Tăng chế tài xử phạt và ứng dụng công nghệ trong đấu tranh chống hàng giả

Phát biểu tại hội thảo, ông Trần Đức Đông, Phó Chánh Văn phòng Thường trực Ban Chỉ đạo 389 quốc gia nhấn mạnh, tình hình sản xuất, buôn bán hàng giả hiện nay diễn biến phức tạp, thủ đoạn tinh vi, có xu hướng chuyển dịch mạnh sang môi trường thương mại điện tử và xuyên biên giới. Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu, thống nhất nhận thức, hoàn thiện hệ thống pháp luật và đặc biệt là đẩy mạnh ứng dụng các giải pháp công nghệ trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Về quá trình hình thành khung pháp lý, ông Đông cho biết, khái niệm “hàng giả” đã được quy định từ sớm trong pháp luật Việt Nam. Hiện nay, quy định về hàng giả được đề cập trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau như Bộ luật Hình sự (từ Điều 192 đến 195), Luật Dược (Điều 2, khoản 33, 34) và đặc biệt là Nghị định số 98/2020/NĐ-CP của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Tuy nhiên, điểm đáng chú ý là các quy định hiện hành chủ yếu mới dừng ở việc liệt kê hành vi và dấu hiệu nhận biết, chưa có một khái niệm chung, thống nhất về “hàng giả” có giá trị pháp lý cao.

Các đại biểu đề xuất cần tăng cường chế tài và ứng dụng công nghệ trong đấu tranh chống hàng giả.

Phó Chánh Văn phòng Thường trực Ban Chỉ đạo 389 quốc gia đặt vấn đề: “Liệu các quy định hiện hành đã đáp ứng được yêu cầu thực tiễn công tác phòng chống hàng giả hay chưa? Có cần thiết ban hành định nghĩa thống nhất về hàng giả ở cấp luật để đảm bảo tính pháp lý cao và thuận tiện trong thực thi?”.

Ông Trần Đức Đông cũng dẫn chứng tình trạng chồng chéo giữa các văn bản hiện nay: Ví dụ, Luật Dược quy định “thuốc không đạt tiêu chuẩn chất lượng” không phải là thuốc giả, nhưng theo Nghị định 98/2020/NĐ-CP, thuốc có hàm lượng hoạt chất chính dưới 70% lại bị coi là hàng giả. Cách hiểu khác nhau này gây khó khăn trong xác định hành vi vi phạm và xử lý theo pháp luật.

Một nội dung khác được đề cập là việc phân biệt rõ giữa hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng hết hạn sử dụng, hàng lỗi và hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ. Việc làm rõ ranh giới pháp lý này không chỉ giúp công tác xử lý được minh bạch, chính xác hơn, mà còn bảo vệ quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh chân chính.

Hội thảo có sự tham dự của đại diện các cơ quan bộ, ngành, địa phương, hiệp hội, doanh nghiệp và các chuyên gia.

Về chế tài xử lý, nhiều ý kiến cho rằng mức xử phạt hiện nay còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe, dẫn tới tình trạng “lợi nhuận từ hàng giả lớn hơn rủi ro pháp lý”. Theo đó, cần nghiên cứu sửa đổi theo hướng tăng nặng hình phạt đối với tổ chức, cá nhân vi phạm, đồng thời mở rộng cơ chế bảo vệ người tiêu dùng, khuyến khích tố giác hành vi sản xuất, kinh doanh hàng giả.

Hàng giả không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn đe dọa trực tiếp đến sức khỏe, tính mạng của người dân và uy tín của doanh nghiệp Việt Nam. Trong thời đại chuyển đổi số, việc ứng dụng công nghệ như mã định danh, truy xuất nguồn gốc điện tử, blockchain hay các nền tảng xác thực trực tuyến sẽ là hướng đi tất yếu, giúp cơ quan chức năng và doanh nghiệp chủ động hơn trong kiểm soát thị trường.

