Sự hội tụ quyền lực trong cơn 'lốc xoáy' địa chính trị

Theo Giáo sư Sergey Karaganov, một chuyên gia hàng đầu về chính sách đối ngoại của Nga, “mối quan hệ giữa Moscow và Bắc Kinh đang bước vào giai đoạn quan trọng nhất kể từ sau Chiến tranh Lạnh, khi cả hai nước cùng tìm cách định hình lại trật tự thế giới”.

Mối quan hệ giữa Nga và Trung Quốc có một lịch sử dài và phức tạp. Từ những năm 1950, hai nước đã trải qua nhiều giai đoạn hợp tác và xung đột. Tuy nhiên, kể từ khi Tổng thống Vladimir Putin lên nắm quyền vào đầu những năm 2000, mối quan hệ này đã có những bước tiến đáng kể. Theo chuyên gia về quan hệ quốc tế Dr. Alexander Gabuev, “mối quan hệ Nga - Trung đã chuyển từ tình trạng đối đầu sang hợp tác chiến lược, đặc biệt trong bối cảnh cả hai nước đều cảm thấy bị đe dọa bởi phương Tây”.

Tổng thống Vladimir Putin và Chủ tịch Tập Cận Bình tại cuộc gặp bên lề Hội nghị Thượng đỉnh BRICS ở TP Kazan ngày 22/10/2024. Ảnh: Tân Hoa Xã

Cuộc xung đột tại Ukraine càng làm nổi bật sự cần thiết phải củng cố mối quan hệ này. Khi phương Tây áp đặt các lệnh trừng phạt nghiêm ngặt đối với Nga, Moscow đã tìm kiếm sự hỗ trợ từ Bắc Kinh. Theo nhà phân tích chính trị Dr. Andrei Kortunov, “Trung Quốc đã trở thành một đối tác quan trọng của Nga trong bối cảnh khủng hoảng, nhưng điều này cũng đặt ra nhiều câu hỏi về sự cân bằng quyền lực giữa hai nước”.

Một trong những khía cạnh quan trọng nhất của mối quan hệ Nga - Trung trong bối cảnh xung đột Ukraine là sự gia tăng hợp tác kinh tế. Trung Quốc đã trở thành một trong những đối tác thương mại lớn nhất của Nga, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng. Theo số liệu từ Cơ quan thống kê Nga, xuất khẩu dầu mỏ của Nga sang Trung Quốc đã tăng 50% trong năm 2022, giúp Moscow giảm bớt tác động từ các lệnh trừng phạt phương Tây. Chuyên gia kinh tế Elena Rybakova nhận định: “Sự gia tăng xuất khẩu năng lượng không chỉ giúp Nga bù đắp cho những thiệt hại do các lệnh trừng phạt mà còn củng cố vị thế của Trung Quốc trong thị trường năng lượng toàn cầu”.

Tuy nhiên, theo Giáo sư Joseph Nye, nhà nghiên cứu về quyền lực mềm tại Đại học Harvard, “dù Nga tăng cường hợp tác với Trung Quốc, điều này không có nghĩa là một liên minh bền vững, bởi lợi ích của hai nước vẫn có những khác biệt quan trọng”. Ông nhấn mạnh rằng, Bắc Kinh vẫn thận trọng trong việc ủng hộ Moscow vì không muốn làm tổn hại quan hệ kinh tế với phương Tây. Bên cạnh đó, Trung Quốc đã gia tăng đầu tư vào Nga trong các lĩnh vực công nghệ, hạ tầng và nông nghiệp. Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu Đông Á, đầu tư của Trung Quốc vào Nga đạt 190 tỷ USD vào năm 2023, tăng 30% so với năm trước. Điều này phản ánh rằng Trung Quốc đánh giá cao Nga không chỉ như một đối tác cung ứng tài nguyên mà còn là một thị trường quan trọng cho các sản phẩm và dịch vụ của mình.

Mặc dù quan hệ Nga - Trung đang phát triển mạnh mẽ, nhưng vẫn tồn tại nhiều thách thức. Một trong những điểm đáng chú ý là sự gia tăng mức độ hợp tác giữa hai nước trong các lĩnh vực kinh tế và chính trị, điều có thể định hình lại cán cân quyền lực trong khu vực. Theo nhà phân tích chính trị Dmitry Trenin, “sự mở rộng hợp tác với Trung Quốc mang lại cho Nga nhiều cơ hội, nhưng cũng đặt ra bài toán về đa dạng hóa đối tác nhằm đảm bảo tính linh hoạt trong các quyết sách chiến lược.”

