Tằm không kéo kén - Nhận định nguyên nhân và khuyến cáo từ cơ quan chức năng

Anh Nguyễn Văn Bình (Tổ dân phố Đoàn Kết, thị trấn Đinh Văn, huyện Lâm Hà) cho biết với 2,5 hộp trứng tằm nuôi cuối tháng 2/2025 vừa qua, năng suất kén thu hoạch khoảng gần 40 kg cho mỗi hộp

• LÂM HÀ: DIỆN TÍCH CƠ BẢN ỔN ĐỊNH, NĂNG SUẤT GIẢM NHẸ

Theo thống kê của Phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Lâm Hà, tổng diện tích dâu tằm của toàn huyện là hơn 3.900 ha; trong đó, diện tích kinh doanh 3.750 ha, năng suất đạt 265 tạ/ha. Năm 2024, toàn huyện thực hiện trồng mới khoảng gần 150 ha, tổng sản lượng đạt 99.468 tấn.

Lâm Hà là địa phương trồng dâu, nuôi tằm có diện tích lớn của tỉnh Lâm Đồng, chiếm khoảng gần 40% diện tích và sản lượng kén tằm của toàn tỉnh. Giá kén tằm ở mức cao, khoảng 210.000 tới 220.000 đồng/kg nên hiện diện tích dâu tiếp tục được mở rộng.

Hiện nay, đa phần người trồng dâu nuôi tằm trên địa bàn huyện Lâm Hà đang tiến hành nuôi lứa tằm đầu tiên sau kỳ nghỉ Tết. Tằm hiện đang ăn rỗi ngày thứ 5, thứ 6, nhiều gia đình tằm đã lên né, chuẩn bị kéo kén.

Theo người dân, trồng dâu, nuôi tằm từ năm 2024 đối mặt với nhiều khó khăn khi thường xuyên gặp phải dịch bệnh trên con tằm như tiêu chảy, tằm có dấu hiệu bị bủng, còi cọc.

Hộ nuôi tằm Nguyễn Thị Ánh (Tổ dân phố Đoàn Kết, thị trấn Đinh Văn)

Tằm là loại nhạy cảm nên rất dễ bị tác động bởi các yếu tố về môi trường sống, thức ăn, nhiệt độ, độ ẩm… Chính vì thế, người trồng dâu nuôi tằm rất cẩn thận trong quá trình nuôi. Thế nhưng, tình trạng bệnh vẫn không thể tránh khỏi. Bà Nguyễn Thị Ánh (thị trấn Đinh Văn) chia sẻ: Cuối năm 2024, gia đình bà bị một lứa tằm đưa lên né nhưng không chịu kéo nhưng số lượng không nhiều. Giờ gia đình đang nuôi thêm 2,5 hộp mà thấy số lượng con tằm cũng ít, tằm con đang còi, xấu không biết sẽ cho năng suất thế nào”.

Huyện Lâm Hà là địa phương có điều kiện khí hậu, đất đai ưu đãi cho các loại cây trồng. Đối với nghề trồng dâu nuôi tằm, bà con là những người có kinh nghiệm lâu năm. Chính vì thế, trong quá trình nuôi người dân cũng rất dễ phát hiện các loại bệnh để kịp thời có cách điều trị và phòng tránh. Thêm vào đó, việc ứng dụng khoa học kỹ thuật, máy móc đã tiết kiệm được sức người, đem lại thu nhập ổn định cho bà con.

Cán bộ khuyến nông kiểm tra tình hình sâu bệnh trên cây dâu trên địa bàn huyện Lâm Hà

Theo ghi nhận của ngành nông nghiệp huyện, từ cuối năm 2024, tình trạng tằm không kéo kén xuất hiện ở một vài thôn, tổ dân phố trên địa bàn các xã, thị trấn có diện tích dâu tằm lớn.

Theo nhận định của người dân, có nhiều khả năng liên quan đến chất lượng con giống hoặc do lá dâu bị ảnh hưởng bởi môi trường xung quanh, nhất là ở các khu vực trồng xen dâu với cà phê hoặc ở gần khu vực người dân trồng rau, hoa, thường xuyên sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.

