Tâm lý thành công cho lãnh đạo: Lãnh đạo bằng tâm lý - chìa khóa của quản trị hiện đại (Bài 1)

Tại sao có người lãnh đạo khiến nhân viên trung thành như máu mủ, trong khi người khác vừa lên chức là cả đội... rủ nhau nghỉ việc? Câu trả lời nằm ở yếu tố tưởng chừng vô hình: tâm lý.

Không phải ngẫu nhiên mà tâm lý trở thành một trụ cột trong chiến lược lãnh đạo hiện đại. Tâm lý không chỉ giúp người lãnh đạo hiểu mình, hiểu người mà còn là chìa khóa để xây dựng đội ngũ, truyền thông hiệu quả, bán hàng thành công và trên hết là dẫn dắt bằng trái tim. Đó là thông điệp được các chuyên gia chia sẻ tại buổi trao đổi Bàn tròn trực tuyến ngày 15/5 với chủ đề: Tâm lý thành công dành cho nhà lãnh đạo doanh nghiệp.

Thực tế, vai trò của người lãnh đạo không chỉ gói gọn trong việc tạo ra lợi nhuận hay điều hành công ty hiệu quả. Thành công thực sự của một lãnh đạo nằm ở khả năng phát triển con người, xây dựng đội ngũ gắn bó và tạo ảnh hưởng tích cực đến nhân viên, khách hàng, đối tác, nhà đầu tư... Và để làm được điều đó, họ cần hiểu sâu sắc về tâm lý con người. “Làm lãnh đạo mà không hiểu về tâm lý thì rất thua thiệt”, đó là nhận định chung của các chuyên gia.

Ông Trịnh Hoài Văn - chuyên gia đào tạo về phát triển con người và tổ chức

Theo ông Trịnh Hoài Văn - chuyên gia đào tạo về phát triển con người và tổ chức, trong bối cảnh môi trường kinh doanh ngày càng khốc liệt, các lãnh đạo vẫn biết rằng để đạt kết quả tốt cần có khả năng quản lý nhân tài tốt với 3 trụ cột chính gồm tuyển dụng đúng người, tạo động lực và phát triển nhân viên. Tuy nhiên, thực tế, họ vẫn thiếu quan tâm đúng mức hay loay hoay không biết làm thế nào cho hiệu quả dẫn đến kết quả không mong đợi, thậm chí trả giá cho việc tuyển người không phù hợp, làm việc với động lực thấp, thiếu gắn kết, mất nhân sự giỏi... Con người là cỗ máy phức tạp nhất vì có cảm xúc - yếu tố khó đo lường nhưng lại ảnh hưởng lớn đến hiệu suất và sự gắn bó.

(Còn chuyên gia huấn luyện và đào tạo bán hàng Nguyễn Bảo Trung nhấn mạnh: sự thành công về tài chính chỉ là một lớp vỏ ngoài. Nếu bên trong tổ chức không có sự thấu hiểu, sự đồng hành, thì thành công đó rất dễ đổ vỡ khi môi trường thay đổi hoặc niềm tin bị lung lay.

Hiểu mình - bước khởi đầu của mọi kết nối

Với kinh nghiệm hơn 20 năm dùng tâm lý thuyết phục trong sáng tạo nội dung, bà Nguyễn Thế Mai Chi - chuyên gia sức khỏe thân - tâm - trí nhấn mạnh: “Phải hiểu chính mình mới hiểu được người khác”. Để đi sâu vào tâm lý con người, điều đầu tiên lãnh đạo cần làm là quay về bên trong, quan sát chính mình trong những phản ứng thường ngày, trong các tình huống khó khăn và biến động. Đó là hành trình khám phá bản thân, dù không dễ dàng nhưng cần thiết.

