Tạo thế, tạo lực để vươn lên tầm cao mới

Những chủ trương này bao gồm việc thực hiện Luật Thủ đô 2024, hai quy hoạch chiến lược, cùng các dự án đầu tư xây dựng hạ tầng quan trọng... hai bên sông Hồng.

Cầu Tứ Liên dự kiến được khởi công trong năm 2025 kỳ vọng sẽ tạo động lực phát triển cho vùng phía Bắc sông Hồng (ảnh mô phỏng).

Những nền tảng pháp lý vững chắc, khai phóng ý tưởng mới

Luật Thủ đô 2024 là nền tảng pháp lý quan trọng, giúp Hà Nội có cơ chế và chính sách đặc thù để phát triển. Luật này cung cấp các quy định và biện pháp nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, bảo tồn di sản văn hóa và cải thiện chất lượng sống cho người dân. Việc thực thi hiệu quả Luật Thủ đô 2024 sẽ là động lực lớn để Hà Nội khai thác tốt hơn các tiềm năng và lợi thế sẵn có.

Đồng thời với đó, Hà Nội sẽ sớm triển khai hai quy hoạch quan trọng là: Quy hoạch Thủ đô đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và Điều chỉnh quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại các quyết định số 1569/QĐ-TTg ngày 12-12-2024 và 1668/QĐ-TTg ngày 27-12-2024. Hai quy hoạch này nhằm định hướng tương lai Thủ đô trong kỷ nguyên đột phá, phát triển tăng tốc trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, đưa quốc gia, dân tộc lên một tầm cao mới, tiến cùng thời đại.

Luật Thủ đô 2024 và hai quy hoạch mới mang nhiều ý tưởng mới, tập trung vào việc đổi mới quản lý, phát triển toàn diện Thủ đô Hà Nội, với 7 mũi nhọn: (1) Phát triển vùng liên kết mạnh mẽ; (2) Thúc đẩy mô hình phát triển đô thị mới; (3) Quy hoạch sử dụng không gian ngầm; (4) Thử nghiệm có kiểm soát đổi mới sáng tạo; (5) Phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; (6) Đầu tư mạo hiểm; (7) Ưu tiên phát triển hạ tầng giao thông và vùng phát thải thấp.

Vai trò của Hà Nội là trung tâm động lực liên kết phát triển Vùng Thủ đô, Vùng Đồng bằng sông Hồng và Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ được chú trọng đặc biệt, đòi hỏi có cơ chế, chương trình, dự án liên kết vùng với ngân sách trung ương và địa phương ưu tiên, thể hiện sự gắn kết chiến lược để tạo động lực tăng trưởng kinh tế. Ở đó, Thủ đô giữ vai trò đầu tàu dẫn dắt. Mô hình phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD) được nhấn mạnh với chủ trương tập trung vào phát triển các khu vực quanh nhà ga, tuyến giao thông công cộng. Thúc đẩy mô hình đô thị mới không chỉ ở khía cạnh phát triển mở rộng mà còn ở việc tăng cường cải tạo, chỉnh trang đô thị kết hợp bảo tồn văn hóa, giảm mật độ dân cư tại khu vực nội đô lịch sử, phát triển bền vững đô thị. Lần đầu tiên quy định chi tiết về quản lý, khai thác không gian ngầm, phân vùng chức năng để sử dụng hiệu quả trong bối cảnh phát triển đô thị hiện đại được đưa ra khi xu hướng phát triển công trình ngầm gắn với kiến trúc cao tầng và các tuyến metro ngầm đang định hình lại không gian thành phố.

Luật Thủ đô 2024 cũng đưa ra khái niệm “thử nghiệm có kiểm soát” cho các công nghệ, sản phẩm, dịch vụ và mô hình kinh doanh mới, tạo hành lang pháp lý cho đổi mới sáng tạo. Tận dụng lợi thế của cuộc cách mạng công nghệ thông tin, ứng dụng trí tuệ nhân tạo đang thay đổi thế giới. Việc xây dựng Hà Nội thành trung tâm đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số hàng đầu cả nước, với các lĩnh vực trọng điểm như công nghệ thông tin, năng lượng sạch, và công nghệ cao có cơ hội lớn để sớm đạt được những thành công. Việc đẩy mạnh phát triển hệ thống giao thông công cộng, đặc biệt là đường sắt đô thị và các khu vực phát thải thấp, nhằm góp phần cải thiện môi trường sống và giảm ô nhiễm.

Phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đa mục tiêu

Hệ thống đường sắt đô thị trong quy hoạch chung Hà Nội hiện nay được thiết kế để trở thành xương sống của giao thông công cộng, với mục tiêu giảm ùn tắc giao thông. Đến năm 2030, tầm nhìn 2050, Hà Nội sẽ có 10 tuyến đường sắt đô thị với tổng chiều dài hơn 410km; đến năm 2045 dự kiến có thêm 5 tuyến mới, nâng tổng chiều dài lên 617km. Hệ thống này sẽ giảm áp lực lên đường bộ, đặc biệt tại các khu vực trung tâm, kết nối các khu vực ngoại thành và trung tâm, thúc đẩy giao thông xanh và giảm phát thải; Kết nối với các loại hình giao thông khác như xe buýt, xe đạp và cả đường thủy. Những thành công bước đầu của hai tuyến đường sắt Cát Linh - Hà Đông và Nhổn - ga Hà Nội là động lực để Thành phố dự kiến khởi công tuyến số 2 và số 5 với quyết tâm hoàn thành trong giai đoạn 2030 - 2031.