“Chu kỳ nuôi tằm kéo dài không quá 3 tuần nên mỗi khi xuất hiện vấn đề thì chúng tôi nhanh chóng can thiệp, đồng thời sau mỗi lứa tằm đều thường xuyên vệ sinh nhà nuôi, phơi giường và nong né để tránh tình trạng mầm bệnh còn tồn tại. Cây dâu con tằm đem lại thu nhập tốt bởi giá cả ổn định nên người dân càng quyết tâm gắn bó với nghề này”, anh Nguyễn Văn Bình (Tổ dân phố Đoàn Kết, thị trấn Đinh Văn) chia sẻ.

Ông Hoàng Văn Dũng - Phó Trưởng phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Lâm Hà cho biết: Hiện nay trên địa bàn huyện đã hình thành và đang mở rộng 2 chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ và chế biến kén tằm. Có 2 làng nghề được UBND tỉnh cấp giấy chứng nhận vào năm 2015, có 46 cơ sở cung ứng tằm con với số lượng bình quân khoảng 100 hộp/cơ sở/tháng.

Về nguồn giống trứng tằm, nhiều năm nay bà con mua từ thương lái chủ yếu nhập từ Trung Quốc thông qua một vài doanh nghiệp tại Hà Nội. Toàn huyện có khoảng 60 cơ sở thu mua kén tằm và 10 cơ sở ươm tơ tập trung tại các xã Gia Lâm, Đông Thanh và thị trấn Nam Ban, Đinh Văn cung ứng cho hầu hết người dân nuôi tằm không chỉ huyện Lâm Hà mà trên địa bàn huyện Đức Trọng, Đam Rông...

Tằm lên né nhưng không kéo kén chưa rõ nguyên nhân vẫn tiếp diễn tại huyện Đức Trọng

• ĐỨC TRỌNG: TẰM VẪN TIẾP TỤC BỊ BỆNH NẶNG

Các xã Hiệp Thạnh, N'Thôn Hạ, Liên Hiệp (huyện Đức Trọng) là 3 địa phương có diện tích trồng dâu nuôi tằm lớn. Theo ghi nhận 10 ngày qua, tằm tới ngày lên né nhưng không kéo kén vẫn tiếp tục xảy ra khiến bà con rất lo lắng.

Sáng 5/3, thông tin tới Báo Lâm Đồng Online, ông Đỗ Văn Hiền - Chủ tịch UBND xã Bình Thạnh, huyện Đức Trọng cho biết: Sau các lứa tằm cuối năm 2024 bị bệnh với tình trạng tằm tới ngày lên né nhưng không kéo kén hoặc tỷ lệ kéo kén rất thấp, chỉ đạt khoảng 10 tới 30%, lứa tằm trong tháng 2 vẫn gặp tình trạng này làm ảnh hưởng lớn đến tâm lý và tình hình sản xuất của bà con nuôi tằm tại địa phương.

Ông Hiền cho biết xã Bình Thạnh là một trong những địa phương có diện tích dâu tằm lớn tại huyện Đức Trọng với khoảng 300 ha. Dâu tằm cũng là một trong những cây trồng chủ lực bên cạnh cà phê khoảng 700 ha. Bên cạnh đó, toàn xã có khoảng 50% dân số làm nghề trồng dâu nuôi tằm nên số lượng người dân bị thiệt hại do tằm không kéo kén trong nhiều lứa không rõ nguyên nhân là rất lớn.

“Sau một vài lứa nuôi không đạt cuối năm 2024, nhiều gia đình chỉ dám nuôi cầm chừng trong đầu năm 2025 nhưng ghi nhận bệnh vẫn tiếp tục xảy ra, chỉ thu được vài ký kén mỗi hộp trong khi năng suất lẽ ra phải đạt đạt 40 kg. Do thất thu nhiều lứa tằm liên tiếp mà chưa rõ nguyên nhân nên nhiều hộ gia đình đã chặt bỏ bớt cây dâu để chuyển sang các loại cây ngắn ngày khác. Chúng tôi mong muốn cơ quan chức năng, các chuyên gia tiếp tục về địa phương kiểm tra, có những đánh giá, làm rõ nguyên nhân giúp bà con giảm thiểu thiệt hại”, ông Hiền nói.

