Tăng thuế thuốc lá với lộ trình phù hợp để không tạo cơ hội cho thuốc lá lậu

Mặt trận phòng chống thuốc lá lậu vẫn còn diễn biến phức tạp dù các Bộ ngành và Chính phủ đã có những nỗ lực rất lớn.

Tình trạng thuốc lá lậu và thuế tại Việt Nam 5 năm qua

Nhìn lại lịch sử tăng thuế tại nước ta sẽ thấy có mối liên hệ rõ ràng giữa việc tăng thuế và tăng thuốc lá lậu.

Năm 2016, Việt Nam tăng thuế từ 65% lên 70% dẫn đến số lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy tăng từ 6,8 triệu bao vào năm 2016 lên gần 7,5 triệu bao trong năm 2017.

Năm 2019, khi tăng thuế từ 70% lên 75%, số lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy tăng từ gần 1,4 triệu bao trong năm 2019 lên hơn 5.1 triệu bao vào năm 2020 và lên gần 6,6 triệu bao ở năm 2021.

Phát biểu tại hội thảo "Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá" vừa diễn ra tại Hà Nội, ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục Quản lí Thị trường (Bộ Công thương) cũng thông tin thêm trong giai đoạn 5 năm 2019-2023, các lực lượng chức năng đã bắt giữ được 59.637 vụ buôn lậu thuốc lá, đưa ra truy tố, xét xử nhiều tổ chức, cá nhân, tịch thu nhiều phương tiện vận chuyển. Tổng số thuốc lá nhập lậu bị bắt giữ là 37,5 triệu bao, số lượng bị tiêu hủy là 22,1 triệu bao.

Ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục Quản lí Thị trường nói rõ về thực trạng thuốc lá lậu hiện nay.

Nói rõ về cơ sở khiến tình trạng buôn lậu thuốc lá ở thị trường Việt Nam vẫn còn phức tạp trong giai đoạn vừa qua, bên cạnh yếu tố khách quan như vùng biên giới rộng, các quốc gia lân cận không có chính sách phòng, chống thuốc lá lậu kiên quyết như Việt Nam, thì lợi nhuận buôn lậu thuốc lá là rất lớn, lớn hơn cái giá mà người buôn lậu phải trả nếu như bị phát hiện và xử phạt.

Đồng tình với ý kiến đó, ông Nguyễn Chí Nhân, Tổng thư ký Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA), cũng đưa ra bức tranh cụ thể hơn về sản lượng thuốc lá nhập lậu vẫn đang diễn ra song hành với thuốc lá hợp pháp một cách phức tạp, tinh vi tại nội địa. Thuốc lá lậu ước lượng chiếm 13% - 15% tổng sản lượng toàn Việt Nam (tương đương 4,8 - 5 tỷ bao).

Dù có những nỗ lực rất lớn từ các Bộ ngành và Chính phủ, tình hình buôn lậu vẫn chưa được cải thiện do đặc thù của Việt Nam có đường biên giới dài với các quốc gia láng giềng và sự bất chấp của người bán thuốc lá lậu do lợi nhuận cực cao.

Sự cần thiết phải có lộ trình và mức tăng thuế phù hợp

Hệ thống tính thuế TTĐB đối với mặt hàng thuốc lá điếu đã được xây dựng và có lộ trình từ 2006 đến nay (từ 55% lên 75% với mức tăng 5%/lần và thời gian giãn cách giữa các lần điều chỉnh tăng là 3-4 năm/lần).

Tại Hội thảo "Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá", Bà Đinh Thị Quỳnh Vân, Chủ tịch của PwC Việt Nam đưa ra nhận định: "Việt Nam trải qua rất nhiều cuộc cải cách thuế và đặc biệt thuế TTĐB ở thuốc lá. Tuy nhiên mức tăng thuế của chúng ta không tăng nhanh như đề xuất lần này của dự thảo". Điều này phần nào giúp giảm thiểu những tác động tiêu cực tới ngành thuốc lá hợp pháp trong thời gian qua, phát huy hiệu quả nguồn vốn Nhà nước tại doanh nghiệp, nộp ngân sách Nhà nước hơn 100.000 tỉ đồng trong giai đoạn 2019-2023, tạo ra hàng triệu công ăn việc làm, và đặc biệt không tạo ra cú sốc tăng giá thuốc lá hợp pháp một cách đột ngột, hạn chế người tiêu dùng chuyển sang dùng thuốc lá nhập lậu có giá rẻ hơn từ đó kìm hãm sự gia tăng của thuốc lá nhập lậu.

Việc tăng thuế đối với ngành thuốc lá là vấn đề sẽ xảy ra tuy nhiên mức tăng và lộ trình tăng cần hài hòa để giúp giảm ảnh hưởng tiêu cực đến ngành và cho xã hội.

Tuy nhiên, nếu thuế TTĐB thuốc lá tăng quá nhanh theo 2 phương án của Bộ Tài chính, sẽ dẫn đến nhiều tác động tiêu cực.

Theo đó, sản lượng thuốc lá hợp pháp có thể sẽ giảm hơn 70% vào năm 2030 so với hiện tại, thuốc lá lậu có thể tăng lên 50 tỷ điếu vào năm 2030, thất thu từ thuốc lá lậu có thể lên đến 40 nghìn tỷ đồng vào năm 2030 so với mức 5-6 nghìn tỷ đồng hiện tại. Hoạt động sản xuất kinh doanh sẽ bị ảnh hưởng nặng nề, và rủi ro nhiều doanh nghiệp thu hẹp sản xuất, thậm chí đóng cửa, kéo theo việc làm của người lao động tại các nhà máy thuốc lá, nông dân ở các vùng trồng nguyên liệu và các nhà phân phối, nhà bán lẻ chịu tác động tiêu cực.

Đồng thời, mô hình phân tích của Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính (Bộ Tài chính) tại hội thảo cũng đưa ra kịch bản tương tự với PwC: sản lượng hợp pháp giảm mạnh, thuốc lá lậu lại tăng lên nhanh chóng khi điều chỉnh thuế suất thuế TTĐB đối với thuốc lá theo đề xuất hiện nay.

Cụ thể, ở cả 2 phương án tăng thuế của Bộ Tài chính, sản lượng thuốc lá hợp pháp đều giảm mạnh vào năm 2030: thuốc lá hợp pháp giảm 30% ở phương án 1 (tương đương giảm 28 tỷ điếu) và giảm 36% ở phương án 2 (khoảng 31 tỷ điếu) so với năm 2025 trước khi tăng thuế.

Ngược lại, lượng thuốc lá lậu sẽ tăng mạnh ở cả 2 phương án tăng thuế mà Bộ Tài chính đề xuất. Đến năm 2030, thuốc lá lậu có thể sẽ tăng 205% ở phương án 1 (khoảng 22 tỷ điếu) và tăng 230% ở phương án 2 (tương đương 24 tỷ điếu) so với 2025.

Với các mục tiêu của Chính phủ đặt ra, có phải chăng, cơ quan quản lí nên tham khảo các phân tích về các kịch bản có thể xảy ra để đưa ra chính sách tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá phù hợp hơn, kế hoạch tăng thuế TTĐB cần có lộ trình hợp lý và có tính định hướng dài hạn. Từ đó, bảo vệ và hỗ trợ ngành thuốc lá nội địa góp phần phát triển kinh tế và xã hội, sản xuất các sản phẩm chất lượng tốt hơn, ít độc hại hơn.

PV