Đặc biệt, với tư duy mới coi kinh tế tư nhân là động lực quan trọng nhất cho tăng trưởng, việc giao cho các tập đoàn kinh tế tư nhân tham gia đầu tư xây dựng đường sắt đô thị gắn với phát triển đô thị mới theo mô hình TOD là giải pháp đột phá. Quá trình này sẽ tích hợp, kết nối ga đường sắt đô thị với các tòa nhà và hệ thống giao thông xung quanh trong phạm vi 500m một cách đồng bộ, tối ưu hóa việc sử dụng đất, khuyến khích đi bộ, tạo động năng kinh tế cho việc hình thành hỗn hợp các chức năng thương mại, văn phòng, trường học, bệnh viện... của chủ đầu tư xung quanh ga. Việc các các tập đoàn kinh tế tư nhân hiệp lực cùng nhà nước trong xây dựng tuyến đường vành đai 4 kết nối vùng Thủ đô cũng là một minh chứng rõ nét cho hướng đi này.

Mới đây, Hà Nội cũng đã nghiên cứu phương án kết nối Thủ đô với sân bay Gia Bình trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh; đồng thời quyết định khởi công cầu Tứ Liên, cầu Trần Hưng Đạo trong năm nay và hoàn thành năm 2027. Những động thái cho thấy việc đẩy mạnh đầu tư hệ thống giao thông kết nối hữu ngạn với tả ngạn sông Hồng, kéo dài mạch kết nối với các tỉnh thành trong vùng Thủ đô đang được quan tâm sâu sắc trong định vị vị thế mới của Thủ đô. Theo đó, các thành phố vệ tinh như Hòa Lạc hay thành phố phía Bắc: Đông Anh - Mê Linh - Sóc Sơn được kỳ vọng sẽ tạo những động lực mới. Nếu Hòa Lạc có thể được coi là “thành phố trí tuệ” thì Đông Anh - Mê Linh - Sóc Sơn sẽ như “cửa ngõ” - “tiền sảnh” có bản sắc, thân thiện, hiện đại và đẳng cấp của Thủ đô.

Đổi mới - sáng tạo trên nền tảng cội nguồn, cần tư duy vượt trội

Những cây cầu kết nối đôi bờ sông Hồng, thành phố mới - khu trung tâm lịch sử như đối thoại với nhau qua dòng chảy vĩnh hằng làm nên Thủ đô, chứng nhân lịch sử âm thầm. Khát vọng thành phố bên sông đòi hỏi tư duy mới, vượt trội, để câu chuyện “Sơn Tinh - Thủy Tinh” chỉ là bài học lịch sử, không còn cản trở cho phát triển, mà chính là gìn giữ bản sắc của Thủ đô. Sông Hồng được xem là trục xanh, là cảnh quan trung tâm. Phát triển hài hòa hai bên bờ sông cần một quy hoạch đặc biệt vùng ven sông Hồng và sông Đuống. Việc cho phép xây dựng các khu vực dân cư hiện hữu và công trình công cộng trên bãi sông nhưng không gây cản trở dòng chảy; đồng thời với xây dựng các tuyến đê mới theo quy hoạch phòng, chống lũ sẽ cần một chương trình hành động mới. Sông Hồng cần được coi là nguồn lực, động lực mới cho Thủ đô; là gạch nối quan trọng không chỉ trên bình diện không gian mà cả khía cạnh văn hóa, lịch sử của quá khứ - hiện tại và tương lai. Ở đó những ý tưởng sáng tạo thực tế đang manh nha hình thành...

Phải chăng đó chính là “thiên nhiên trong lòng thành phố”, là nhịp đập của những trải nghiệm du lịch, không gian công cộng kết nối người với người, con người với tự nhiên, là câu chuyện về Thủ đô kiêu hãnh để kể với năm châu? Những ý tưởng mới như làn gió thổi lên khát vọng đổi thay.

Từ ý tưởng phát triển sông Hồng, cho phép xây dựng mới các công trình cao tầng thay thế cho các khu tập thể cũ trong nội đô, hay tái định hình không gian đô thị lịch sử. Bao ý tưởng đổi mới đô thị từ những chuyên gia, những đồ án thi tuyển đang có cơ hội trở thành hiện thực. Chưa bao giờ Hà Nội mạnh dạn cho phép nghiên cứu cải tạo không gian xung quanh hồ Gươm - trái tim thành phố, di sản quốc gia đặc biệt như hiện tại. Việc mở rộng Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục, tạo lập không gian công cộng mới phía Đông hồ Hoàn Kiếm, gắn kết ga ngầm C9 với công trình di sản là quyết định mang tính đột phá, để dần trả lại vị thế vô song cho hồ Gươm.

Những đột phát mạnh mẽ cho thấy khát vọng vươn lên tầm cao mới của Thủ đô Hà Nội hôm nay để Thăng Long - Hà Nội, “thành phố rồng bay” vươn lên tầm cao mới.

TS.KTS Vũ Hoài Ðức