Bà Nguyễn Thế Mai Chi

Nhiều công cụ đánh giá và khảo sát về tâm lý đã được đề cập như trắc nghiệm tính cách, EQ (viết tắt của Emotional Quotient - chỉ số thông minh cảm xúc), đánh giá năng lực... Tuy nhiên, kết quả chỉ thực sự sát khi người làm bài kiểm tra (bài test) có trải nghiệm sống và quan sát nội tâm đủ lâu. “Tôi từng chứng kiến nhiều người làm lại bài test sau một thời gian và kết quả thay đổi bất ngờ, đến mức khiến họ khóc như mưa, bởi vì nó chạm đến tiềm thức sâu bên trong họ”, chuyên gia Trịnh Hoài Văn chia sẻ một trường hợp thực tế.

Bà Nguyễn Thế Mai Chi bổ sung, sự quan sát bản thân không thể chỉ diễn ra trong một khoảnh khắc, mà đó là cả một quá trình sống và trải nghiệm. “Có những lúc tôi rất phân vân, và chọn một đáp án mà tưởng là đã hiểu mình. Nhưng khi bước vào đời sống thật, tôi lại phản ứng hoàn toàn khác. Hóa ra, phải đủ dũng cảm sống trọn với chính mình một thời gian đủ lâu… mới thấy: mình không phải là những gì mình từng nghĩ”, bà Chi cho biết. Quá trình này nếu được duy trì liên tục sẽ giúp người lãnh đạo phản ứng linh hoạt và nhân văn hơn trong các tình huống phức tạp.

Các chuyên gia cũng đề cao việc sử dụng các bài test, công cụ đánh giá tâm lý như một cách để soi chiếu hành vi, khám phá điểm mạnh, điểm yếu chưa được nhận diện. Tuy nhiên, không phải công cụ nào cũng hiệu quả và nhanh chóng. Quan trọng hơn, không phải ai cũng biết cách và đủ kiên nhẫn để sử dụng công cụ một cách bài bản. “Chẳng hạn, có những bài test yêu cầu người thực hiện thực hành thiền trước khi test thì kết quả mới chạm đúng vào phần vô thức sâu nhất của họ”, ông Văn viện dẫn.

Tâm lý trong bán hàng và quản trị - cuộc chơi không dành cho sự hời hợt

Chuyên gia Nguyễn Bảo Trung, với hơn 10 năm kinh nghiệm trong huấn luyện bán hàng, khẳng định: “Bán hàng là một cuộc chơi tâm lý 100%”. Hầu hết người tiêu dùng mua sản phẩm không chỉ vì tính năng mà còn vì cảm xúc nó mang lại. Do đó, người bán hàng giỏi phải hiểu sâu nhu cầu, động cơ và thậm chí là nỗi sợ của khách hàng để xây dựng lòng tin.

Ông Trần Đức Hưng - chuyên gia phát triển con người bằng tâm lý ứng dụng

Tương tự như vậy, lãnh đạo cũng cần vận dụng tâm lý để xây dựng niềm tin nội bộ. “Người đi làm ngày nay cần nhiều thứ hơn là tiền bạc và công việc”, chuyên gia phát triển con người bằng tâm lý ứng dụng Trần Đức Hưng nhận định. Vì vậy, văn hóa doanh nghiệp, sự thấu hiểu, quan tâm, khả năng làm việc linh hoạt của nhà lãnh đạo với từng cá nhân là chìa khóa không thể thiếu để giữ người giỏi.

Ông Trung phân tích thêm: “Trước khi tin vào sản phẩm, khách hàng phải tin vào người đang nói chuyện với họ. Tức là, người bán hàng phải bán… chính mình trước khi bán được hàng”. Bởi, điều mà khách hàng muốn “mua” là cảm giác tin cậy, được thấu hiểu, được là trung tâm.

Ở cấp độ doanh nghiệp, tâm lý còn đóng vai trò quan trọng trong nghiên cứu thị trường, xác định đúng insight (nhu cầu, mong muốn, động lực và hành vi) của khách hàng để truyền thông hiệu quả hơn. Những chiến dịch thành công luôn là kết quả của việc hiểu hành vi, động cơ và hoàn cảnh sống của nhóm khách hàng mục tiêu, từ đó chọn đúng ngôn ngữ và kênh tiếp cận phù hợp.

