Sự thật về 'quạt cầm tay xuyên không' trong lăng mộ thời Tây Chu

Tại khu mộ cổ nước Quắc, một di tích khảo cổ học quan trọng ở tỉnh Hà Nam, Trung Quốc, các nhà khảo cổ đã vô tình phát hiện một cổ vật bằng đồng có hình dáng khiến nhiều người liên tưởng ngay đến chiếc "quạt điện cầm tay" hiện đại. Tuy nhiên, món đồ độc đáo này lại mang một công dụng hoàn toàn khác, hé lộ một khía cạnh thú vị về công nghệ và văn hóa giao thông thời cổ đại.

Cổ vật đặc biệt này được khai quật vào năm 1990 tại khu mộ số M2001, nằm trong quần thể lăng mộ nước Quắc, một quốc gia chư hầu hùng mạnh thời Tây Chu và Xuân Thu. Khu mộ rộng lớn này được phát hiện một cách tình cờ trong quá trình xây dựng hồ chứa nước và nhanh chóng thu hút sự chú ý của giới khảo cổ bởi quy mô hoành tráng và mức độ bảo tồn nguyên vẹn hiếm có.

Cổ vật "đồng loan linh" . (Ảnh: Chinatimes)

Theo giới thiệu từ đài truyền hình CCTV, cổ vật giống quạt điện cầm tay này thực chất là một bộ phận trang trí trên xe ngựa cổ, có tên gọi "đồng loan linh". Công dụng của nó tương tự như còi xe ô tô ngày nay, dùng để cảnh báo người đi đường, đồng thời còn là biểu tượng của địa vị và đẳng cấp xã hội thời bấy giờ.

Về cấu tạo, "đồng loan linh" gồm ba phần chính: quả chuông, cổ chuông và đế trụ. Quả chuông được làm rỗng và chứa một viên bi nhỏ bên trong, khi lắc sẽ tạo ra âm thanh trong trẻo. Đế trụ phía dưới dùng để gắn "đồng loan linh" lên ách xe hoặc đòn ngang xe. Tên gọi "loan linh" xuất phát từ âm thanh phát ra từ quả chuông, được ví như tiếng chim loan hót, một loài chim quý tượng trưng cho sự cao quý và quyền lực.

Trong quá trình xe ngựa di chuyển, "đồng loan linh" sẽ rung lắc và phát ra âm thanh nhẹ nhàng, vừa có tác dụng cảnh báo người đi đường, vừa giúp giảm thiểu sự kích thích từ các âm thanh ồn ào khác đối với ngựa. Âm thanh đặc biệt này được xem như một loại tiếng ồn trắng giúp ngựa di chuyển ổn định và êm ái hơn. Do đó, "đồng loan linh" trở nên phổ biến trong giới quý tộc thời Tây Chu, dần trở thành biểu tượng của đẳng cấp. Số lượng "đồng loan linh" trang trí trên xe ngựa cũng thể hiện rõ địa vị xã hội của chủ nhân, ví dụ, xe ngựa dành cho tầng lớp cao cấp nhất có thể được trang bị tới 8 chiếc "đồng loan linh".

Điều thú vị là "đồng loan linh" còn liên quan đến "kỳ thi bằng lái xe" thời cổ đại. Vào thời đó, để được phép điều khiển xe ngựa, người ta phải vượt qua "Ngũ Ngự" - năm kỹ năng cơ bản của người lái xe. Một trong số đó là "Minh Hòa Loan" - kỹ năng điều khiển xe ngựa sao cho chuyển động nhịp nhàng, hài hòa với tiếng chuông "đồng loan linh" phát ra có tiết tấu rõ ràng. "Minh Hòa Loan" được xem là kỹ năng nhập môn quan trọng, thể hiện sự thuần thục trong việc điều khiển xe ngựa và khả năng phối hợp giữa người và vật.

Khám phá về "đồng loan linh" không chỉ mang đến một cái nhìn mới mẻ về công nghệ chế tạo và ứng dụng âm thanh trong giao thông thời cổ đại, còn hé lộ những nét độc đáo trong văn hóa và hệ thống phân cấp xã hội thời Tây Chu. Cổ vật giống quạt điện cầm tay này, với sự kết hợp tinh tế giữa chức năng thực tiễn và ý nghĩa biểu tượng, thực sự là một minh chứng sống động cho sự sáng tạo và tinh hoa văn hóa của người xưa.

Bích Hậu (Theo Chinatimes)