Tạo sinh kế bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số

TS. Bàn Tuấn Năng, Trưởng Ban đại diện nhóm “Người Dao Việt Nam - Gắn kết từ bản sắc” cho rằng, để trao quyền sở hữu, sáng tạo, hưởng lợi cho cộng đồng; trước hết phải thống nhất cách hiểu về “khoảng cách hưởng thụ”, đồng thời đo lường bằng những thước đo bền vững, tôn trọng sự đa dạng văn hóa của các cộng đồng và tuyệt đối tránh áp đặt duy ý chí.

"Đời sống văn hóa vùng dân tộc thiểu số cần có hệ thước đo bền vững, phản ánh đồng thời các trụ cột: sinh kế, tài nguyên - môi trường, bản sắc văn hóa và kinh tế trong văn hóa. Đây vốn là tinh thần phát triển bền vững của miền núi và vùng đồng bào dân tộc thiểu số: văn hóa không đứng ngoài sinh kế, và sinh kế cũng không thể tách rời môi trường, bản sắc", TS. Bàn Tuấn Năng phân tích.

Theo TS. Bàn Tuấn Năng, khoảng cách trong hưởng thụ văn hóa hiện đại là khả năng tiếp cận các thiết chế, dịch vụ, sản phẩm, nền tảng số, công nghệ sáng tạo... Tri thức bản địa của các dân tộc rất rộng và đa dạng, từ y dược học bản địa gắn với chăm sóc sức khỏe, đến tri thức khai thác thực phẩm tự nhiên, canh tác sạch trong môi trường tự nhiên... Nhiều giá trị đang hòa điệu với đời sống hiện đại, đóng góp thiết thực cho hưởng thụ văn hóa vật chất của cộng đồng. Nếu chỉ nhìn khoảng cách qua lăng kính hiện đại, rất dễ "bỏ quên" ưu thế độc đáo của miền núi.

Homestay Hồng Thu (Tuyên Quang) thu hút du khách bởi nét hấp dẫn trong văn hóa truyền thống. Nguồn: HT

"Cũng không thể cào bằng vùng dân tộc thiểu số", TS. Bàn Tuấn Năng nhấn mạnh. Nhiều địa phương đã xuất hiện những "nhóm cư dân khai thác tốt cơ hội văn hóa - kinh tế số; để vừa phát huy giá trị di sản văn hóa, vừa phát triển kinh tế; như Gia Lai, Quảng Bình, Tuyên Quang, có những cá nhân, hộ dân lên rừng quay YouTube, sở hữu kênh hàng trăm nghìn đến cả triệu người theo dõi, tạo thu nhập hàng chục triệu đồng mỗi tháng".

TS. Bàn Tuấn Năng cho rằng, cần hướng tới hệ thống thiết chế văn hóa hiện đại vừa đáp ứng yêu cầu hội nhập, vừa tôn trọng đặc trưng của cộng đồng dân tộc thiểu số. Các thiết chế này phải phù hợp với quy mô cộng đồng, cấu trúc xã hội và phong tục sinh hoạt địa phương. Thiết chế hiện đại phải phản ánh tiếng nói và nhịp văn hóa của mỗi cộng đồng.

Nhìn ở chiều cơ hội, chuyển đổi số là đòn bẩy để thu hẹp khoảng cách hưởng thụ văn hóa hiện đại nếu chính sách đi vào đúng nơi cần, hạ tầng kết nối bền vững đến tận thôn bản và đào tạo năng lực số gắn với những nhu cầu cụ thể như quay, dựng video, bán hàng trực tuyến, giới thiệu vẻ đẹp bản sắc văn hóa, điểm đến du lịch, quản trị kênh nội dung... “Chỉ khi người dân tham gia bình đẳng vào không gian văn hóa số, vừa là người xem vừa là người sáng tạo, thì khoảng cách mới thực sự thu hẹp”, TS. Bàn Tuấn Năng nhấn mạnh. Đây cũng là một trong những nội dung được đề cập tại Luật Di sản văn hóa năm 2024, Điều 7: Nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong bảo đảm và phát triển hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa; huy động nguồn lực xã hội cho hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa của vùng, miền, của đồng bào dân tộc.

Cuối cùng, phải dựa vào giới tinh hoa trong cộng đồng dân tộc thiểu số, gồm nghệ nhân, già làng, trí thức trẻ, doanh nhân bản địa - như những “hạt nhân dẫn dắt thay đổi”, cùng tham gia thiết kế chính sách và mô hình. Không chỉ là người giữ gìn tri thức, giới tinh hoa bản địa còn là cầu nối giúp cộng đồng bước vào quỹ đạo phát triển mới mà không bị hòa tan. Khi giới tinh hoa được đặt đúng vị trí, họ sẽ trở thành động cơ đồng trục kéo văn hóa, sinh kế và niềm tin cộng đồng tiến về phía trước, thay cho mọi sự áp đặt từ bên ngoài.

TS. Bàn Tuấn Năng nhấn mạnh, khi văn hóa trở thành sinh kế bền vững, được đo lường và tôn trọng đúng cách, văn hóa sẽ nuôi sống văn hóa, là “con đường vừa công bằng, vừa tự tin cho các vùng đồng bào dân tộc thiểu số trong giai đoạn phát triển mới”.

(Vụ Pháp chế - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp thực hiện)

Hồng Hà