Ngoài ra, khác biệt về hệ thống chính trị và cách tiếp cận đối ngoại cũng có thể dẫn đến những thách thức trong quan hệ song phương. Trung Quốc ưu tiên một chính sách đối ngoại cân bằng và đặt trọng tâm vào lợi ích kinh tế dài hạn, trong khi Nga có xu hướng chủ động và quyết đoán hơn trong các vấn đề địa chính trị.

Chuyên gia về quan hệ quốc tế Wang Jisi nhận xét rằng: “Những khác biệt này có thể dẫn đến những điều chỉnh trong quan hệ hai nước, đặc biệt khi đối mặt với những biến động từ môi trường quốc tế”. Trong lĩnh vực quân sự, hai nước đã tổ chức nhiều cuộc tập trận chung và đẩy mạnh trao đổi công nghệ quốc phòng. Theo Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, “Hợp tác quân sự Nga - Trung không chỉ nhằm tăng cường khả năng phòng thủ mà còn gửi đi thông điệp mạnh mẽ đến phương Tây về sự đoàn kết của hai nước”. Tuy nhiên, một số chuyên gia lo ngại rằng, việc tăng cường hợp tác có thể dẫn đến một cuộc chạy đua vũ trang mới trong khu vực. Tiến sĩ Lyle Goldstein, chuyên gia về chiến lược quân sự tại Đại học Brown, nhận định rằng “hợp tác quân sự Nga - Trung vẫn mang tính biểu tượng nhiều hơn thực chất, và không có dấu hiệu nào cho thấy hai nước có kế hoạch thành lập một liên minh quân sự thực sự”.

Không chỉ ảnh hưởng đến hai nước, sự hợp tác giữa Nga và Trung Quốc còn tác động mạnh đến cục diện toàn cầu. Sự gắn kết chặt chẽ giữa Moscow và Bắc Kinh tạo ra một trục đối trọng với phương Tây, đặc biệt là Mỹ. Theo chuyên gia phân tích chính trị Richard Sakwa “mối quan hệ này có thể thúc đẩy sự hình thành một trật tự thế giới đa cực, trong đó Nga và Trung Quốc đóng vai trò quan trọng”. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra nhiều thách thức cho các nước khác. Ấn Độ, Liên minh châu Âu (EU) và ASEAN đều phải xem xét lại chiến lược đối ngoại của mình để thích ứng với sự thay đổi của cán cân quyền lực. “Nếu không có một chiến lược rõ ràng để đối phó với sự hợp tác Nga - Trung, phương Tây có thể sẽ phải đối mặt với những thách thức lớn trong tương lai”, một nhà phân tích cảnh báo.

Mối quan hệ Nga - Trung trong bối cảnh xung đột Ukraine đã trở thành một yếu tố quan trọng trong chính trị toàn cầu, định hình lại trật tự thế giới và tác động mạnh đến cục diện khu vực. Sự hợp tác giữa hai nước không chỉ mang lại cơ hội mà còn đặt ra nhiều thách thức, nhất là khi những lợi ích quốc gia không phải lúc nào cũng đồng nhất. Trung Quốc, với vị thế nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, đang tận dụng tình thế này để mở rộng ảnh hưởng của mình, đồng thời coi mối quan hệ với Nga như một yếu tố quan trọng trong chiến lược cân bằng ảnh hưởng với phương Tây. Trong khi đó, Nga, dù vẫn giữ vai trò quan trọng về quân sự và năng lượng, lại đang đối mặt với sự gia tăng ảnh hưởng của Bắc Kinh trong cả lĩnh vực kinh tế và ngoại giao. Theo Giáo sư Alexander Lukin, chuyên gia về quan hệ Nga - Trung tại Trường Kinh tế Cao cấp Moscow, “mối quan hệ giữa hai nước hiện nay là một sự gắn kết mang tính chiến thuật hơn là một liên minh thực sự, bởi cả hai đều có những ưu tiên riêng”.

Đặng Hà