Không có mô hình quản trị nào phù hợp cho tất cả. Điều lãnh đạo cần là sự tinh tế trong quan sát, sự nhạy bén về cảm xúc, hay còn gọi là EQ. Theo ông Trịnh Hoài Văn, EQ không phải một khái niệm trừu tượng mà là mô hình có thể học hỏi và rèn luyện được. Nó bắt đầu từ nhận thức về bản thân, quan tâm đến nhu cầu và tâm tư người khác, đến khả năng điều chỉnh hành vi phù hợp với từng hoàn cảnh.

Ông Nguyễn Bảo Trung - chuyên gia huấn luyện và đào tạo bán hàng

EQ còn là nền tảng để tạo ra môi trường làm việc hạnh phúc - một yếu tố ngày càng quan trọng với thế hệ lao động trẻ. “Văn phòng đẹp là một chuyện, nhưng cảm giác được lắng nghe, được tôn trọng và được là chính mình mới khiến nhân viên ở lại lâu dài”, ông Hưng nói và cho biết thêm: trước đây, người ta đi làm vì cơm áo, nhưng bây giờ, thế hệ mới cần được công nhận, được truyền cảm hứng và thấy mình có giá trị thực sự trong tổ chức. EQ giúp lãnh đạo phát hiện kịp thời những thay đổi tinh vi trong cảm xúc nhân viên, từ đó đưa ra quyết định quản trị đúng đắn trước khi vấn đề trở nên nghiêm trọng.

Các chuyên gia nhấn mạnh, EQ không chỉ giúp cải thiện hiệu suất công việc mà còn là yếu tố giữ chân người giỏi. Một người lãnh đạo biết đồng cảm, biết lắng nghe sẽ khiến người khác muốn ở lại, muốn cống hiến và đó là tài sản lớn nhất của tổ chức trong thời kỳ biến động.

Bà Nguyễn Thế Mai Chi chia sẻ một góc nhìn thú vị từ góc độ của người chuyên dùng các kỹ thuật tâm lý để viết nội dung truyền thông: “Thuyết phục không chỉ bằng lý lẽ mà phải bằng cảm xúc và kỹ thuật dẫn dắt”. Bài viết hiệu quả là bài viết chạm được vào cảm giác của người đọc, khơi gợi sự đồng cảm thay vì chỉ liệt kê thông tin.

Cũng giống như khi bán hàng, thuyết phục bằng chữ viết là quá trình dẫn người đọc đi qua một hành trình cảm xúc. Người viết phải hiểu rõ mình đang nói với ai, điều gì khiến người đọc rung động, điều gì khiến họ e dè, và đâu là điểm chạm khiến họ muốn dừng lại suy ngẫm.

Theo bà Chi, khi viết, hãy nói chuyện với tiềm thức của người đọc - nơi chứa đựng cảm xúc, niềm tin và những động lực ngầm. “Viết là nghệ thuật chạm vào linh hồn người đọc thông qua ngôn từ”, bà nhấn mạnh. Những người làm nội dung cần học cách gieo vào tâm trí người đọc sự tò mò, đặt ra câu hỏi, hoặc đảo ngược kỳ vọng để khiến họ không thể rời mắt khỏi bài viết.

Không ít người viết hiện nay sa vào việc nhồi nhét thông tin hay thao túng cảm xúc hời hợt. Bà Chi lưu ý: “Sự thật - dù chưa hoàn hảo vẫn có sức mạnh lớn hơn nhiều lần so với những lời hoa mỹ nhưng không thật lòng”.

Niềm tin - chất keo gắn kết mọi quan hệ

“Tôi thực tâm mong muốn bạn có cuộc sống tốt đẹp hơn thông qua sản phẩm, dịch vụ của tôi. Và tôi làm điều đó bằng tinh thần phục vụ và tình yêu thương”, ông Trịnh Hoài Văn nói và cho biết đó là triết lý lãnh đạo và kinh doanh của bản thân. Trong thời đại mà thông tin dễ bị hoài nghi, lòng tin là tài sản quý giá nhất mà một người lãnh đạo có thể sở hữu.

