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tổng bộ Việt Minh chủ trương mở Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng "nhằm đáp ứng phần nào nhu cầu tuyên truyền báo chí trong giai đoạn chuẩn bị tổng phản công và tổng phản công thắng lợi". Đồng chí Hoàng Quốc Việt, Bí thư Tổng bộ Việt Minh, đã nhấn mạnh lý do Trường mang tên cụ Huỳnh Thúc Kháng là: “Mang tên vị lão thành ái quốc và đồng thời cũng là một nhà viết báo lâu năm, có danh vọng, lớp học mong nêu gương cho các học viên một đức tính học hỏi cần mẫn, một óc tổ chức tiến bộ, một chí khảng khái, bất khuất - Những đức tính căn bản của một ký giả - Để luôn luôn sẵn sàng phụng sự cho nghề và cho dân tộc trong cuộc kháng chiến anh dũng...".

Khóa học có 42 học viên, phần lớn là những người đang làm báo cấp trung ương và địa phương (chủ yếu từ Nghệ An trở ra) như: Nguyên Bình, An Châu, Mai Thanh Hải, Mai Hồ, Lưu Hương, Hải Như, Phạm Viết Thiệu, Nguyễn Thọ (Báo Cứu Quốc), Trần Tất Đắc (Đài Tiếng nói Việt Nam), Tống Quang Khải (Nha Thông tin, Báo Courrier du Vietnam), Trần Kiên (Báo Độc Lập), Ngô Tùng, Mai Cương (Báo Lao động), Nông Việt Liêm (Báo Cao Bằng), Đặng Vân (Tuyên huấn Bắc Giang), Phương Lâm (Báo Phụ nữ Cứu quốc Liên khu X) và một số học viên khác như: Vương Như Chiêm, Lý Thị Trung, Dương Thanh Huyên, Hữu Mai, Từ Bích Hoàng, Trần Vũ... Giảng viên của trường là những nhà hoạt động chính trị, nhà báo, văn nghệ sĩ nổi tiếng- những người rất giỏi về báo chí và chính trị như: Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Hoàng Quốc Việt, Trần Huy Liệu, Lê Quang Đạo, Tố Hữu, Xuân Thủy, Nguyễn Thành Lê, Quang Đạm, Đồ Phồn, Như Phong, Tú Mỡ, Từ Giấy, Vũ Đình Hòe, Nguyễn Văn Hải, Hà Xuân Trường, Trần Đình Thọ, Nguyễn Huy Tưởng, Thế Lữ, Nguyễn Đình Thi, Nam Cao...

Phỏng dựng bàn ghế lớp học trong Nhà trưng bày Di tích Quốc gia địa điểm Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng.

Lễ khai giảng khóa học được tổ chức vào ngày 4/4/1949 và bế giảng sau 3 tháng do tình hình chiến sự căng thẳng. Trong thời gian đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã 2 lần gửi thư cho lớp (ngày 9/6 và tháng 7/1949) để động viên tinh thần giảng dạy, học tập của các giảng viên và học viên...

Với một ý nguyện sâu sắc nhằm tôn vinh nghề báo, tri ân các thế hệ những người làm báo cách mạng trong kháng chiến chống Pháp, năm 2019, Hội Nhà báo Việt Nam đã tiến hành khoanh vùng di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng và dựng bia tưởng niệm trên địa điểm này. Ngày 28/3/2019, Bộ trưởng Bộ Văn hóa- Thể thao và Du lịch ban hành Quyết định số 1182/QĐ-BVHTTDL xếp hạng Di tích Quốc gia Địa điểm Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Năm 2024, Hội Nhà báo Việt Nam giao cho Bảo tàng Báo chí Việt Nam tiếp tục tu bổ, tôn tạo địa điểm di tích Quốc gia này thành tổ hợp khang trang hơn. Hiện nay, quần thể di tích có tổng diện tích hơn 858 m2, gồm các hạng mục: quảng trường, không gian trưng bày Báo chí chiến khu, không gian trưng bày Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng, hội trường, sân vườn…

Về thăm ngôi trường lịch sử này, những người làm báo Đảng thế hệ sau như chúng tôi không khỏi bồi hồi xúc động. Nhà báo Hữu Minh, nguyên Ủy viên Ban Thường vụ Hội Nhà báo Việt Nam, nguyên Tổng Biên tập Báo Thái Nguyên, nguyên Giám đốc Đài Phát thanh - Truyền hình Thái Nguyên - một nhà báo kỳ cựu gắn bó cả cuộc đời với vùng đất chiến khu, đồng thời cũng là người có công góp phần xây dựng Di tích Quốc gia địa điểm Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng, đã nhiệt tình dẫn đoàn tham quan.

Ngôi trường nằm bên con đường rợp bóng cây, trước mặt là hồ Núi Cốc mênh mang non nước, mây trời. Bước qua cổng di tích với tấm biển đề “Di tích Quốc gia địa điểm Trường Dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng”, ngay phía bên phải là bức phù điêu với 48 chân dung các thành viên Ban giám hiệu, giảng viên và học viên của trường do họa sĩ Ngô Xuân Khôi thiết kế và họa sĩ, nhà điêu khắc Phạm Sinh, nguyên giảng viên điêu khắc Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp, Hội viên Hội Mỹ thuật Việt Nam trực tiếp thực hiện. Bức phù điêu có chiều dài 7,5m, chiều cao 2,8m với chất liệu composite phủ đồng, nội dung khắc họa lại khung cảnh của ngày khai giảng Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng với 48 nhân vật gồm thành viên trong Ban giám hiệu, giảng viên và các học viên với tỷ lệ 1:1 bằng kích thước người thật dựa trên bức ảnh tư liệu do Bảo tàng Báo chí Việt Nam sưu tầm. Bức phù điêu đã lột tả một cách chân thực những biểu cảm, sắc thái của từng nhân vật và là một điểm nhấn đặc biệt trong không gian trưng bày tại Di tích.

