Tại sao EU lại mắc kẹt về 'khoản vay bồi thường' cho Ukraine?

Ảnh minh họa: THX/TTXVN

Theo trang tin châu Âu euronews.com, một kế hoạch đầy táo bạo nhằm sử dụng tài sản bị phong tỏa của Nga để cấp khoản vay 140 tỷ euro cho Ukraine đang bị các nhà lãnh đạo Liên minh châu Âu (EU) trì hoãn, mặc dù Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết nước này cần khoản tiền đó vào đầu năm 2026. Tính cấp bách tăng cao khi cuộc chiến ở Ukraine chưa có hồi kết và chi phí ngày càng tăng, đặc biệt trong bối cảnh chính quyền Mỹ tuyên bố rõ ràng rằng châu Âu sẽ phải chi trả cho vấn đề an ninh của lục địa này.

EU rõ ràng không muốn người đóng thuế của mình phải trả giá cho cuộc xung đột Nga - Ukraine gây ra, khiến việc sử dụng tài sản bị đóng băng của Nga trở thành lựa chọn gần như bắt buộc. Tuy nhiên, kế hoạch này đang vấp phải những rào cản pháp lý và chính trị lớn, chủ yếu xoay quanh việc chia sẻ rủi ro và mối đe dọa trả đũa từ Nga.

Khoản vay bồi thường có nguồn gốc từ các lệnh trừng phạt chưa từng có mà EU cùng các đồng minh G7 áp dụng đối với Điện Kremlin vào đầu năm 2022. Đối với EU, điều này đồng nghĩa với việc tạo ra đòn bẩy kinh tế và chính trị trị giá 210 tỷ euro đối với Nga, vì phần lớn tài sản được nắm giữ tại Euroclear, một trung tâm lưu ký chứng khoán tại Brussels. Các tài sản tại Euroclear tạo ra lợi nhuận bất ngờ hàng năm từ 2,5 tỷ đến 3 tỷ euro cho chính phủ Bỉ, nơi Euroclear là đơn vị quản lý, và hiện đang là tâm điểm của các cuộc đàm phán.

Năm ngoái, sau nhiều tháng tranh luận nội bộ, EU đã bắt đầu sử dụng nguồn thu bất thường này để hỗ trợ các nhu cầu tài chính và quân sự của Ukraine. Những nỗ lực này sau đó đã được hợp nhất thành một khoản vay lớn hơn trong G7 trị giá 45 tỷ euro.

Với việc cuộc xung đột chưa có dấu hiệu kết thúc, EU nhận ra rằng hạn mức tín dụng của G7 sẽ sớm trở nên không đủ. Nhu cầu cấp thiết tìm kiếm giải pháp đã thúc đẩy Ủy ban châu Âu (EC) xem xét kỹ hơn với Euroclear.

Bản chất của "khoản vay bồi thường"

Theo kế hoạch sơ bộ, tài sản Nga tại Euroclear – hiện đã đáo hạn thành một quỹ tiền mặt trị giá khoảng 175 tỷ euro (và dự kiến thêm 10 tỷ euro trong tương lai gần) – sẽ được chuyển cho Ủy ban châu Âu (EC). Sau đó EC sẽ cấp khoản vay 140 tỷ euro cho Ukraine thay mặt cho EU. 45 tỷ euro còn lại sẽ được dùng để chi trả cho khoản tín dụng G7.

Khoản vay 140 tỷ euro sẽ được giải ngân dần dần cho Kiev và kèm theo một số điều kiện nhất định. Ví dụ, mục tiêu "Sản xuất tại châu Âu" đối với vũ khí mua vào.

Khoản vay trên được gọi là "khoản vay bồi thường" vì Ukraine chỉ được yêu cầu trả nợ sau khi Nga chấm dứt chiến dịch quân sự và đồng ý bồi thường thiệt hại. Sau đó, EC sẽ trả nợ cho Euroclear, và Euroclear sẽ trả nợ cho Nga. EC khẳng định đây không phải là tịch thu.