Lòng tin không được xây dựng từ lời nói suông, mà từ sự nhất quán giữa điều ta nói, điều ta làm và cách ta cư xử với những người xung quanh, từ nội bộ đến khách hàng, từ đối tác đến nhà đầu tư. Người lãnh đạo càng hiểu tâm lý, càng biết cách lắng nghe thì càng dễ tạo dựng sự tin cậy bền vững.

Có thể kể đến một ví dụ điển hình cho việc không hiểu tâm lý nhân viên: Tại một công ty truyền thông, một nữ nhân viên trẻ thuộc thế hệ Gen Z rời đi chỉ sau 6 tháng gắn bó. Cô chia sẻ rằng không có bất kỳ ai trong công ty quan tâm đến việc mình cảm thấy như thế nào. Những cuộc họp ngoài báo cáo kết quả và số liệu, không ai hỏi lý do vì sao cô giảm hiệu suất làm việc trong thời điểm đang phải chăm mẹ bị bệnh nặng.

Câu chuyện này khiến người quản lý trực tiếp ngỡ ngàng, vì anh chưa bao giờ nghĩ nhân viên lại cần được hỏi han cảm xúc. Nhưng thực tế, với thế hệ nhân viên trẻ ngày nay, sự thấu hiểu tâm lý quan trọng không kém, thậm chí có khi còn hơn cả mức lương thưởng.

Theo ông Trung, để được tin cậy, doanh nghiệp không chỉ cần sản phẩm tốt mà còn phải có giá trị nhân văn được chứng minh bằng câu chuyện thật, phản hồi từ khách hàng và dữ liệu đo lường cụ thể. Lòng tin một khi đã xây dựng được sẽ trở thành lợi thế cạnh tranh không thể sao chép. Bởi vì đó là điều không thể cưỡng ép mà cần được gieo trồng bằng sự chân thành và kiên nhẫn đồng hành. Khi nhân viên, khách hàng và xã hội tin vào điều doanh nghiệp đang làm, họ sẽ tự nguyện trở thành người ủng hộ bền bỉ nhất.

Hiểu người để dẫn dắt, không phải để thao túng

Một câu hỏi lớn được đặt ra: “Tâm lý liệu có bị biến thành công cụ thao túng người khác?”. Các chuyên gia đồng thuận rằng: tâm lý chỉ bị lạm dụng khi thiếu đạo đức dẫn đường. Người lãnh đạo có trách nhiệm sử dụng hiểu biết về tâm lý như một công cụ kết nối, dẫn dắt và truyền cảm hứng chứ không phải để kiểm soát hay áp đặt.

“Ngày nay rất khó để mua được sự chân thành. Khách hàng hay nhân viên đều nhạy cảm hơn. Họ không cần những lời hay ý đẹp, mà cần sự thật, thậm chí cả những sự thật chưa hoàn hảo”, ông Nguyễn Bảo Trung nói. Sử dụng tâm lý không phải để thao túng cảm xúc người khác mà là để thấu hiểu sự khác biệt. Mỗi con người là một thế giới riêng với những trải nghiệm riêng, người lãnh đạo thành công sẽ biết dừng lại đúng lúc, nói lời phù hợp và lùi lại một bước khi cần thiết.

“Người lãnh đạo tốt sẽ biết rằng, mình không cần giành phần thắng trong mọi cuộc tranh luận. Vì đôi khi thắng trong một cuộc tranh luận sẽ thua trong một mối quan hệ”, chuyên gia Trần Đức Hưng nhận định. Lãnh đạo chỉ cần cho nhân viên cảm thấy họ được lắng nghe, được tôn trọng, và thậm chí là cảm giác chiến thắng. Như vậy, cuối cùng, cả hai cùng thắng. “Thực ra, đó không phải là chiến thuật mà là một cách tiếp cận nhân văn để lãnh đạo hiệu quả”, ông Hưng chia sẻ thêm.