Tình trạng môi trường bị ô nhiễm làm cho tằm có nguy cơ bị ngộ độc từ nhẹ đến nặng. Các bệnh trên tằm có thể do nhiễm vi rút, vi khuẩn hoặc chất lượng trứng giống tằm không ổn định

Tương tự, tại địa bàn xã Liên Hiệp (huyện Đức Trọng), lãnh đạo xã cho biết lứa nuôi gần nhất vừa qua, ghi nhận bệnh trên tằm không kéo kén tiếp tục diễn biến phức tạp như cuối năm 2024. Trung bình 10 hộ nuôi thì chỉ có 2 hộ đạt, tỷ lệ kén rất thấp. Thống kê tới cuối năm 2024, người dân xã Liên Hiệp trồng 290 ha dâu với khoảng 100 hộ nuôi tằm luân phiên.

“Hiện, chúng tôi đang bám sát các khuyến cáo của ngành nông nghiệp tỉnh để hướng dẫn bà con phòng chống, giảm thiểu thiệt hại” - lãnh đạo UBND xã Liên Hiệp thông tin.

Ông Lê Tự Hùng - Giám đốc Trung tâm Nông nghiệp huyện Đức Trọng cho biết: Thống kê tới cuối năm 2024, Đức Trọng là địa phương đứng thứ 2 về diện tích trồng dâu của tỉnh với hơn 1.600 ha dâu. Với lứa tằm đầu năm 2025, Trung tâm ghi nhận hàng trăm hộ dân tiếp tục phản ánh tằm bị bệnh không kéo kén ảnh hưởng không nhỏ tới đời sống kinh tế của người dân.

Ông Hùng cho rằng nếu tình trạng bệnh nêu trên tiếp tục diễn tiến bất lợi, không tìm ra được nguyên nhân chính xác để giảm thiểu thiệt hại, khắc phục hậu quả sẽ khiến người dân tính tới phương án chuyển đổi cây trồng trên diện tích lớn.

Trứng tằm lưỡng hệ được nhập khẩu từ Trung Quốc

• NHẬN ĐỊNH BAN ĐẦU

Ông Phạm Phi Long - Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi Thú y và Thủy sản, thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lâm Đồng thông tin, ngay sau khi tiếp nhận phản ánh từ người dân cũng như qua phản ánh từ Báo Lâm Đồng Online qua bài viết "Tằm không kéo kén, người dân lo lắng" thì từ ngày 12 đến 14/2, đơn vị đã phối hợp cùng các đơn vị liên quan đi kiểm tra thực tế, làm việc, trao đổi với các hộ trồng dâu nuôi tằm, cơ sở nuôi tằm con về tình trạng tằm bị bệnh hoặc tằm không quấn kén tại các huyện Đức Trọng, Lâm Hà, Bảo Lâm và TP Bảo Lộc.

Qua theo dõi tình hình sản xuất, phản ánh của chính quyền địa phương và người dân nuôi tằm tại các địa phương nêu trên trong khoảng thời gian từ tháng 8/2024 đến nay, thường xuất hiện bệnh trên tằm, bên cạnh đó có tình trạng tằm không quấn kén đã gây thiệt hại rất lớn đến các hộ nuôi tằm.

Cụ thể, tằm phát triển bình thường đến khi chín đưa lên né thì không quấn kén và phải hủy cả lứa nuôi xuất hiện rải rác ở các vùng nuôi tằm trên địa bàn tỉnh nhưng ảnh hưởng nặng nhất là xã Liên Hiệp, Bình Thạnh, huyện Đức Trọng với một số hộ bị ảnh hưởng liên tiếp trên 5 lứa nuôi.

Bên cạnh đó, trên tằm xuất hiện rải rác các triệu chứng tằm kẹ, tằm tiêu chảy, tằm bủng tại TP Bảo Lộc và huyện Đức Trọng. Một số hộ phải đổ bỏ cả lứa tằm hoặc sản lượng kén thấp trong khoảng 3 lứa trong năm 2024 và tại huyện Bảo Lâm và Lâm Hà bị ảnh hưởng nhẹ hơn.

