Sự hấp dẫn giả tạo của thuốc lá: Báo chí và xã hội cần gác cửa chính sách

Tại hội thảo “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo – truyền thông trách nhiệm vì môi trường và sức khỏe cộng đồng”, do Bộ Nông Nghiệp - Môi trường và Bộ Y tế phối hợp tổ chức tại Vĩnh Phúc ngày 30/5, nhiều chuyên gia đã chỉ ra những chiêu trò tinh vi của ngành công nghiệp thuốc lá (CNTL), nhằm đánh bóng hình ảnh, tác động chính sách và lừa dối công chúng về thuốc lá.

Báo chí và cộng đồng y tế được kêu gọi nâng cao vai trò giám sát, phản biện và bảo vệ các chính sách phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Chiến lược “đánh lạc hướng” của ngành công nghiệp thuốc lá

Phát biểu tại hội thảo, ông Vũ Mạnh Cường – Giám đốc Trung tâm Truyền thông Giáo dục Sức khỏe Trung ương (Bộ Y tế) - nhấn mạnh vai trò then chốt của báo chí trong việc tuyên truyền, phản ánh và giám sát các chính sách phòng, chống tác hại thuốc lá. Báo chí đã góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về hiểm họa mà thuốc lá gây ra.

Theo WHO, thuốc lá gây ra hơn 8 triệu ca tử vong trên toàn cầu mỗi năm, trong đó có 1,3 triệu ca do hút thuốc thụ động. Riêng tại Việt Nam, con số này lên tới khoảng 103.000 ca tử vong mỗi năm.

Ông Vũ Mạnh Cường nhấn mạnh vai trò của báo chí trong phòng, chống tác hại của thuốc lá

Ông Cường nhấn mạnh: Báo chí không chỉ phản ánh hậu quả mà còn góp phần thúc đẩy việc thực thi các chính sách như Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá (năm 2012), cấm hút thuốc nơi công cộng, tăng thuế thuốc lá và cấm quảng cáo, đồng thời, giám sát, phản ánh vi phạm và ủng hộ các chính sách như tăng thuế thuốc lá, cấm hút thuốc nơi công cộng và cấm quảng cáo thuốc lá.

Phát biểu tại hội thảo, ông Đào Thế Sơn – chuyên gia từ tổ chức Vital Strategies (Tổ chức giúp các chính phủ củng cố hệ thống y tế công cộng để ứng phó với những thách thức y tế quan trọng và khó khăn nhất) đã chỉ ra những chiến lược can thiệp chính sách của ngành CNTL. Theo ông, ngành này không ngần ngại tham gia trực tiếp vào quá trình xây dựng chính sách, vận động hành lang, tài trợ các sự kiện quốc tế và sử dụng các tổ chức "vỏ bọc" để gây ảnh hưởng tới dư luận.

Ông Sơn chỉ rõ: Một trong những thủ đoạn phổ biến là "tẩy xanh hình ảnh" – biến mình thành “người hùng môi trường” qua các hoạt động xã hội. Đặc biệt, ngành CNTL còn tấn công các chuyên gia y tế công cộng bằng nhiều hình thức như đe dọa pháp lý, bôi nhọ cá nhân, và quấy rối trên mạng xã hội.

Ông Đào Thế Sơn thông tin về những chiến lược can thiệp chính sách của ngành CNTL.

TS Nguyễn Thu Hương – chuyên gia từ tổ chức STOP (một mạng lưới các tổ chức y tế công cộng và học thuật - hoạt động nhằm vạch trần và chống lại những nỗ lực không ngừng nghỉ của ngành CNTL tìm kiếm lợi nhuận mà không màng tới sức khỏe cộng đồng), đã dành thời gian phân tích về khái niệm “giảm hại” mà các công ty thuốc lá dùng để quảng bá các sản phẩm.

Theo bà Hương, các công ty thuốc lá đã nghiên cứu rất kỹ thị hiếu và hành vi của giới trẻ để nhắm trúng mục tiêu này. Từ hình ảnh cao bồi Marlboro nổi loạn trong quá khứ cho đến chiến lược quảng bá sản phẩm “hiện đại”, các công ty luôn hướng đến việc làm cho thuốc lá trở nên hấp dẫn, cá tính và phù hợp với lối sống trẻ.

Bà Hương nhấn mạnh những gì ngành CNTL gọi là “giảm hại” đều không có bằng chứng khoa học, rằng người hút thuốc không thể bỏ thuốc; rằng các sản phẩm thay thế là ít gây hại; rằng người dùng sẽ chuyển hoàn toàn từ thuốc lá truyền thống sang các sản phẩm mới; hoặc rằng các sản phẩm nicotine thay thế là an toàn.

Trên thực tế, các sản phẩm này chỉ là lớp áo mới giúp ngành CNTL bảo vệ lợi nhuận và đánh lạc hướng các nhà hoạch định chính sách. Chúng không chỉ không giúp cai nghiện, mà còn tạo ra nguy cơ nghiện mới ở những người chưa từng hút thuốc.

Khuyến nghị về thuế bảo vệ môi trường với thuốc lá

Bên cạnh tổn hại sức khỏe, thuốc lá còn tàn phá môi trường ở mọi giai đoạn: từ trồng trọt, chế biến, đóng gói đến tiêu dùng và xử lý rác thải như đầu lọc và bao bì, gây ô nhiễm và làm mất cân bằng sinh thái.

TS Nguyễn Đình Đáp khuyến nghị bổ sung thuốc lá vào đối tượng chịu thuế bảo vệ môi trường

TS Nguyễn Đình Đáp – chuyên gia Viện Hàn lâm KHXHVN - khuyến nghị về thuế bảo vệ môi trường với thuốc lá: Việc sử dụng thuốc lá có khả năng gây ô nhiễm môi trường, nhưng lại chưa đưa được vào diện điều chỉnh của Luật thuế bảo vệ môi trường. Vì thế, ông Đáp kiến nghị nghiên cứu bổ sung thuốc lá vào đối tượng chịu thuế bảo vệ môi trường theo đúng nguyên tắc: Người gây ô nhiễm phải trả tiền.

Ngành CNTL đã và đang vận dụng mọi chiến thuật để mở rộng thị phần, đặc biệt nhắm vào giới trẻ. Do đó, báo chí, cộng đồng y tế và người tiêu dùng cần tỉnh táo trước những “sự thật nửa vời” về các sản phẩm “giảm hại”.

Thanh Hằng