Tầm nhìn quy hoạch và động lực phát triển kinh tế 'siêu đô thị' TPHCM

Với tổng GRDP hơn 2,7 triệu tỉ đồng, chiếm gần một phần tư nền kinh tế quốc gia, “TPHCM mới” được kỳ vọng sẽ trở thành một động lực tăng trưởng mạnh mẽ, một trung tâm kinh tế, khoa học, công nghệ hàng đầu khu vực và quốc tế. Để hiện thực hóa tiềm năng to lớn này, việc định hướng phát triển thông qua một quy hoạch chiến lược đồng bộ và tầm nhìn dài hạn là vô cùng quan trọng. Chúng tôi đã có cuộc trao đổi với TS. Phạm Trần Hải, Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM, nhằm làm rõ hơn về tầm nhìn quy hoạch và các động lực phát triển kinh tế cho “siêu đô thị” đầy hứa hẹn này.

Địa phương quyết, làm, chịu trách nhiệm

KTSG: Việc sáp nhập ba địa phương TPHCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu sẽ mang lại những cơ hội và thách thức gì trong việc xây dựng một quy hoạch thống nhất và hiệu quả cho toàn vùng “siêu đô thị”, thưa ông?

- TS. Phạm Trấn Hải: Trong bối cảnh sáp nhập tỉnh, thành theo tinh thần Nghị quyết 60-NQ/TW ngày 12-4-2025 của Hội nghị lần thứ 11 Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII và Nghị quyết 202/2025/QH15 ngày 12-6-2025 của Quốc hội về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, vấn đề định hướng phát triển theo quy hoạch của các địa phương được sáp nhập mang tính cấp thiết hàng đầu, đặc biệt là đối với “TPHCM mới”, một địa phương có GRDP lớn nhất cả nước, ước tính khoảng 2,717 triệu tỉ đồng, chiếm khoảng 24% GDP của Việt Nam. Việc có một định hướng quy hoạch rõ ràng và thống nhất sẽ là kim chỉ nam, đảm bảo sự phát triển đồng bộ, hiệu quả và bền vững cho toàn bộ khu vực ba tỉnh thành trước đây, tránh tình trạng phát triển chồng chéo và lãng phí nguồn lực.

Hiện nay, các quy hoạch cấp tỉnh của ba địa phương thuộc “TPHCM mới” đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt cho thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Cụ thể, chúng ta có Quyết định 1711/QĐ-TTg ngày 31-12-2024 về Quy hoạch TPHCM, Quyết định 790/QĐ-TTg ngày 3-8-2024 về Quy hoạch tỉnh Bình Dương và Quyết định 1629/QĐ-TTg ngày 16-12-2023 về Quy hoạch tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Theo tôi, để không tạo ra “khoảng trống” pháp lý và tránh làm gián đoạn các hoạt động kinh tế - xã hội, đặc biệt là hoạt động đầu tư công, các nội dung quy hoạch tỉnh đã được phê duyệt trước đây cần được tiếp tục đưa vào nội dung Quy hoạch “TPHCM mới” thời kỳ 2021-2025, tầm nhìn đến năm 2030.

Quyết định phê duyệt Quy hoạch “TPHCM mới” cần được Thủ tướng Chính phủ ban hành ngay sau khi sáp nhập tỉnh, thành. Đồng thời, một yếu tố quan trọng là trong quyết định này, UBND “TPHCM mới” cần được phân cấp hoặc ủy quyền để phê duyệt điều chỉnh quy hoạch sau khi có ý kiến của Bộ Tài chính và được hội đồng nhân dân “TPHCM mới” thông qua. Điều này hoàn toàn phù hợp với tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.

KTSG: Để đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số cho “TPHCM mới”, chúng ta cần tập trung vào những chiến lược phát triển nào trong quy hoạch điều chỉnh sắp tới?

- Tôi cho rằng để thúc đẩy việc tăng trưởng kinh tế hai con số trên địa bàn, quy hoạch “TPHCM mới” thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 cần được khẩn trương điều chỉnh, tập trung vào các chiến lược phát triển và các dự án ưu tiên đầu tư.

