Sơn La hướng tới trung tâm chế biến Tây Bắc

Sơn La từ lâu được biết đến là vựa nông sản lớn của khu vực Tây Bắc. Với điều kiện tự nhiên thuận lợi, tỉnh hiện có khoảng 85.000 ha cây ăn quả, 44.176 ha sắn, 10.000 ha mía, trên 5.900 ha chè và hơn 23.300 ha cà phê. Đây là nguồn nguyên liệu phong phú, tạo nền tảng để phát triển ngành chế biến và xuất khẩu. Tuy nhiên trong nhiều năm, giá trị gia tăng của nông sản Sơn La chưa được khai thác triệt để khi phần lớn sản phẩm mới dừng lại ở sơ chế, tiêu thụ thô, phụ thuộc nhiều vào thương lái và thị trường ngắn hạn. Đã có thời điểm địa phương phải đối mặt với tình trạng “được mùa mất giá”, nông sản ùn ứ tại vườn vì thiếu đầu ra ổn định.

Trước thực tế đó, tỉnh Sơn La đã xác định hướng đi mang tính chiến lược: chuyển đổi từ sản xuất thô sang chế biến sâu, coi công nghiệp chế biến nông sản là động lực mới cho tăng trưởng. Mục tiêu không chỉ tiêu thụ nông sản, mà còn nâng cao giá trị, từng bước làm chủ chuỗi sản xuất – chế biến – xuất khẩu. Chiến lược này được cụ thể hóa bằng việc xây dựng các nhà máy hiện đại, thu hút doanh nghiệp đầu tư vào hạ tầng công nghiệp và cải thiện mạnh mẽ môi trường kinh doanh.

Dự án chế biến sữa tại Mộc Châu của Công ty cổ phần sữa Việt Nam.

Một số dự án tiêu biểu đã và đang hoạt động tại Sơn La minh chứng cho bước chuyển này. Trung tâm Chế biến rau quả Doveco tại Mai Sơn có công suất thiết kế 52.000 tấn sản phẩm mỗi năm, vận hành dây chuyền đóng hộp công nghệ Thụy Điển Tetra Recart công suất 6.000 hộp/giờ. Nhà máy chế biến tinh bột biến tính BHL Sơn La với công suất khoảng 90.000 tấn mỗi năm dự kiến khánh thành vào tháng 10 năm 2025. Ngoài ra còn có nhà máy chế biến cà phê công suất 50.000 tấn quả tươi/năm, nhà máy sữa công nghệ cao tại Mộc Châu cùng hàng loạt dự án đường, chè, tinh bột.

Tính đến nay, tỉnh có 19 nhà máy chế biến công nghiệp và gần 600 cơ sở chế biến nhỏ lẻ, từng bước tạo nền tảng để Sơn La không chỉ xuất khẩu nguyên liệu thô mà còn cung ứng sản phẩm chế biến chất lượng cao ra thị trường quốc tế.

Thu hút đầu tư và dấu ấn tăng trưởng

Năm 2025, thu hút đầu tư tiếp tục là một trong ba khâu đột phá chiến lược của Sơn La. Trong 6 tháng đầu năm, tỉnh đã thu hút 14 dự án đầu tư mới ngoài ngân sách với tổng vốn gần 10.000 tỷ đồng, chủ yếu tập trung vào chế biến nông sản, phát triển hạ tầng công nghiệp và năng lượng tái tạo. Cùng giai đoạn, tổng vốn đăng ký cấp mới và điều chỉnh vốn đạt khoảng 1.000 tỷ đồng. Lũy kế từ năm 2021 đến nay, tổng vốn đầu tư toàn xã hội của tỉnh ước đạt trên 99.000 tỷ đồng, trong đó khu vực ngoài nhà nước chiếm tỷ trọng lớn, cho thấy niềm tin ngày càng tăng từ các nhà đầu tư tư nhân.

Trung tâm Chế biến rau quả Doveco Sơn La.

