Bài 1: Nhiều rào cản 'kìm hãm' phát triển

Doanh nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh trưng bày sản phẩm tại Showroom Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư Thành phố. (Ảnh CAO TÂN)

Theo thống kê, khu vực kinh tế tư nhân có hơn 940 nghìn doanh nghiệp, đóng góp khoảng 50% GDP, hơn 30% ngân sách nhà nước, chiếm hơn 80% tổng số lao động. Tuy nhiên, khu vực này đang đối mặt nhiều rào cản cần được tháo gỡ.

Theo các chuyên gia, thực tiễn phát triển kinh tế tư nhân thời gian qua cho thấy vẫn còn nhiều rào cản về thể chế, môi trường kinh doanh, tiếp cận nguồn lực, năng lực cạnh tranh, sự liên kết trong chuỗi giá trị...

Chưa “đóng đúng vai, tròn vai”

Mặc dù đối mặt nhiều khó khăn, thách thức, nhưng kinh tế tư nhân liên tục duy trì tốc độ tăng trưởng, tiếp tục khẳng định vai trò “then chốt” trong phát triển kinh tế. Tiến sĩ Huỳnh Thanh Điền, Trường đại học Nguyễn Tất Thành cho rằng: Trong nền kinh tế thị trường đương đại, khu vực tư nhân không chỉ là trụ cột tạo ra của cải vật chất mà còn là nguồn lực chủ yếu thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tăng trưởng bền vững.

Tại Việt Nam, khu vực này ngày càng chứng tỏ vai trò dẫn dắt trong nhiều ngành kinh tế mũi nhọn. Bên cạnh những doanh nghiệp tư nhân truyền thống, nhiều startup (khởi nghiệp) công nghệ tại Việt Nam đang nổi lên như những lực lượng đổi mới sáng tạo. Những doanh nghiệp khởi nghiệp này không chỉ đơn thuần áp dụng công nghệ, mà còn đang tái định hình các mô hình kinh doanh cũ để tạo ra giá trị mới, phù hợp nhu cầu ngày càng đa dạng và khắt khe của thị trường trong nước lẫn quốc tế.

Theo thống kê, phần lớn doanh nghiệp tư nhân có quy mô nhỏ và vừa, chiếm khoảng 98% tổng số doanh nghiệp và tạo hơn 60% số việc làm trong nền kinh tế, đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế-xã hội. Tuy nhiên, doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế cần được nhận diện và cải thiện để tăng cường sức cạnh tranh và phát triển bền vững, nhất là năng lực thích ứng yếu kém, cũng như hạn chế trong chính sách cải thiện môi trường kinh doanh.

Ông Phan Xuân Chính, Giám đốc Công ty TNHH MTV K&B Group, Khu phố 2, phường Phước Long A, thành phố Thủ Đức cho biết: Phần lớn doanh nghiệp tư nhân, nhất là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, thiếu vốn, khó tiếp cận nguồn tài chính do thiếu tài sản thế chấp và cũng khó tiếp cận được các quỹ đầu tư hoặc các nguồn hỗ trợ khác từ Nhà nước, do chưa đủ năng lực để đáp ứng những yêu cầu. Bên cạnh đó, doanh nghiệp tư nhân thường thiếu kinh nghiệm quản trị (kinh doanh, tài chính, nhân sự…) và khó thu hút nhân sự giỏi, thiếu thông tin về thị trường và hệ thống phân phối cũng yếu.

Trong hai tháng đầu năm 2025, 49.800 doanh nghiệp tư nhân được thành lập mới, tăng hơn 19% so với cùng kỳ năm 2024. Trong khi đó, 67 nghìn doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường hai tháng đầu năm; tăng 6,9% so với cùng kỳ năm 2024.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ cho biết: Kinh tế tư nhân đã khẳng định vai trò nền tảng trong GDP, nhưng còn yếu kém nhiều mặt, manh mún, nhỏ lẻ, chưa định hình chuỗi toàn cầu, chưa sáng tạo, dẫn dắt khoa học, công nghệ, chưa đóng vai trụ cột cạnh tranh quốc tế. Kinh tế tư nhân được khẳng định là “động lực quan trọng nhất”, nhưng thực lực chưa tương xứng, chưa “đóng đúng vai, tròn vai”, chưa tăng trưởng và phát triển đúng tầm, còn lãng phí tiềm năng, lợi thế…