Có những câu hỏi không dành cho lý trí. Chúng dành cho trái tim, trực giác và một phần rất thật bên trong mỗi người.
Các câu hỏi được trả lời thật nhanh với yêu cầu duy nhất: đừng nghĩ quá nhiều. Hãy trả lời điều đầu tiên bật ra từ tâm trí, từ tim, từ những cảm nhận trong tiềm thức và cả những trải nghiệm cá nhân.Tâm lý có cần thiết cho thành công không?Bà Chi: Có thể không cần, nếu bạn chỉ muốn thành công ngắn hạn.Ông Văn: Thành công không có tâm lý chỉ bền trong một phạm vi nhỏ.Ông Trung: Vẫn có thể thành công ngắn hạn, nhưng rất khó duy trì lâu dài.Ông Hưng: Cần xác định rõ kiểu thành công đang được nói đến là gì.Trước đây, kinh doanh vẫn thành công dù không có nghiên cứu tâm lý, vì sao?Ông Hưng: Tâm lý vẫn hiện diện, chỉ là chưa được gọi tên.Bà Chi: Tâm lý từng được hiểu bằng cách quan sát và đúc kết đời sống.Ông Văn: Con người vẫn luôn có trực giác và dùng kinh nghiệm cá nhân để ứng xử theo tình huống.Ông Trung: Thành công trước đây phần nhiều dựa vào trải nghiệm và va chạm thực tế.Ông/bà nghĩ gì khi có người nói: “Tôi chỉ tin chuyên gia tâm lý khi họ giàu”?Ông Hưng: Người nghiên cứu không nhất thiết là người thực hành. Người thực hành chưa chắc đã đúc kết được lý thuyết. Vậy nên chúng ta cần cả hai.Ông Văn: Giàu có thể là một tiêu chí quan trọng, nhưng liệu có phải là tiêu chí duy nhất và quan trọng nhất?Ông Trung: So sánh này không hợp lý, mỗi ngành có đặc thù riêng.Bà Chi: Người làm nghiên cứu và người làm kinh doanh là hai con đường khác nhau.“Tâm lý chỉ là lý thuyết viển vông”, ông/bà phản biện sao về câu nói này?Bà Chi: Lý thuyết là sự đúc kết từ thực tế.Ông Văn: Nếu bạn hiểu nhu cầu tâm lý khách hàng, bạn sẽ tạo được lợi thế cạnh tranh bán hàng vượt trội.Ông Hưng: Lý thuyết chỉ hữu ích khi áp dụng đúng lúc, đúng người.Ông Trung: Lý thuyết là bàn đạp để thử - và thử nghiệm là cách để tiến hóa.Có người cho rằng: “Lý thuyết đã được đúc kết hết rồi, cần gì thử để sai nữa?”, ông/bà phản biện thế nào?Ông Trung: Thử - sai vẫn quý, nhưng lý thuyết giúp bạn giảm sai lầm.Ông Hưng: Lý thuyết là định hướng ban đầu, để bạn không thử từ con số 0.Ông Văn: Lý thuyết thì nhiều, vấn đề là ứng dụng lý thuyết nào phù hợp và hiệu quả để hạn chế thử và sai.Bà Chi: Thử để hoàn thiện và tìm ra cái phù hợp chứ đâu phải thử để sai.“Không người thành công nào lại đi chia sẻ bí quyết thành công cho người khác” có đúng không, thưa ông/bà?Ông Hưng: Có những người chia sẻ rồi mới thực sự giàu hơn.Bà Chi: Người thành công thật sự muốn lan tỏa, họ không ngại chia sẻ.Ông Trung: Tâm lý chia sẻ cũng là một dạng trưởng thành, đặc biệt trong thời đại ngày nay, chia sẻ còn thúc đẩy thành công hơn nữa khi là chuyên gia trong lĩnh vực của mình.Ông Văn: Thành công đỉnh cao là để lại di sản cho xã hội.

Trâm Bi