Theo thống kê, từ đầu nhiệm kỳ đến nay, tỉnh đã cấp chủ trương đầu tư cho 113 dự án với tổng vốn đăng ký hơn 43.800 tỷ đồng, trong đó 104 dự án nằm ngoài khu công nghiệp, tổng vốn gần 42.400 tỷ đồng. Các dự án này trải rộng từ nông nghiệp công nghệ cao, chế biến nông sản, năng lượng tái tạo đến phát triển đô thị và du lịch. Sự hiện diện của các tập đoàn lớn như Doveco, Vinamilk, TH, BHL đang tạo nên bức tranh mới, góp phần giải quyết đầu ra bền vững cho nông sản, đồng thời gia tăng giá trị sản phẩm.

Kinh tế Sơn La trong 9 tháng năm 2025 tiếp tục tăng trưởng tích cực. Tổng sản phẩm trên địa bàn ước đạt 16.541 tỷ đồng trong 6 tháng đầu năm, tăng 8,76% so với cùng kỳ. Riêng khu vực công nghiệp – xây dựng đạt 4.264 tỷ đồng, tăng 11,83%, trong đó công nghiệp tăng 14,87%. Tỉnh đặt mục tiêu tăng trưởng GRDP quý 3 đạt 8,1% so với cùng kỳ năm 2024, khẳng định vai trò dẫn dắt của công nghiệp chế biến. Các ngành sản xuất chủ lực cũng có mức tăng trưởng mạnh: sản lượng tinh bột sắn tăng 34,55%, cao su tăng 38,5%, xi măng tăng khoảng 8,5%. Những con số này cho thấy xu hướng dịch chuyển rõ rệt của cơ cấu kinh tế, từ nông nghiệp thuần túy sang công nghiệp hóa gắn với chế biến và xuất khẩu.

Tầm nhìn chiến lược và thách thức cần vượt qua

Để thực hiện khát vọng trở thành trung tâm chế biến nông sản của Tây Bắc, Sơn La đặt ra tầm nhìn đến năm 2030. Tỉnh phấn đấu nâng tỷ trọng sản lượng nông sản qua chế biến sâu lên ít nhất 20%, mở rộng vùng trồng đạt chuẩn xuất khẩu, ứng dụng thương mại điện tử trong tiêu thụ và xây dựng thương hiệu “Rau quả Sơn La” trên thị trường quốc tế. Các giải pháp đi kèm là phát triển cụm công nghiệp, khu chế biến tập trung tại Mai Sơn, Vân Hồ, Mộc Châu; hoàn thiện hạ tầng logistics; đầu tư hệ thống kho lạnh, công nghệ bảo quản tiên tiến và mở rộng hợp tác quốc tế.

Khởi công Tổ hợp nhà máy Mavin Mai Sơn.

Tuy nhiên, con đường hiện thực hóa mục tiêu còn không ít thách thức. Địa hình miền núi và khoảng cách xa các trung tâm kinh tế lớn khiến chi phí vận chuyển và logistics cao. Nguồn nhân lực chất lượng cao cho công nghiệp chế biến còn hạn chế, đặc biệt là kỹ năng quản trị chuỗi giá trị và ứng dụng công nghệ hiện đại.

Việc triển khai một số dự án vẫn chậm tiến độ, công tác giải ngân vốn đầu tư công còn thấp so với kế hoạch, trong khi liên kết chuỗi giá trị giữa doanh nghiệp và nông dân chưa thật sự chặt chẽ. Những rào cản này đòi hỏi tỉnh phải tiếp tục siết kỷ luật giải ngân, cải thiện hạ tầng, đồng thời chú trọng đào tạo nhân lực, thu hút nhân tài và thúc đẩy hợp tác vùng.

Dù còn nhiều khó khăn nhưng với định hướng rõ ràng, sự đồng hành của doanh nghiệp và quyết tâm của chính quyền, Sơn La đang từng bước khẳng định vị thế là điểm đến đầu tư hấp dẫn của Tây Bắc. Từ một tỉnh thuần nông, Sơn La đang chuyển mình mạnh mẽ trên hành trình công nghiệp hóa, xây dựng chuỗi giá trị nông sản khép kín và hội nhập sâu hơn với thị trường toàn cầu.

Thế Bình