Tăng thuế thuốc lá: Bài học thành công từ Thái Lan

Lệnh cấm hút thuốc được đặt trên khu vực bãi biển Patong (Thái Lan)

Giờ đây tại Bangkok (Thái Lan), khói thuốc dường như đã biến mất khỏi các nơi công cộng như các quán bar, nhà hàng hay các khu chợ ngoài trời. Không ai còn thản nhiên rút điếu thuốc ra hút như ba thập kỷ trước. Trong nhà ga, quán ăn, công viên nơi nào cũng được gắn biển "không khói thuốc". Và phía sau sự yên bình ấy là một cuộc chiến kéo dài hơn 30 năm.

Dùng tiền từ thuốc lá để chống lại thuốc lá

Những năm 1980, Thái Lan giống như một cánh cửa đang mở rộng. Các công ty thuốc lá đa quốc gia lần lượt tràn vào, bất chấp lệnh cấm chính thức. Quảng cáo thuốc lá tràn ngập truyền hình, báo chí, áp phích…

Năm 1986, các nhà hoạt động chống thuốc lá đã nhìn thấy cơn bão thuốc lá sắp đến, lúc này một nhóm nhỏ những người ủng hộ đã thành lập Dự án Chiến dịch Chống hút thuốc lá Thái Lan (TASCP, còn được gọi là ASH Thái Lan).

Giờ đây tại Bangkok, khói thuốc dường như đã biến mất khỏi các nơi công cộng

Trong những năm hình thành, TASCP đã theo đuổi 2 chiến lược để dẫn đầu phong trào chống hút thuốc lá của Thái Lan. Đầu tiên, họ tuyên truyền về tác hại của thuốc lá, họ kể câu chuyện của những người mắc bệnh do hút thuốc lá thông qua phương tiện truyền thông. Thứ hai, TASCP gặp gỡ các quan chức chính phủ và vận động ra đạo luật cấm hút thuốc.

Cách tiếp cận của TASCP nhanh chóng mang lại kết quả. Năm 1988, TASCP ngăn chặn thành công kế hoạch xây nhà máy thuốc lá mới. Một năm sau, Thái Lan cấm quảng cáo thuốc lá - một bước đi táo bạo khi các nước láng giềng còn chần chừ.

Trong 2 thập kỷ tiếp theo, liên minh những người ủng hộ do TASCP lãnh đạo đã nắm bắt được động lực của công chúng và thúc đẩy các luật mới nghiêm ngặt để hạn chế việc sử dụng và phân phối thuốc lá.

Cách tiếp cận của Thái Lan đối với việc kiểm soát thuốc lá rất đa dạng và toàn diện, nhắm vào cả cung và cầu, đồng thời giải quyết vấn đề phơi nhiễm khói thuốc lá thụ động.

Năm 1991, khi Hiệp định Thương mại và Thuế quan có hiệu lực đã buộc Thái Lan phải mở cửa cho thuốc lá ngoại vào, không ai nghĩ chính phủ sẽ giữ vững lập trường, nhưng họ đã làm, không bằng cách từ chối, mà bằng cách siết chặt từ mọi hướng: Chính phủ Thái Lan quyết định tăng thuế thuốc lá từ 55% lên 85% (từ năm 1991 - 2009). Từ năm 1993, bao bì phải in cảnh báo bằng hình ảnh ghê rợn, chiếm hơn nửa diện tích bao thuốc. Đạo luật Kiểm soát Sản phẩm Thuốc lá năm 1992, cấm bán thuốc lá cho trẻ em dưới 18 tuổi, cấm phân phối mẫu sản phẩm thuốc lá miễn phí và cấm bán sản phẩm thuốc lá trong máy bán hàng tự động.