“TPHCM mới” được kỳ vọng sẽ trở thành một động lực tăng trưởng mạnh mẽ, một trung tâm kinh tế, khoa học, công nghệ hàng đầu khu vực và quốc tế. Ảnh: LÊ VŨ

Tôi có một số gợi ý để rà soát và điều chỉnh các chiến lược phát triển. Thứ nhất, chiến lược tái cấu trúc lại các khu vực phát triển. Chúng ta cần xem xét lại một cách tổng thể các khu vực phát triển hiện có của TPHCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu. Mục tiêu là phát huy tối đa các lợi thế riêng có của từng địa phương trước đây, đồng thời, tránh hiện tượng các dự án của các địa phương này cạnh tranh lẫn nhau một cách không cần thiết, gây ra những tác động tiêu cực không đáng có. Một chiến lược tái cấu trúc hiệu quả sẽ giúp các nguồn lực xã hội được đầu tư một cách có trọng tâm và mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội tối ưu cho toàn “TPHCM mới”.

Thứ hai, chiến lược tăng cường tính kết nối giữa các khu vực phát triển vì việc sáp nhập sẽ mở rộng đáng kể về mặt địa lý. Do đó, chiến lược này cần đặc biệt chú trọng đến việc xây dựng một nền tảng hạ tầng giao thông hiện đại và đồng bộ, kết hợp với mức độ chuyển đổi số cao để khắc phục khoảng cách địa lý gia tăng sau sáp nhập. Sự kết nối hiệu quả sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc lưu thông hàng hóa, dịch vụ và lao động giữa các khu vực, thúc đẩy sự phát triển kinh tế toàn diện.

Thứ ba, chiến lược tăng cường sự chia sẻ trong khai thác và sử dụng kết cấu hạ tầng. Cần khuyến khích và tạo điều kiện để các khu vực trước đây thuộc TPHCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu chia sẻ và sử dụng chung các công trình kết cấu hạ tầng kỹ thuật như công trình xử lý nước thải, công trình xử lý chất thải rắn, công trình cấp nước, công trình đầu mối giao thông... và kết cấu hạ tầng xã hội như công trình giáo dục - đào tạo, công trình y tế, công trình văn hóa - thể thao... Điều này sẽ giúp tăng cường hiệu quả sử dụng vốn đầu tư và giảm chi phí vận hành.

Thứ tư, chiến lược đồng bộ hóa trong phát triển kết cấu hạ tầng. Chúng ta cần có một lộ trình và kế hoạch cụ thể để đồng bộ hóa việc phát triển cả kết cấu hạ tầng kỹ thuật và kết cấu hạ tầng xã hội giữa các khu vực. Mục tiêu là giảm thiểu sự khác biệt về mức độ phát triển giữa các khu vực, bảo đảm sự hài hòa và ổn định trong quá trình phát triển của toàn “TPHCM mới”.

Mạnh dạn loại khỏi danh mục ưu tiên đầu tư nhóm dự án không còn tính cấp thiết

KTSG: Về động lực phát triển kinh tế, các quyết sách cần được ưu tiên ra sao để thu hút đầu tư trong và ngoài nước vào các lĩnh vực then chốt của “siêu đô thị” - “TPHCM mới”?

- Tôi có một số gợi ý từ việc rà soát và điều chỉnh các chiến lược phát triển trên, việc rà soát và điều chỉnh các dự án ưu tiên đầu tư cũng cần được thực hiện một cách thận trọng và có hệ thống. Đối với các dự án được nêu trong danh mục ưu tiên của các quy hoạch tỉnh đã được phê duyệt trước đây, chúng ta cần phân loại thành hai nhóm chính là nhóm các dự án tăng tính cấp thiết và nhóm các dự án giảm tính cấp thiết hoặc không còn tính cấp thiết.

Trong bối cảnh sáp nhập tỉnh, thành, một số dự án sẽ trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết và cần được ưu tiên bố trí nguồn vốn đầu tư trong giai đoạn đến năm 2030. Theo tôi, đây là nhóm các dự án tăng tính cấp thiết. Ví dụ điển hình là các dự án đường sắt đô thị, các tuyến đường bộ vành đai như Vành đai 4..., các trục đường bộ xuyên tâm và hướng tâm kết nối các khu vực. Bên cạnh đó, các dự án nhà ở xã hội, nhà ở cho cán bộ, công chức, viên chức cũng cần được ưu tiên để đáp ứng nhu cầu an cư lạc nghiệp cho người dân của “TPHCM mới”.