Rào cản về “thể chế”

Theo các chuyên gia, đà phát triển của khu vực tư nhân vẫn đang bị “kìm hãm” bởi nhiều rào cản thể chế và sự can thiệp hành chính “quá mức” từ phía Nhà nước. Mô hình quản lý hành chính vẫn mang nặng tư duy “xin-cho” và mệnh lệnh hành chính, khiến doanh nghiệp phải đối mặt hàng loạt thủ tục phức tạp như cấp phép xây dựng, phê duyệt quy hoạch, đánh giá tác động môi trường hay cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, kéo theo chi phí thời gian, chi phí hành chính...

Tiến sĩ Huỳnh Thanh Điền nhấn mạnh: Điều này không chỉ làm gia tăng rủi ro và chi phí mà còn “xói mòn” niềm tin của doanh nghiệp vào hệ thống pháp lý. Hệ quả là nhiều dự án, đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản và hạ tầng bị đình trệ hoặc đội vốn do vướng mắc pháp lý kéo dài, thường xuất phát từ những thay đổi quy hoạch bất ngờ và thiếu công khai, gây tổn thất lớn về tài chính và cơ hội đầu tư.

Các chuyên gia cho rằng, sự thiếu ổn định chính sách, nhất là ở cấp địa phương tiếp tục là một trong những rủi ro lớn đối với doanh nghiệp. Cụ thể, việc điều chỉnh quy hoạch mà không có quy trình tham vấn công khai hoặc thông báo rõ ràng đã khiến nhiều dự án rơi vào thế bị động, thậm chí mất toàn bộ cơ hội triển khai.

Nhiều khu đất được giao vướng quy hoạch treo kéo dài hoặc chồng chéo giữa các loại quy hoạch, khiến doanh nghiệp không thể khai thác hiệu quả dù đã đầu tư lớn vào hạ tầng và thủ tục pháp lý. Những thay đổi thiếu nhất quán này tạo ra cảm giác “bất công” và làm gia tăng chi phí không đáng có cho khu vực tư nhân. Ông Phan Xuân Chính cho biết thêm: Trong quá trình hoạt động, doanh nghiệp tư nhân còn đối mặt nguy cơ, rủi ro cao về pháp lý và thủ tục hành chính, chủ yếu do thủ tục, quy định pháp luật còn phức tạp.

Ngoài ra, pháp luật chồng chéo, kẽ hở nhiều nhưng khó vận dụng. Dù Việt Nam đã ban hành nhiều bộ luật nhằm cải thiện môi trường đầu tư như Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp, Luật Đất đai (sửa đổi 2024), nhưng các văn bản dưới luật chưa theo kịp. Nhiều hướng dẫn thi hành mâu thuẫn, thiếu thống nhất giữa các bộ, ngành, dẫn đến tình trạng “mỗi nơi hiểu một cách, mỗi cán bộ áp dụng một kiểu”, tạo ra một môi trường mà trong đó, doanh nghiệp không biết đúng sai nằm ở đâu.

“Thanh tra, kiểm tra chồng chéo, tần suất cao và nội dung không rõ ràng. Theo phản ánh của nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa, chỉ một năm, họ có thể bị thanh tra từ 4-5 lần bởi các cơ quan khác nhau (thuế, lao động, môi trường, phòng cháy, chữa cháy…), mà nội dung có nhiều phần trùng lắp. Thay vì tạo điều kiện và hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ quy định, cơ chế thanh tra, kiểm tra hiện tại vẫn thiên về truy cứu trách nhiệm và xử phạt, tạo cảm giác thiếu thân thiện với khu vực tư nhân” - Tiến sĩ Huỳnh Thanh Điền cho biết.

CAO TÂN - HOÀNG LIÊM