Tăng thuế thuốc lá – chính sách 'cùng thắng' vì sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững

Hội thảo có sự tham gia của đại diện Bộ Y tế và WHO. Ảnh: PV

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thuốc lá đang giết chết hơn 8 triệu người mỗi năm trên toàn cầu, trong đó có 1,3 triệu người không hút thuốc nhưng phơi nhiễm khói thuốc thụ động. Tại Việt Nam, hơn 100.000 người tử vong mỗi năm vì thuốc lá, gây thiệt hại y tế và kinh tế lên tới khoảng 108.000 tỷ đồng – tương đương 1,14% GDP. Đây không chỉ là vấn đề sức khỏe cộng đồng mà còn là gánh nặng kéo lùi sự phát triển kinh tế - xã hội.

Việt Nam hiện có hơn 15 triệu người hút thuốc. Dù tỷ lệ hút thuốc ở nam giới đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 41,1% năm 2021, mức giảm này được đánh giá là khiêm tốn và chậm so với kỳ vọng trong các mục tiêu quốc gia về phòng chống tác hại thuốc lá. Một trong những nguyên nhân cốt lõi là giá thuốc lá ở Việt Nam quá thấp - hậu quả của hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) chưa hiệu quả. Năm 2022, tỷ lệ thuế trên giá bán lẻ thuốc lá ở Việt Nam chỉ đạt 36%, thuộc nhóm thấp nhất khu vực ASEAN và thấp hơn nhiều so với khuyến nghị 75% của WHO.

ThS Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí phát biểu tại hội thảo. Ảnh: PV

Tại hội thảo, các diễn giả và chuyên gia khẳng định việc tăng thuế thuốc lá không đơn thuần là một chính sách tài khóa mà là một can thiệp y tế công cộng hiệu quả. Theo mô hình mô phỏng của WHO và Ngân hàng Thế giới, mỗi lần tăng giá thuốc lá 10% có thể giúp giảm 5% mức tiêu thụ, trong đó người nghèo và thanh thiếu niên là nhóm có phản ứng mạnh nhất. Nếu Việt Nam áp dụng chính sách bổ sung thuế tuyệt đối – bắt đầu ở mức 5.000 đồng/bao vào năm 2026 và tăng lên 15.000 đồng/bao vào năm 2030 – sẽ giúp giảm ít nhất 696.000 người hút thuốc vào năm 2030, đồng thời tăng thu thuế thêm 29.000 tỷ đồng so với năm 2020.

Ngoài tác động tích cực đến sức khỏe, chính sách tăng thuế thuốc lá còn góp phần giảm chi phí y tế, cải thiện năng suất lao động, giảm bất bình đẳng xã hội, và đặc biệt là tăng nguồn lực cho các mục tiêu phát triển bền vững như y tế, giáo dục và an sinh xã hội. Thực tế tại Thái Lan và Philippines – những quốc gia đã tăng thuế mạnh trong 10 năm qua – cho thấy tỷ lệ hút thuốc giảm đáng kể, trong khi nguồn thu ngân sách tăng gấp nhiều lần.

Theo Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, Việt Nam đang đứng trước những quyết định quan trọng để bảo vệ người dân khỏi những tác hại của việc sử dụng thuốc lá và kêu gọi các nhà lập pháp hãy hành động thật mạnh mẽ vì sức khỏe và sự phát triển của Việt Nam. Mức tăng thuế càng cao thì tác động tích cực tới sức khỏe càng lớn, càng tạo ra nhiều doanh thu thuế để tái đầu tư vào các ưu tiên của Chính phủ để thúc đẩy phát triển bền vững.

ThS.BS Nguyễn Tuấn Lâm, Tổ chức Y tế Thế giới trình bày tham luận. Ảnh: PV

Bên cạnh lợi ích rõ ràng, các chuyên gia cũng bác bỏ một số luận điểm sai lệch thường được đưa ra nhằm phản đối việc tăng thuế thuốc lá, như: “tăng thuế sẽ làm gia tăng buôn lậu” hay “tăng thuế sẽ làm mất việc làm”. Dữ liệu thực tiễn từ hơn 90 quốc gia cho thấy không có mối liên hệ trực tiếp giữa giá thuốc lá và mức độ buôn lậu; ngược lại, giải pháp hữu hiệu là tăng cường năng lực quản lý và thực thi pháp luật. Đồng thời, khi giảm chi tiêu cho thuốc lá, người tiêu dùng có xu hướng chuyển tiền sang các lĩnh vực thiết yếu hơn như thực phẩm, giáo dục, y tế - từ đó kích thích các ngành kinh tế có lợi cho phát triển bền vững.

Tại hội thảo, ThS Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế cho biết, Bộ Y tế ủng hộ và hoàn toàn nhất trí với một số đề xuất trong dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (gọi tắt là thuế TTĐB) đối với thuốc lá theo hướng tăng thuế. Kết luận của Bộ Y tế dựa trên định hướng Chương trình xây dựng pháp luật đã nêu tại dự thảo Tờ trình, đặc biệt đối với lĩnh vực y tế là Nghị quyết số 20-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng về tiếp tục bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới.

Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ thuốc lá như đã đặt ra trong Chiến lược Quốc gia về PCTHTL đến 2030, mức thuế tuyệt đối cần tăng khởi điểm 5.000 đồng bao và đạt 15.000 đồng/1 bao (20 điếu/1 bao) vào 2030 bên cạnh thuế tỷ lệ 75% như khuyến cáo của WHO. Phương án này sẽ giúp đạt được mức thuế là 65% giá bán lẻ, gần đạt được mức khuyến cáo của WHO (70-75% giá bán lẻ), và giúp giảm được tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống 36% vào năm 2030.

Bộ Y tế tiếp tục đề nghị không đưa vào Luật này các quy định liên quan đến sản phẩm thuốc lá mới, đánh thuế ml dung dịch của thuốc lá mới để thực thi quy định tại Nghị quyết 173/2024/QH15 của Quốc hội về cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Theo ThS Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao & Du lịch), trong 5 tháng đầu năm 2025, các cơ quan báo chí tại Việt Nam đã có hơn 11.000 tin, bài phản ánh về chủ đề tác hại của thuốc lá và chính sách thuế, trong đó riêng về chủ đề “Thuế thuốc lá và phát triển bền vững” đã có tới 709 bài đăng – cho thấy vai trò quan trọng của báo chí trong việc cung cấp thông tin, thúc đẩy thay đổi hành vi và hỗ trợ chính sách.

Minh Nhật