Tại hội thảo, đại diện các bộ, ngành, địa phương đã tập trung thảo luận vào 4 nhóm nội dung trọng tâm như nhận thức chung về hàng giả, chế tài xử lý hàng giả, quỹ phòng chống hàng giả và các giải pháp về công nghệ phòng, chống hàng giả.

Theo ông Hoàng Ninh, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kỹ thuật số (Bộ Công Thương), việc xây dựng Luật Thương mại điện tử là một bước tiến pháp lý quan trọng, thể hiện quyết tâm trong việc làm trong sạch hóa thị trường. Các quy định về trách nhiệm của nền tảng và việc gắn kết trách nhiệm của cả hệ sinh thái logistics, thanh toán là chìa khóa để giải quyết vấn nạn hàng giả. Tuy nhiên, cuộc chiến này chỉ thành công khi các quy định của luật được chi tiết hóa bằng các văn bản hướng dẫn cụ thể, khả thi, áp dụng công nghệ mạnh mẽ và có sự phối hợp đồng bộ, quyết liệt của tất cả các bên.

Ông Nguyễn Đức Lê, Phó Trưởng phòng Nghiệp vụ Quản lý thị trường, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cho biết, trong quá trình kiểm tra và xử lý, lực lượng chức năng gặp nhiều vướng mắc, chồng chéo trong quy định pháp luật, đặc biệt đối với các nhóm hàng nhạy cảm như thực phẩm chức năng, dược phẩm, dầu ăn.

Theo ông Lê, ranh giới giữa xử lý hành chính và hình sự trong các vụ việc sản xuất, buôn bán hàng giả rất mong manh. Nếu không xác định đúng bản chất, có thể bỏ lọt tội phạm hoặc xử lý chưa đúng mức; ngược lại, nếu chuyển sang hình sự không phù hợp, lại tạo áp lực cho cơ quan điều tra.

Từ thực tế đó, ông Lê cho rằng khái niệm “hàng giả” hiện nay đã đến lúc cần được thống nhất và luật hóa, tránh những bất cập như hiện nay.

Theo ông Tạ Mạnh Hùng, đại diện Ban Chỉ đạo 389 Bộ Y tế, tình hình tội phạm liên quan đến dược phẩm giả vẫn xuất hiện, đặc biệt sau đại dịch COVID-19 khi nhu cầu chăm sóc sức khỏe tăng cao. “Thuốc giả không chỉ gây hại cho sức khỏe người bệnh mà còn làm mất niềm tin của người dân vào thuốc hợp pháp, tạo điều kiện cho các đường dây tội phạm xuyên quốc gia len lỏi vào thị trường”, ông Hùng cảnh báo.

Ông Hùng cho rằng, việc tăng chế tài xử lý vi phạm liên quan đến hàng giả là cần thiết. Cụ thể, tăng mức xử phạt bằng tiền, hình thức xử phạt bổ sung đối với hành vi sản xuất, kinh doanh thuốc giả; tăng mức xử phạt bằng tiền, quy định các biện pháp xử phạt đối với hành vi kinh doanh thuốc không rõ nguồn gốc xuất xứ.

Theo ông Hùng, hiện nhiều doanh nghiệp dược trong nước đã dán tem chống hàng giả, in mã QR lên bao bì thuốc để người tiêu dùng quét truy xuất nguồn gốc. Thời gian tới, Cục Quản lý Dược sẽ tiếp tục phối hợp với các cơ quan chức năng và doanh nghiệp xây dựng quy định chặt chẽ hơn về phòng chống hàng giả, truy xuất nguồn gốc thuốc. Đồng thời, Cục sẽ phối hợp với Bộ Công Thương và Công an tăng cường kiểm tra, điều tra, truy quét tận gốc các cơ sở sản xuất và đầu mối kinh doanh thuốc giả.

Lưu Hiệp