Kiểm toán nhà nước: Đổi mới để đồng hành và dẫn dắt

Tổng Kiểm toán nhà nước Ngô Văn Tuấn lần đầu tiên trả lời chất vấn trước Quốc hội (tháng 5/2024). Ảnh: TL

Từ vai trò truyền thống là người “gác cổng” tài chính công, KTNN đang từng bước chuyển mình để trở thành một thiết chế kiến tạo - vừa đồng hành cùng quản trị, vừa dẫn dắt minh bạch và cải cách thể chế. Trong bối cảnh yêu cầu phát triển ngày càng gắn chặt với kỷ luật ngân sách, hiệu quả đầu tư công và niềm tin thị trường, kiểm toán không còn là chức năng kỹ thuật thuần túy, mà là một phần không thể tách rời của quản trị quốc gia hiện đại.

Sự đổi mới không chỉ đến từ phương thức kiểm toán, công cụ số hóa hay phạm vi chuyên môn, mà sâu xa hơn là sự thay đổi về tư duy: Từ kiểm tra sang phòng ngừa, từ hậu kiểm sang đồng hành, từ phản ánh thực trạng sang định hướng cải cách. Chính trong tinh thần ấy, KTNN bước vào kỳ Đại hội này với tâm thế mới - bản lĩnh hơn, chủ động hơn và sẵn sàng đảm đương những sứ mệnh lớn lao hơn trong hành trình xây dựng một nhà nước liêm chính, minh bạch và phát triển bền vững.

Bảo vệ lợi ích công - sứ mệnh không thể thay thế

KTNN là một thiết chế hiến định, có vai trò đặc biệt trong kiểm tra việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công, nhằm bảo đảm sự công khai, minh bạch và hiệu quả. Mỗi cuộc kiểm toán không chỉ dừng lại ở con số tài chính mà còn làm rõ những bất cập trong chính sách, những kẽ hở về thể chế, và những nguy cơ tiềm ẩn về thất thoát, lãng phí ngân sách.

Thống kê trong nhiệm kỳ qua cho thấy, hàng trăm nghìn tỷ đồng được kiến nghị xử lý, hàng nghìn kiến nghị về sửa đổi cơ chế, chính sách được đề xuất. Không ít vụ việc lớn, những dấu hiệu tham nhũng, tiêu cực đã được phát hiện từ kết luận kiểm toán. Đó chính là minh chứng sống động cho vai trò kiểm toán trong việc xây dựng một nhà nước pháp quyền, hiệu lực và liêm chính.

Từ kiểm tra tài chính đến kiến tạo chính sách và giám sát quyền lực

Trong bối cảnh hiện đại, vai trò của KTNN không dừng lại ở kiểm tra sổ sách, mà đã và đang chuyển dịch mạnh mẽ sang một thiết chế tham vấn chính sách, kiểm soát quyền lực và góp phần hoàn thiện thể chế.

Một chính sách tài khóa bền vững không thể thiếu tiếng nói độc lập, khách quan của cơ quan kiểm toán. Một dự án đầu tư công quy mô lớn cần được soi chiếu kỹ càng bởi góc nhìn kiểm toán. Một thể chế minh bạch và hiện đại không thể vận hành tốt nếu thiếu sự “cảnh báo từ sớm, phòng ngừa từ xa”- điều mà chỉ một cơ quan kiểm toán mạnh mẽ và chuyên nghiệp mới có thể thực hiện hiệu quả.

Thành tựu đáng tự hào và vị thế ngày càng được nâng cao

Trong nhiệm kỳ vừa qua, KTNN đã khẳng định mạnh mẽ vai trò và vị thế của mình bằng những thành tựu cụ thể, thiết thực và có sức lan tỏa sâu rộng trong hệ thống chính trị - hành chính quốc gia.

Trước hết, với hàng trăm cuộc kiểm toán mỗi năm, KTNN đã kiến nghị xử lý tài chính lên tới hàng trăm nghìn tỷ đồng. Những con số không chỉ phản ánh hiệu quả phát hiện và ngăn chặn sai phạm trong quản lý tài chính công, mà còn góp phần trực tiếp vào việc thu hồi tài sản nhà nước bị thất thoát, lãng phí - qua đó, tăng cường kỷ luật ngân sách và bảo vệ lợi ích công.

Không dừng lại ở việc “phát hiện cái sai”, nhiều kết luận kiểm toán đã trở thành chất liệu đầu vào quan trọng cho quá trình hoạch định và hoàn thiện chính sách công. Nhiều kiến nghị đã được Chính phủ tiếp thu, Quốc hội sử dụng như cơ sở để sửa đổi luật pháp, cơ chế quản lý, từ đầu tư công, quản lý tài sản công đến chi ngân sách và tài chính địa phương.

Vị thế quốc tế của KTNN cũng được nâng cao rõ rệt. Việc đăng cai và tổ chức thành công Đại hội ASOSAI 14 không chỉ là dấu mốc về năng lực tổ chức và hợp tác quốc tế, mà còn thể hiện uy tín, sự chủ động và tiếng nói có trọng lượng của Việt Nam trong cộng đồng kiểm toán tối cao châu Á. KTNN Việt Nam đang từng bước trở thành đối tác tin cậy, tích cực trong INTOSAI - cộng đồng kiểm toán toàn cầu.