Người nuôi tằm tại huyện Đức Trọng đang bất an khi liên tiếp nhiều lứa tằm nuôi không đạt, sản lượng kén rất thấp

Bước đầu, theo ông Phạm Phi Long, qua khảo sát thực tế và tham khảo ý kiến các chuyên gia thuộc Hiệp hội Dâu tằm tơ Việt Nam, Trung tâm Nghiên cứu thực nghiệm Nông Lâm nghiệp Lâm Đồng nhận định một số nguyên nhân chính.

Trong đó, nổi bật là tại các vùng trồng dâu nuôi tằm trên địa bàn tỉnh có tình trạng môi trường bị ô nhiễm như: Diện tích trồng dâu tiếp giáp hoặc gần với diện tích trồng các loại hoa màu, cây công nghiệp mà có sử dụng thuốc bảo vệ thực vật; sử dụng các loại thuốc để phòng trừ sâu bệnh hại dâu không đảm bảo thời gian cách ly. Một số diện tích dâu trồng mới trên đất mà trước đó đã trồng các loại cây có xử lý thuốc bảo vệ thực vật độc hại hay môi trường khu vực trồng dâu nuôi tằm có sử dụng thuốc phòng trừ muỗi, kiến....

Đây là nguyên nhân làm cho tằm có nguy cơ bị ngộ độc từ nhẹ đến nặng. Trường hợp ngộ độc nặng, tằm sẽ biểu hiện các triệu chứng bên ngoài rõ rệt, có thể gây chết tằm. Đối với trường hợp ngộ độc nhẹ, tằm không có biểu hiện bên ngoài, vẫn ăn dâu, có tuyến tơ nhưng không quấn kén.

Ngoài ra, các bệnh trên tằm mà người dân mô tả phần lớn do vi rút (tằm kẹ, tằm bủng mủ), do vi khuẩn (tằm ăn yếu, tiêu chảy). Theo đánh giá thực tế hiện nay các nguồn bệnh này thường tồn dư trong môi trường nhà nuôi tằm, có thể ở nhà nuôi tằm con tập trung hoặc nhà nuôi tằm lớn hoặc cả hai và dễ dàng lây lan sang các lứa tằm tiếp theo nếu không áp dụng tốt các biện pháp khử trùng, tiêu độc.

Hiện, một số nhà nuôi tằm chưa đảm bảo kỹ thuật nuôi tằm gồm độ thông thoáng, ẩm độ, nhiệt độ, lá dâu không đảm bảo chất lượng, sử dụng các loại thuốc cho tằm không rõ nguồn gốc, xuất xứ cũng góp phần làm cho tằm dễ nhiễm bệnh.

Bên cạnh đó, một vài lứa tằm, có thể một phần nguyên nhân do ảnh hưởng từ chất lượng trứng giống tằm. Tại một số thời điểm liên quan đến thời vụ sản xuất làm cho chất lượng trứng giống tằm không ổn định đã ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất tằm trên địa bàn toàn tỉnh. Các hộ nuôi tằm phải hủy cả lứa tằm ở giai đoạn tằm tuổi nhỏ hoặc sản lượng kén thấp, trường hợp này nếu xảy ra sẽ xuất hiện đồng loạt tại các địa phương có phát triển nuôi tằm.

Ngoài bệnh trên con tằm, lá dâu cũng xuất hiện nhiều bệnh hơn khiến sản lượng giảm. Trong ảnh: Rệp sáp trên lá dâu nếu không xử lý kịp thời sẽ làm giảm sản lượng

• KHUYẾN CÁO CHO BÀ CON NUÔI TẰM

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lâm Đồng, qua khảo sát đánh giá từ các đơn vị chức năng thì nhận định nguyên nhân ban đầu có thể do một số khu vực trồng dâu nuôi tằm trên địa bàn tỉnh có tình trạng môi trường bị ô nhiễm làm cho tằm có nguy cơ bị ngộ độc từ nhẹ đến nặng. Các bệnh trên tằm có thể do nhiễm vi rút, vi khuẩn hoặc chất lượng trứng giống tằm không ổn định.

