Tâm tình Kinh Bắc trong tranh 'một kiểu người xưa cũ'

Triển lãm 'Xẩm chợ' của họa sĩ Đỗ Bảng không diễn ra theo thời gian dự kiến.

Không chỉ muốn thâu tóm tất cả văn hóa và di sản vùng Kinh Bắc vào tranh, họa sĩ Đỗ Bảng còn muốn những thanh âm của xẩm, quan họ và các lễ hội được hiện diện như để lưu giữ những vàng son một thuở.

Vẽ tinh thần văn hóa Việt

Có lẽ chỉ nghĩ về quá khứ, vẽ những gì đã qua như thể cố vớt vát lại những gì sắp mất mà Đỗ Bảng được xem là “một kiểu người xưa cũ”. Nhưng cũng chỉ có ở Đỗ Bảng một bản sắc Kinh Bắc đã thấm vào màu sắc, dáng hình và nét cọ. Những bức tranh không chỉ khiến người xem thấy nghệ thuật, mà còn thấy ký ức, thấy con người, thấy một vùng đất đầy tâm tình hoài cổ.

Ngày 11/6, họa sĩ Đỗ Bảng và giám tuyển Vân Vi cho biết, Triển lãm “Xẩm chợ” dự kiến diễn ra tại không gian The Muse Artspace (Hoàn Kiếm, Hà Nội) từ ngày 10 - 30/6. Tuy nhiên, do một số vấn đề liên quan đến công tác tổ chức nên lịch khai mạc đã lùi lại và sẽ mở cửa trong thời gian sớm nhất.

Họa sĩ Đỗ Bảng sinh năm 1961 tại Bắc Ninh, ông từng tham gia giảng dạy tại Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội, Phó Hiệu trưởng Trường Trung cấp Văn hóa nghệ thuật và Du lịch Bắc Ninh, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh.

Trong suốt sự nghiệp sáng tác, ông dành nhiều tâm huyết cho các đề tài nông thôn, tín ngưỡng dân gian, tuổi thơ, sinh hoạt làng quê Bắc Bộ và những khía cạnh tinh thần trong văn hóa người Việt.

Chất liệu Đỗ Bảng thường sử dụng là sơn dầu và acrylic trên giấy dó, giấy bìa hoặc toan, với gam màu tươi sáng và kỹ thuật xử lý hình khối phóng khoáng, gần với ngôn ngữ biểu hiện phương Tây nhưng không mất đi bản sắc Việt.

Theo giám tuyển Vân Vi, họa sĩ Đỗ Bảng là một kiểu người xưa cũ. Khi ông cất lên tiếng hát, ta nghe trong giọng ông chất văn hóa Kinh Bắc, nơi mà âm nhạc và ngôn từ hòa vào nhau, không thể tách rời. Dân ca Bắc Ninh thường thấm vào mỗi con người ở đấy như một mạch ngầm. Một hồn đất quê hương hoàng tộc triều Lý xa xưa, một trong những vùng đất giàu truyền thống văn hóa nhất Việt Nam.

“Khi tìm hiểu về họa sĩ Đỗ Bảng, tôi đã lang thang qua nhiều vùng quê Bắc Ninh, tham dự những lễ hội làng, đến tận nhà người dân nơi có những cuộc gặp mặt đơn sơ của các liền anh, liền chị để nghe họ hát đối, hát giao lưu.

Những buổi họp tưởng như đơn giản, nhưng cách họ phục trang cho đến nhịp điệu, lời ca, cách ngân vang, nhả chữ với tất cả tình cảm và sự nâng niu khi trao câu hát đi cho người khác, cho thấy một ý thức sâu sắc trong việc gìn giữ văn hóa”, giám tuyển Vân Vi cho biết.