Bên trái cổng vào là ngôi nhà sàn trưng bày về Báo chí Chiến khu Việt Bắc 1946-1954. Ngôi nhà rộng 80m2, phỏng dựng từ ngôi nhà sàn của Tổng bộ Việt Minh, là nơi chỉ huy của Tổng bộ Việt Minh, nơi các lãnh đạo chỉ đạo, đề ra nhiều quyết sách của kháng chiến và đồng thời cũng là nơi chỉ huy của các cơ quan báo chí. Ngôi nhà lấy tông màu hoa văn thổ cẩm cách điệu làm chủ đạo thể hiện một màu sắc Chiến khu - nơi có các tộc người thiểu số sinh sống, trong kháng chiến đồng bào đã đùm bọc, chở che cho cách mạng, cho lực lượng báo chí hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình.

Nằm ở trung tâm Di tích là Nhà trưng bày về Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Đó là căn nhà cấp 4 rộng 80m2 xây trên đồi cao, phỏng dựng theo tài liệu ghi chép và một số hình ảnh tư liệu để lại; xưa là nhà tre nứa, nay là nhà khung gỗ, mái lá nhân tạo chống cháy. Nhà trưng bày được thiết kế nổi bật với 10 vách đồ họa mang đậm phong cách “chiến khu”, gợi cho khách tham quan những cảm xúc bồi hồi, chân thực nhất về những nét chữ, gam màu thể hiện. Đó là những hình ảnh về Bác Hồ kính yêu, 2 bức thư mà Người gửi cho thầy trò của trường. Đó còn là những nét phấn ghi sĩ số lớp học, ngày khai giảng, bế giảng được thể hiện bằng đồ họa trên nền bảng đen như đưa chúng ta trở về với lớp học viết báo thân thương ngày đó. Suốt 3 tháng cùng ăn, cùng ở, cùng học, các học viên của Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng trở nên thân thiết, gắn bó với nhau hơn bao giờ hết. Họ chia ngọt, sẻ bùi, động viên, giúp đỡ lẫn nhau để cùng tiến bộ.

Di tích Quốc gia địa điểm Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng.

Cũng trong không gian trưng bày về trường, Bảo tàng Báo chí Việt Nam cũng giới thiệu một số hình ảnh về quá trình làm việc, hoàn thiện hồ sơ, khảo sát thực địa cũng như san lấp mặt bằng, xây dựng… để cho thấy được quá trình hình thành nên một khu trưng bày. Bên cạnh hệ thống đồ họa không gian trưng bày trên các vách, Bảo tàng Báo chí Việt Nam còn bố trí tủ trưng bày giới thiệu một số bút tích của các giảng viên của trường như: Võ Nguyên Giáp, Hoàng Quốc Việt, Tố Hữu, Đỗ Đức Dục, Quang Đạm, Nguyễn Thành Lê, Hà Xuân Trường, Nguyễn Văn Hải, Từ Giấy, Đồ Phồn… và một số hiện vật gắn liền với cuộc đời của các giảng viên, học viên như: Nguyễn Thành Lê, Quang Đạm, Mai Thanh Hải.

Song song bổ trợ cho không gian trưng bày còn có hệ thống trục quay zulo (dựa trên ý tưởng vòng quay liên tục của các con lăn trên máy in báo) giới thiệu thêm các bài viết về ngôi trường cũng như hình ảnh ký họa trên một số tờ báo như: Sự Thật, Vệ Quốc Quân, Nhân Dân, Quân đội Nhân dân… cùng những hình ảnh về Chiến khu Việt Bắc qua lăng kính của nghệ sĩ nhiếp ảnh Trần Văn Lưu.

Ngoài ra, Khu di tích còn có một hội trường có sức chứa trên 150 người, là nơi tổ chức các hội nghị, hội thảo và các hoạt động khác; một quảng trường mini phục vụ tổ chức sự kiện rộng 200m2...

Lớp nhà báo đầu tiên của Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng dưới sự lãnh đạo của Đảng đã đồng cam, cộng khổ, vững vàng song hành cùng sự nghiệp báo chí cách mạng, dùng ngòi bút của mình để đấu tranh trên mặt trận chống kẻ thù, đi tới thắng lợi cuối cùng. Tuy chỉ mở và đào tạo được một khóa trong thời gian ngắn nhưng Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng đã đánh dấu thắng lợi bước đầu trên mặt trận tư tưởng, đào tạo báo chí, đặt nền móng cho sự phát triển của nền báo chí cách mạng Việt Nam sau này. Ngày nay, tinh thần của Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng vẫn được nhắc đến như một biểu tượng về sự kết hợp giữa đạo đức cách mạng và kỹ năng nghề nghiệp của người làm báo. Tên gọi của trường đã trở thành một dấu ấn lịch sử trong sự phát triển của nền báo chí cách mạng Việt Nam.

Đỗ Hồng