Do đó, để tăng cường công tác phòng bệnh trên tằm nhằm giảm thiểu thiệt hại, góp phần phát triển bền vững ngành dâu tằm tơ địa phương, Sở Nông nghiệp và Môi trường đề nghị UBND các huyện, thành phố chỉ đạo các cơ quan chuyên môn tại địa phương tăng cường công tác tuyên truyền, khuyến cáo người dân sản xuất dâu tằm áp dụng đồng loạt các biện pháp để phòng bệnh trên tằm.

Người dân thu hoạch lá dâu

Trong đó, đối với ruộng dâu cơ quan chức năng khuyến cáo người dân nên chú ý sử dụng các giống dâu có năng suất, chất lượng cao. Thường xuyên theo dõi, quản lý, hướng dẫn việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật phòng trừ sâu bệnh hại dâu tằm. Chăm sóc vườn dâu đúng quy trình kỹ thuật, sử dụng các loại phân bón, thuốc bảo vệ thực vật phù hợp và có thời gian cách ly an toàn để tránh ngộ độc cho tằm,..

Đối với giống tằm con, sử dụng giống tằm con của các cơ sở cung ứng tằm con có uy tín, đảm bảo chất lượng con giống; khuyến khích các cơ sở nuôi tằm con liên kết, ký hợp đồng với các cơ sở cung ứng tằm giống để ràng buộc nhằm hạn chế những rủi ro do bệnh lây nhiễm hoặc do nguồn giống kém chất lượng.

Đối với các cơ sở nuôi tằm con tập trung quy mô, số lứa tằm nuôi phù hợp với diện tích nhà sử dụng, luân phiên nuôi tằm ở các phòng khác nhau và có biện pháp khử trùng nhà nuôi để giảm tải nguồn bệnh.

Ngành nông nghiệp khuyến cáo bà con nông dân thực hiện đồng bộ các biện pháp phòng tránh, tuân thủ phương pháp nuôi tằm để giảm thiểu nguy cơ bệnh trên con tằm, nâng năng suất kén

Áp dụng các biện pháp đảm bảo an toàn trong nuôi tằm cần xử lý trước và sau mỗi lứa nuôi phải đúng quy trình, hạn chế sự lây lan của nguồn bệnh sau mỗi lứa nuôi bằng biện pháp sát trùng nhà cửa, dụng cụ nuôi đảm bảo môi trường nuôi; phòng tránh không khí ô nhiễm thuốc bảo vệ thực vật, thuốc phòng trừ sâu bệnh hại dâu, muỗi, kiến tại khu vực nhà nuôi tằm; có biện pháp xử lý nguồn phân tằm sau mỗi lứa nuôi bằng cách ủ hoai trước khi tái sử dụng;..

Theo ngành nông nghiệp tỉnh diện tích trồng dâu tằm của tỉnh Lâm Đồng năm 2024 đạt 10.297 ha, tăng 2.893 ha (tăng 39,0%) so với năm 2018 (7.404 ha), tập trung chủ yếu tại các huyện Lâm Hà (3.940 ha), huyện Đạ Tẻh cũ (1.184 ha), huyện Đức Trọng (1.697 ha), TP Bảo Lộc (820 ha), huyện Di Linh (815 ha), huyện Đam Rông (900 ha), huyện Bảo Lâm (719 ha),… Sản lượng lá dâu đạt 288.573 tấn và sản lượng kén tằm đạt 16.032 tấn, tăng 9.659 tấn, tăng 151,5 % so với năm 2018 (6.373 tấn).

Theo báo cáo, tổng số lượng trứng giống tằm nhập khẩu giai đoạn 2019 - 2024 tại địa phương đạt trên 2 triệu hộp. Bình quân mỗi năm nhập khẩu trứng giống tằm trên 300.000 hộp/năm từ Trung Quốc với năng suất kén đạt bình quân 40 - 45 kg/hộp.

Hiện nay, trứng giống tằm lưỡng hệ từ Trung Quốc đã được phép nhập khẩu chính ngạch vào Việt Nam, chất lượng trứng giống đã ổn định hơn so với thời gian trước đây phải nhập khẩu tiểu ngạch. Về quy trình nhập khẩu trứng giống tằm như hàng hóa thông thường, không phải thực hiện kiểm tra chuyên ngành trước khi thông quan như trước đây.

CHÍNH THÀNH - HỒNG THẮM