Có lẽ vì thế, mà tranh của Đỗ Bảng thấm đẫm chất quê mùa, một sự quê mùa kiêu hãnh, được thể hiện qua bảng màu dã thú rất khó phối. Những gam xanh gắt như màu lá chuối non, những sắc hồng như màu áo của các cô gái hát quan họ, được ông kết hợp một cách không rực rỡ mà hòa hợp, gợi một cảm giác quan tâm, tha thiết đến những câu chuyện cũ.

Đôi khi đó là câu chuyện về một ông già hát xẩm đi dọc làng, lũ trẻ con xúm lại xung quanh, ngồi nghe bằng những gương mặt thơ ngây. Đôi khi là cảnh liền anh, liền chị giao duyên, không cần mô tả rõ mặt, chỉ qua dáng hình uyển chuyển đã thấy hết sự tình tứ của vùng văn hóa này.

Tác phẩm 'Quan họ ngày hội'.

Hơi thở đẫm tình Kinh Bắc

Đỗ Bảng không chỉ tái hiện các chủ đề gần gũi – trẻ con chơi diều, người dân đi lễ, cô gái đội nón, mẹ gánh lễ vật, mèo ngồi trong vườn hoa – mà còn gạn lọc cảm xúc và trực giác để đưa chúng vào hình hài hội họa. Không gian trong tranh ông thường hư thực đan xen, nhân vật như trôi giữa các lớp thời gian và ánh sáng tưởng tượng.

Tác phẩm 'Vào chùa', gợi một biểu tượng của đời sống Kinh Bắc.

Đó là sự biểu hiện mang tính thơ ca, nơi từng nét vẽ không nhằm mô tả mà để khơi gợi sự thân thuộc, gợi một miền quê trong tâm tưởng, hay những nếp văn hóa dân gian như vẫn còn sống động đâu đó.

Dù thuộc trường phái biểu hiện, dã thú nhưng cái khác biệt rõ rệt nhất ở Đỗ Bảng chính là chất văn hóa Kinh Bắc. Bản sắc Kinh Bắc đã thấm vào màu sắc, dáng hình và nét cọ, khiến người xem không chỉ thấy nghệ thuật, mà còn thấy ký ức, thấy con người, thấy một vùng đất đầy tâm tình hoài cổ.

Đỗ Bảng lựa chọn lối vẽ biểu hiện như một phương thức thể hiện bản ngã và cảm xúc cá nhân – phóng khoáng, trực cảm nhưng đầy chất liệu văn hóa dân gian. Các tác phẩm của ông từng được giới thiệu trong nhiều triển lãm trong nước, và được đánh giá cao bởi chiều sâu văn hóa cùng phong cách thị giác riêng biệt, đậm chất thơ và hơi thở quê hương.

Trong bức tranh “Thanh âm dân tộc”, biểu hiện không chỉ một khoảnh khắc mà cả một nền văn hóa – nơi nhạc cụ, con người và tâm hồn hòa làm một. Đây là một cách điển hình mà Đỗ Hữu Bảng gợi chất Kinh Bắc thông qua âm nhạc dân gian, chứ không chỉ bằng hình ảnh.

Ở tác phẩm “Quan họ ngày hội” theo bố cục hình tròn với các nhân vật xếp vòng quanh như đang giao duyên. Tranh không đơn thuần là tái hiện quan họ, mà còn là một “khúc đồng dao hình ảnh” nơi âm nhạc dân tộc hiện ra bằng đường nét, sắc màu và trạng thái ánh mắt, trở thành một trong những bức tranh đậm chất Kinh Bắc nhất của Đỗ Bảng.

Trong dòng chảy nghệ thuật Việt Nam hiện đại, có những người chọn sống chậm, vẽ chậm và gắn bó với quê hương như một phần không thể tách rời của tư duy sáng tác. Họa sĩ Đỗ Bảng là một người như thế, tranh của ông không phô diễn kỹ thuật, không theo đuổi thị trường, nhưng mang một hơi thở riêng – lặng lẽ, thâm trầm như câu xẩm, hoặc một điệu quan họ khe khẽ cất lên từ phía triền đê.

Trần Hòa