Các dự án liên quan đến hạ tầng số và chuyển đổi số cũng cần được đẩy mạnh để hỗ trợ sự phát triển của nền kinh tế số. Đặc biệt, ta cần ưu tiên các dự án nhằm giảm thiểu sự cách biệt trong phát triển kết cấu hạ tầng kỹ thuật và kết cấu hạ tầng xã hội giữa các khu vực trước đây thuộc TPHCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, tập trung vào việc tăng cường đầu tư vào các khu vực kém phát triển hơn.

Ngược lại, cũng có những dự án mà tính cấp thiết đã giảm đi hoặc thậm chí không còn phù hợp trong bối cảnh “TPHCM mới”. Chúng ta cần cân nhắc thận trọng khi bố trí nguồn vốn đầu tư cho các dự án này hoặc thậm chí mạnh dạn xem xét đưa chúng ra khỏi danh mục ưu tiên đầu tư trong giai đoạn đến năm 2030.

Ví dụ, có thể có những dự án công trình hành chính, chính trị không còn phù hợp với bộ máy sở ngành được tinh gọn và mô hình chính quyền địa phương hai cấp hiện nay. Hoặc, có thể có những dự án phát triển khu công nghiệp trên địa bàn vùng ven đang trong quá trình đô thị hóa của TPHCM hiện hữu mà nay có thể cần xem xét lại để tránh cạnh tranh không cần thiết với các khu công nghiệp hiện có ở Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu. Tương tự, các dự án kết cấu hạ tầng kỹ thuật và kết cấu hạ tầng xã hội ở các khu vực trước đây có thể mang tính trùng lặp hoặc cạnh tranh với nhau cũng cần được rà soát kỹ lưỡng.

Bên cạnh đó, cần hết sức chú ý các dự án có tính cấp thiết cao phát sinh do việc sáp nhập tỉnh thành. Đây là những dự án mới, nảy sinh từ nhu cầu kết nối và phát triển toàn diện của “TPHCM mới”. Chúng cần được ưu tiên bố trí nguồn vốn đầu tư trong giai đoạn đến năm 2030. Ví dụ, các tuyến đường thủy, đường biển, đường sắt tốc độ cao kết nối các khu vực phát triển quan trọng của TPHCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu sẽ đóng vai trò huyết mạch trong việc thúc đẩy giao thương và đi lại. Các tuyến đường sắt đô thị kéo dài từ trung tâm TPHCM hiện hữu đến các đô thị lớn của Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu trước đây cũng là những dự án cần được ưu tiên để giải quyết vấn đề giao thông và tạo sự kết nối vùng mạnh mẽ.

KTSG: Để hiện thực hóa tầm nhìn quy hoạch và các động lực phát triển kinh tế của “TPHCM mới”, theo ông, chúng ta cần chuẩn bị những vấn đề dài hạn nào trong tương lai?

- Sau khi Quy hoạch “TPHCM mới” thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 được khẩn trương điều chỉnh để phục vụ cho việc phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn ngắn hạn trước mắt, việc lập Quy hoạch “TPHCM mới” cho thời kỳ tiếp theo, tức là sau năm 2030, cần được khẩn trương tiến hành. Mục tiêu là để quy hoạch dài hạn này được phê duyệt sớm nhất, tốt nhất là trước năm 2030, để tạo ra một khung pháp lý ổn định và lâu dài cho sự phát triển bền vững của “TPHCM mới”. Việc xây dựng quy hoạch dài hạn cần có sự tham gia rộng rãi của các chuyên gia, các nhà khoa học, cộng đồng doanh nghiệp và người dân để đảm bảo tính khoa học, khả thi và phù hợp với nguyện vọng của xã hội. Tôi tin rằng với sự quyết tâm và đồng lòng của toàn xã hội, “TPHCM mới” sẽ phát triển mạnh mẽ và bền vững trong tương lai.

Quốc Ngọc