Sự khác biệt giữa vượn và khỉ dưới góc nhìn khoa học

Trên thực tế, việc phân biệt giữa khỉ và vượn không quá phức tạp khi xét đến các loài linh trưởng còn sống ngày nay. Phần lớn khỉ đều có đuôi, trong đó một số loài sở hữu đuôi có thể cầm nắm, cho phép chúng nắm và giữ đồ vật. Khỉ di chuyển bằng cả bốn chi, với tứ chi có chiều dài gần tương đương và cột sống linh hoạt. Dựa theo phân bố địa lý, khỉ được chia thành hai nhóm chính: khỉ Cựu Thế giới sống ở châu Phi và châu Á, còn khỉ Tân Thế giới phân bố tại Trung và Nam Mỹ. Khỉ Cựu Thế giới còn được gọi là khỉ Phi-Á-Âu, trong khi khỉ Tân Thế giới có tên gọi khác là khỉ Neotropical.

Ngược lại, vượn không có đuôi. Chúng sở hữu cấu trúc cơ thể "orthograde", cho phép đứng thẳng, với tay dài và chân ngắn. Riêng con người - một loài vượn - lại có chân dài và tay ngắn hơn. Đáng chú ý, vượn có bộ não lớn hơn so với kích thước cơ thể so với khỉ, điều này liên quan mật thiết đến mức độ thông minh. "Có sự khác biệt đáng kể về trí thông minh giữa khỉ và vượn", Becky Malinsky, người phụ trách bộ phận linh trưởng tại Viện Bảo tồn Sinh học và Vườn thú Quốc gia Smithsonian, cho biết qua email với Live Science. "Mặc dù khỉ có khả năng suy nghĩ phức tạp, nhưng nhìn chung chúng có khả năng nhận thức thấp hơn vượn".

Thoạt nhìn, những con khỉ như loài khỉ đầu chó này (trái) có vẻ giống với loài vượn như loài khỉ đột này (phải), nhưng các chuyên gia giải thích rằng hai nhóm này rất khác nhau. Ảnh: Getty.

Vượn được chia thành hai nhóm là vượn lớn và vượn nhỏ tùy theo kích thước. Vượn lớn bao gồm tinh tinh (Pan troglodytes), khỉ đột phương Đông (Gorilla beringei), khỉ đột phương Tây (Gorilla gorilla), tinh tinh lùn (Pan paniscus) - tất cả đều sống ở châu Phi - và đười ươi (Pongo), phân bố tại Đông Nam Á. Nhóm vượn nhỏ bao gồm vượn và siamang, cũng sinh sống ở Đông Nam Á. Dù con người cũng được xếp vào nhóm vượn lớn, nhưng bài viết này chỉ tập trung vào các loài linh trưởng không phải người.

Khi xét đến khía cạnh di truyền và lịch sử tiến hóa, sự phân biệt giữa vượn và khỉ trở nên phức tạp hơn. "Thoạt nhìn, dường như đây là một vấn đề dễ dàng để thảo luận", Sergio Almécija, nhà khoa học nghiên cứu cao cấp về nhân chủng học sinh học tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ ở Thành phố New York, chia sẻ với Live Science. "Tuy nhiên, ấn tượng ban đầu đó chỉ dựa trên các loài còn sống ngày nay".

Theo một bài đánh giá được đăng trên tạp chí Science năm 2021, trong đó Almécija là tác giả chính, con người đã tách khỏi loài vượn - cụ thể là tinh tinh - trong khoảng thời gian từ 9,3 triệu đến 6,5 triệu năm trước. Trong khi đó, vượn và khỉ đã phân tách khỏi tổ tiên chung cuối cùng từ 23 triệu đến 34 triệu năm trước, theo một bài báo công bố năm 2013 trên tạp chí Nature. Các tác giả của bài báo này đã phân tích hóa thạch cổ xưa nhất từng được biết đến của khỉ và vượn Cựu Thế giới, được phát hiện tại lưu vực Rukwa Rift ở phía tây nam Tanzania. Phát hiện bao gồm một phần xương hàm với ba chiếc răng thuộc về một con vượn, và một chiếc răng hàm đơn lẻ thuộc về một con khỉ. Nhóm nghiên cứu đã định danh loài vượn này là Rukwapithecus fleaglei, và loài khỉ là Nsungwepithecus gunnelli. Dựa trên niên đại địa chất của lớp đá nơi phát hiện hóa thạch, các mẫu vật này có tuổi đời khoảng 25,2 triệu năm.

Dù vậy, quá trình tiến hóa của các loài linh trưởng vẫn còn nhiều điều chưa sáng tỏ. "Hồ sơ hóa thạch có thể dẫn đến nhiều cách giải thích và tranh luận khác nhau", Malinsky viết. Almécija cũng nhấn mạnh: "Sự việc thực tế phức tạp hơn nhiều so với những gì chúng ta hình dung. Chúng ta không có đủ thông tin như tưởng để giải đáp mọi câu hỏi liên quan".

Bảo Ngọc (t/h)