Song song với đó, KTNN không ngừng mở rộng phạm vi và nội dung kiểm toán, bắt nhịp với các xu thế quản trị công hiện đại. Từ kiểm toán môi trường, kiểm toán công nghệ thông tin đến kiểm toán các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), các lĩnh vực này đòi hỏi tư duy mới, công cụ mới và minh chứng cho khả năng thích ứng nhanh chóng của ngành KTNN trước những vấn đề phức tạp và liên ngành.

Đặc biệt, bước chuyển mạnh mẽ trong ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số đã đặt nền móng cho một mô hình kiểm toán thông minh - nơi dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo và các hệ thống phân tích hiện đại đang dần thay thế cách kiểm toán thủ công truyền thống. Đây không chỉ là đổi mới kỹ thuật, mà là một bước nhảy chiến lược, tạo ra giá trị gia tăng lớn cho kiểm toán công trong thời đại số.

Những thành tựu trên là kết quả của quá trình đổi mới tư duy, nâng cao năng lực chuyên môn và ý chí vượt khó của toàn Ngành. Đồng thời, đó cũng là tiền đề vững chắc để KTNN bước vào một giai đoạn phát triển mới - bản lĩnh hơn, chuyên nghiệp hơn và có tầm ảnh hưởng lớn hơn trong kiến tạo một nền quản trị quốc gia minh bạch và hiệu quả.

Chiến lược phát triển đến 2030 và tầm nhìn đến 2045: Vững chuyên môn - Mở rộng sứ mệnh - Kiến tạo quốc gia minh bạch

Bước vào giai đoạn phát triển mới, khi đất nước đang chuyển mình mạnh mẽ để hiện thực hóa các mục tiêu đến năm 2030 và khát vọng hùng cường vào năm 2045, KTNN cũng đứng trước những yêu cầu cấp bách phải chuyển mình: Từ một thiết chế kiểm tra tài chính công trở thành một thiết chế kiểm toán hiện đại, kiến tạo và dẫn dắt xu thế minh bạch hóa quản trị quốc gia. Để thực hiện được sứ mệnh ấy, cần định vị lại tầm nhìn chiến lược và triển khai đồng bộ các định hướng lớn sau:

1. Phát triển thành thiết chế kiểm toán thực sự độc lập, chuyên nghiệp và hiện đại

Tính độc lập không chỉ là yếu tố cấu thành bản chất của KTNN, mà còn là điều kiện tiên quyết để bảo đảm sự khách quan, trung thực và không bị chi phối trong việc phát hiện sai phạm và đưa ra kiến nghị. Muốn vậy, cần tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý và cơ chế bảo đảm độc lập về tổ chức, hoạt động và tài chính. Đồng thời, phải nâng cao năng lực chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp và khả năng thích ứng của đội ngũ kiểm toán viên để tương thích với chuẩn mực quốc tế.

2. Thúc đẩy kiểm toán số và xây dựng nền tảng kiểm toán thông minh

Chuyển đổi số không còn là lựa chọn, mà là mệnh lệnh phát triển. KTNN cần đi đầu trong xây dựng hệ sinh thái dữ liệu kiểm toán có khả năng kết nối, tích hợp với hệ thống thông tin tài chính công của Chính phủ. Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, kiểm toán từ xa và theo thời gian thực sẽ tạo ra bước đột phá về năng suất, độ chính xác và khả năng kiểm soát rủi ro trong thời đại số. Đây chính là con đường để KTNN trở thành một “trung tâm phân tích chiến lược” trong giám sát và điều chỉnh chính sách.

3. Phát huy vai trò tư vấn chính sách và phòng ngừa rủi ro thể chế từ sớm, từ xa

Trong kỷ nguyên của quản trị thông minh, kiểm toán không chỉ dừng lại ở “phát hiện cái sai” mà phải chủ động phát hiện điểm yếu trong thiết kế thể chế, chỉ ra các bất cập trong cơ chế, chính sách và quy trình vận hành tài chính công. Những kiến nghị kiểm toán cần mang tính định hướng cải cách, góp phần làm cho chính sách đầu tư công, quản lý ngân sách, quản lý tài sản công - đặc biệt là các mô hình đối tác công - tư (PPP) trở nên hiệu quả hơn, minh bạch hơn và đáng tin cậy hơn.

4. Đẩy mạnh hội nhập và nâng cao vai trò trong cộng đồng kiểm toán quốc tế

KTNN Việt Nam cần chủ động hơn trong việc tham gia, đóng góp và dẫn dắt các sáng kiến trong khuôn khổ ASOSAI, INTOSAI và các tổ chức chuyên ngành khác. Việc tăng cường hợp tác quốc tế không chỉ giúp học hỏi kinh nghiệm, tiếp cận chuẩn mực tiên tiến mà còn là cơ hội để nâng cao uy tín, chuẩn hóa hoạt động và lan tỏa các giá trị kiểm toán công của Việt Nam ra khu vực và thế giới.

Đồng hành cùng tương lai phát triển bền vững của quốc gia

KTNN chính là một trụ cột trong kiến trúc quản trị quốc gia hiện đại. Trên con đường phát triển của đất nước, cơ quan này không chỉ là lực lượng phòng ngừa và xử lý sai phạm, mà còn là “người bảo vệ lợi ích công”, là đối tác tin cậy của Nhà nước, của nhân dân và của tương lai.

Đại hội Đảng bộ KTNN lần thứ VIII không chỉ là dịp tổng kết một nhiệm kỳ, mà còn là cơ hội xác lập một tầm nhìn mới - vì một Việt Nam liêm chính, minh bạch và phát triển bền vững./.

TS. NGUYỄN SĨ DŨNG