Năm 1992, Chính phủ Thái Lan đã thông qua Đạo luật Bảo vệ Sức khỏe Người không hút thuốc, cấm hút thuốc lá ở các địa điểm giao thông công cộng, rạp chiếu phim, và chỉ cho phép hút thuốc ở những khu vực được chỉ định tại những nơi công cộng như trường học, bệnh viện, bảo tàng…

Năm 2001, Chính phủ Thái Lan thành lập Quỹ Thúc đẩy Sức khỏe Thái Lan (ThaiHealth) - một quỹ độc lập chống thuốc lá, được tài trợ từ chính... thuế thuốc lá. "Đây là mô hình 'lấy mỡ nó rán nó'"- một quan chức Bộ Y tế Thái Lan chia sẻ. "Chúng tôi dùng tiền từ thuốc lá để chống lại thuốc lá."

Những con số biết nói

Từ năm 1991 đến 2006, tỷ lệ hút thuốc ở nam giới Thái Lan giảm từ 59% còn 42%, ở nữ giới từ 5% còn 2%. Khoảng 32.000 người đã được cứu sống, và nếu xu hướng tiếp tục thì đến năm 2026, con số ấy sẽ lên tới 320.000 người.

Còn theo báo cáo của Thaiger, tỷ lệ hút thuốc ở những người từ 15 tuổi trở lên đã giảm từ 23% vào năm 2005 xuống còn 21% vào năm 2024.

Nhiều biện pháp kiểm soát thuốc lá thực sự tiết kiệm chi phí do doanh thu từ việc tăng thuế, chi phí can thiệp lập pháp thấp và gánh nặng giảm cho hệ thống y tế. Các biện pháp hiệu quả khác, chẳng hạn như các chiến dịch truyền thông đại chúng và việc thành lập các cơ quan chính phủ để thực thi luật thuốc lá, đòi hỏi một khoản đầu tư ban đầu đáng kể. Tuy nhiên, chúng có hiệu quả cao về mặt chi phí: WHO ước tính một gói kiểm soát thuốc lá toàn diện chỉ tốn 0,11 đô la Mỹ cho một người mỗi năm.

Ở Thái Lan, khoản chi lớn duy nhất đến từ quỹ thúc đẩy sức khỏe ThaiHealth, được tài trợ thông qua phụ phí rượu và thuốc lá. Bên cạnh đó, hệ thống y tế cũng nhẹ gánh. Các bệnh như ung thư phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, bệnh tim mạch đều giảm rõ rệt. Chi phí trung bình cho 1 năm điều trị bệnh tật chỉ tốn 74,4 USD - một con số đặc biệt ấn tượng trong lĩnh vực y tế dự phòng của đất nước này.

Dù tỉ lệ hút thuốc giảm mạnh ở người trưởng thành, giới trẻ vẫn là mối lo lớn. Theo báo cáo của Thaiger, Mặc dù tỷ lệ hút thuốc đã giảm đáng kể từ 32% vào năm 1991 xuống còn khoảng 20% vào năm 2009, nhưng kể từ đó đã ổn định ở mức từ 19% đến 20%.

Trước tình hình đó, chính phủ Thái Lan đã ra lệnh cấm các công ty thuốc lá tham gia vào chính sách công. Một thông điệp cứng rắn: "Chúng tôi sẽ không thương lượng với cái chết".

Các nhà hoạt động nhấn mạnh rằng để đạt được mục tiêu giảm 30% số người hút thuốc vào năm 2025, cần phải tiếp tục tập trung vào các sáng kiến về sức khỏe cộng đồng và các chương trình cai thuốc lá.

Thái Lan là một quốc gia đang phát triển và có cách làm bài bản trong việc chống lại khói thuốc lá. Họ đã chỉ ra rằng: kiểm soát thuốc lá không chỉ là chuyện sức khỏe, mà là cuộc chiến chống lại một ngành công nghiệp triệu đô, sẵn sàng làm mọi thứ để tồn tại. Và cuộc chiến này luôn cần sự kiên trì, sáng tạo, không buông xuôi.

Tuệ An (dịch theo Nguồn: Millions saved)