Khoản vay trên cũng được kỳ vọng sẽ cung cấp nguồn hỗ trợ ổn định cho Kiev trong năm 2026 và 2027, đồng thời giúp các quốc gia thành viên đang thiếu tiền không phải tự bỏ tiền túi.

Rào cản chính và yêu cầu bảo đảm

Bỉ, quốc gia sở hữu số tài sản này, đã quyết định dừng dự án trong hội nghị thượng đỉnh EU gần đây nhất, viện dẫn hậu quả pháp lý và mối đe dọa trả đũa từ Nga.

Bỉ có một hiệp ước đầu tư lâu dài với Nga, có quy định về trọng tài. Bỉ lo ngại rằng ngay khi tiền rời khỏi Euroclear, Moskva sẽ trả đũa mạnh mẽ để thu hồi 140 tỷ euro và yêu cầu bồi thường thiệt hại nặng nề, dẫn đến kiện tụng quốc tế.

Một mối lo ngại khác là các lệnh trừng phạt của EU có thể được dỡ bỏ trước khi Moskva trả tiền bồi thường, do đó xóa bỏ toàn bộ khoản vay.

Thủ tướng Bỉ Bart De Wever đã nhấn mạnh vào nhu cầu đảm bảo "sự chia sẻ toàn diện" về rủi ro và sự đảm bảo chắc chắn từ tất cả các quốc gia thành viên. Về lý thuyết, mỗi quốc gia thành viên sẽ đóng góp một phần trong số 140 tỷ euro tương ứng với quy mô của mình.

"Nếu lấy tiền từ Bỉ, nếu mọi chuyện diễn ra không như mong muốn, tôi không thể và chắc chắn khó có thể hoàn trả 140 tỷ euro trong vòng một tuần", ông De Wever phát biểu, đồng thời nhấn mạnh cần phải đoàn kết trong bảo đảm rủi ro.

Thủ tướng Đức Friedrich Merz cũng bày tỏ sự thông cảm: "Tôi cũng sẽ lập luận tương tự nếu các tài sản đó ở Đức". Thủ tướng Hà Lan Dick Schoof cho biết tất cả các quốc gia thành viên "phải cùng gánh chịu rủi ro, chứ không chỉ riêng Bỉ".

Quan điểm của ECB và lựa chọn thay thế

Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) Christine Lagarde không phản đối kế hoạch khoản vay bồi thường và cho rằng nó là khả thi, nhưng cần thêm các công tác kỹ thuật. Bà Lagarde khuyến nghị EU không nên đơn phương thực hiện dự án chưa từng có này mà nên mời các đồng minh G7 khác (như Anh, Canada và Nhật Bản) tham gia.

Ông De Wever cũng yêu cầu sự minh bạch hoàn toàn để xác định vị trí của tất cả các tài sản trên khắp châu Âu.

Ngoài ra, các nhà lãnh đạo EU cũng đã chỉ thị cho EC tìm hiểu các lựa chọn thay thế, bao gồm việc các quốc gia thành viên tự huy động vốn (tương tự như Cơ chế 50 tỷ euro cho Ukraine năm 2023). Tuy nhiên, điều này sẽ đặt gánh nặng lên các quốc gia đang mắc nợ lớn như Pháp và Italy, nếu việc bảo lãnh được thực hiện dựa trên quy mô.

Quả bóng hiện đang ở trong tay EC. Chủ tịch EC Ursula von der Leyen thể hiện quyết tâm tiến lên: "Nói cách khác, chúng ta đã nhất trí về nội dung, tức là khoản vay bồi thường, và chúng ta phải làm việc về cách thức thực hiện và lựa chọn tốt nhất để tiến hành". Một đề xuất cập nhật sẽ được trình bày trước hội nghị thượng đỉnh EU tiếp theo vào tháng 12 tới.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc