Tảng băng chìm ở trường học

Trong tháng 10, liên tiếp những vụ bắt nạt học đường được lan truyền trên mạng xã hội. Nam sinh lớp 10 ở Nghệ An đánh bạn nữ ngay trong lớp học giữa tiếng hò reo của nhiều học sinh khác, nam sinh Hà Nội bị nhóm bạn ép bò giữa đường, gọi kẻ bắt nạt là “bố”. Thương tâm là vụ việc nam sinh lớp 12 bị bạn học cùng trường đâm chết tại Trường THPT Đặng Thai Mai ở Thanh Hóa... Những vụ việc này xảy ra trong khi nhiều bạn nam khác thản nhiên đứng xem, thậm chí quay lại bằng điện thoại. Dư luận phẫn nộ, song xen lẫn là cảm giác bất lực trước thực tế bạo lực học đường ngày càng lan rộng và biến tướng.

Ở Việt Nam, bạo lực học đường thường được hiểu qua các hành vi xô xát, đánh nhau giữa học sinh. Tại Hàn Quốc, bạo lực học đường là vấn đề nhức nhối, được nhìn nhận rộng hơn, bao gồm cả những tổn thương tinh thần, sự cô lập, miệt thị và áp lực tâm lý kéo dài. Tác động của chúng có thể nghiêm trọng không kém các hành vi bạo lực thể chất.

Bạo lực học đường không chỉ là bạo lực thể xác

Theo một khảo sát toàn quốc về bạo lực học đường năm 2023 do Bộ Giáo dục Hàn Quốc công bố, bạo lực ngôn từ (chửi bới, đe dọa, đặt biệt danh xấu) và bạo lực tinh thần (tẩy chay, phớt lờ, phao tin đồn) chiếm tỷ lệ lớn về các vụ việc được báo cáo.

Số liệu từ Bộ Giáo dục Hàn Quốc cho thấy bạo lực ngôn từ chiếm tới 42% tổng số vụ bạo lực học đường sau khi học sinh trở lại lớp học trực tiếp. Tỷ lệ bắt nạt thể chất cũng tăng từ 10,7% trong giai đoạn 2013-2020 lên 13,3% vào năm 2022. Bên cạnh đó, bạo lực mạng được ghi nhận là đang có xu hướng gia tăng.

Các báo cáo cho thấy bạo lực ở tuổi vị thành niên đang dần chuyển từ bạo hành thể xác sang các hình thức bạo hành tinh thần, chẳng hạn như phỉ báng, bôi nhọ và lạm dụng tình dục bằng công nghệ deepfake. Báo cáo tuần trước của Cơ quan Cảnh sát Quốc gia cho thấy bạo lực thể xác ở tuổi vị thành niên đã giảm từ 1.586 vụ vào năm 2015 xuống còn 1.286 vụ vào năm 2024, nhưng tội phạm tình dục sử dụng công nghệ deepfake lại tăng vọt trong cùng kỳ, từ 192 vụ lên 709 vụ.

Bạo lực học đường chẳng phải là vấn đề riêng của quốc gia nào. Đây cũng là vấn nạn nhức nhối ở Hàn Quốc.

Cốt lõi của vấn đề nằm ở sự phân biệt đối xử. Sự khác biệt về ngoại hình, thành tích học tập, đặc biệt là địa vị kinh tế gia đình và vùng miền, giữa học sinh từ Seoul và các vùng khác, trở thành công cụ để chia rẽ và bắt nạt. Những học sinh có hoàn cảnh khó khăn, trang phục không đắt tiền, hoặc không sở hữu những món đồ công nghệ mới nhất thường trở thành mục tiêu.

Theo báo cáo tháng 4/2024 của Bộ Giáo dục Hàn Quốc được The Korea Herald trích dẫn, 9,2% học sinh trung học thừa nhận từng là nạn nhân của bạo lực học đường, tăng so với 7,6% của năm trước. Dạng phổ biến nhất là bạo lực bằng lời nói và cô lập tập thể, chiếm hơn 40% tổng số vụ việc được ghi nhận.

Nhiều nghiên cứu quốc tế chỉ ra mối liên hệ trực tiếp giữa bạo lực học đường và khủng hoảng tâm lý ở học sinh Hàn Quốc. Bài nghiên cứu đăng trên tạp chí JAMA Pediatrics cho biết có tới 14% học sinh từng là nạn nhân bị bắt nạt, trong đó các hành vi loại trừ hoặc chửi bới chiếm gần một nửa.

Hiệu ứng bàng quan và sức mạnh của đám đông

Một trong những yếu tố khiến bạo lực học đường trở nên trầm trọng và khó giải quyết chính là "hiệu ứng bàng quan" - sự im lặng của đa số. Tại sao những học sinh chứng kiến lại không lên tiếng hoặc tìm cách giúp đỡ?

Nhiều người cho rằng nguyên nhân bắt nguồn từ văn hóa tập thể và sự tuân thủ thứ bậc. Trong môi trường học đường, áp lực phải hòa nhập với đám đông là rất lớn. Việc lên tiếng bảo vệ nạn nhân có thể khiến họ trở thành mục tiêu tiếp theo, bị gán mác "kẻ phản bội" và bị cả tập thể tẩy chay. Nỗi sợ bị cô lập, sợ mất danh tiếng và các mối quan hệ đã khiến nhiều học sinh chọn cách im lặng, nhắm mắt làm ngơ, hoặc thậm chí hùa theo để thể hiện sự trung thành với nhóm.

Không chỉ học sinh, ngay cả giáo viên và phụ huynh đôi khi cũng rơi vào vòng xoáy này. Một số giáo viên có xu hướng xem nhẹ vấn đề, coi đó là "chuyện trẻ con", hoặc ngại can thiệp sâu vì sợ phức tạp hóa tình hình. Sự im lặng này vô tình tạo ra một vòng luẩn quẩn, khiến kẻ bắt nạt thêm phần táo tợn và nạn nhân càng cảm thấy bế tắc, không còn lối thoát.

Nghiên cứu của nhóm học giả Hàn Quốc đăng trên Medicine Journal (2016) cho thấy những học sinh có mức độ đồng cảm thấp, quan hệ không tốt với giáo viên hoặc từng bị bắt nạt có xu hướng im lặng, thậm chí hùa theo kẻ bắt nạt để bảo vệ mình. Trong khi đó, khảo sát khác của Korean Journal of Child Studies (2021) cũng chỉ ra học sinh được bạn bè chấp nhận và tôn trọng thường sẵn sàng lên tiếng bảo vệ nạn nhân hơn.

Phim ảnh phản chiếu thực tế

Điện ảnh Hàn Quốc những năm gần đây đã liên tục mổ xẻ vấn đề này, đưa bạo lực học đường ra ánh sáng qua loạt phim đình đám như The Glory, School 2013, Weak Hero Class 1 hay Extracurricular.

Trong The Glory, bi kịch của nữ chính Moon Dong Eun, người bị nhóm bạn tra tấn suốt thời trung học, đã phơi bày sự tàn nhẫn và đồng lõa của người lớn. Moon Dong Eun không chỉ là nạn nhân bị tra tấn thể xác, mà còn nhận được sự thờ ơ, cái tiếp tay của giáo viên, những người đáng lẽ phải bảo vệ cô.

Cảnh trong bộ phim về vấn nạn bạo lực học đường - The Glory.

Weak Hero Class 1 lại đặt ống kính vào khía cạnh khác như những học sinh yếu thế phải dùng bạo lực để chống lại bạo lực. Còn School 2013 hay Extracurricular phản ánh áp lực học tập, khoảng cách giàu nghèo và sự vô cảm ngày càng lớn giữa học sinh.

Điểm chung của các tác phẩm này là không tô hồng thực tế. Chúng khắc họa chân thực tâm lý nạn nhân và cơ chế vận hành của bạo lực học đường từ sự im lặng của người lớn, sự thờ ơ của tập thể đến cách xã hội vô tình dung dưỡng hành vi sai trái. Một khán giả bình luận: “Phim không chỉ để giải trí. Chúng buộc khán giả phải nhìn lại chính mình, rằng trong đời thực, ta cũng từng im lặng như những nhân vật phụ trên màn ảnh”.

Điện ảnh đóng vai trò như thấu kính, phóng đại và tập trung vào những góc khuất mà xã hội đôi khi cố tình lảng tránh. Mức độ nghiêm trọng của bạo lực học đường trong phim truyền hình Hàn Quốc phản ánh hiện thực, đánh mạnh vào lương tri, buộc công chúng phải nhìn thẳng vào vấn đề và đặt câu hỏi về trách nhiệm của từng cá nhân trong cộng đồng.

Gia Lạc