Định nghĩa lại nông dân để chính sách không 'lệch pha'

Định nghĩa lại nông dân để thiết kế chính sách không bị lệch pha. Trong ảnh là nông dân đang thu hoạch thủy sản. Ảnh: Trung Chánh

Người nông dân là cụm từ cho thấy một hình ảnh rất quen thuộc, nhất là khi Việt Nam nói chung và Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) nói riêng có hoạt động phát triển kinh tế dựa phần lớn vào nông nghiệp. Tuy nhiên, hiện nay vẫn còn những cách hiểu chưa đúng khi nói đến người nông dân…

Hiểu chưa đúng, chính sách bị… “lệch pha”!

TS Nguyễn Trung Đông, Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn (PRD) thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho biết rất khó để có sự đồng nhất trong câu trả lời khi nói đến người nông dân, nhưng rất cần một khái niệm chuẩn xác để nhận dạng.

Tại hội thảo khoa học “Nông dân Việt Nam – từ truyền thống đến chuyên nghiệp và thông minh” diễn ra mới đây theo hình thức trực tuyến, lần đầu tiên PRD đề xuất khái niệm người nông dân, với bốn đặc trưng cốt lõi, đó là “Người nông dân là người trực tiếp tham gia vào hoạt động sản xuất nông nghiệp và lấy hoạt động sản xuất nông nghiệp làm sinh kế chính, chủ yếu sử dụng lao động hộ gia đình và làm chủ quá trình sản xuất nông nghiệp”.

Theo ông Đông, khái niệm nêu trên được đưa ra trong bối cảnh có nhiều cách hiểu chưa đúng về người nông dân, trong đó, cách hiểu tương đối phổ biến là đồng nhất người nông dân với cư dân nông thôn, bởi tư duy xem nông thôn là vùng kém phát triển/vùng yếu thế hơn khi so sánh với thành thị.

Cách hiểu nêu trên dẫn đến các chính sách thiết kế dành cho khu vực nông thôn và nông dân dễ bị định hướng theo chính sách an sinh, phúc lợi, thay vì phải nhìn nhận vai trò đặc biệt của người nông dân và nông nghiệp, đó là tập trung vào mục tiêu thúc đẩy năng suất và hiệu quả sản xuất nông nghiệp.

Nhìn vào thực tế, vì cách hiểu sai nên nhiều chính sách tập trung vào hỗ trợ phát triển sinh kế, trợ cấp, giảm nghèo, y tế và giáo dục cơ bản cho người nông dân. “Tuy nhiên, lại thiếu những chính sách tập trung thúc đẩy năng suất, hiệu quả sản xuất nông nghiệp như: đầu tư sản xuất, nâng cao năng lực kinh doanh nông nghiệp, ứng dụng khoa học công nghệ, xây dựng thương hiệu nông sản…”, ông Đông nêu thực trạng và cho biết, vô hình trung làm giảm động lực xây dựng chính sách hướng đến vai trò chủ thể của người nông dân trong nền kinh tế.

Một cách hiểu sai khác là đồng nhất người nông dân là lao động trong nông nghiệp. Cách hiểu này nhìn nông dân dưới góc độ lao động nghề nghiệp, bỏ qua vai trò làm chủ, sáng tạo khiến họ bị xem như nhóm cần hỗ trợ an sinh thay vì phải nhìn nhận đúng vai trò là lực lượng trung tâm của quá trình phát triển nông nghiệp.

Rõ ràng, khi nhìn nhận nông dân là lực lượng trung tâm của quá trình phát triển nông nghiệp mới có thiết kế chính sách đúng vai trò này, chứ nếu không chỉ thiết kế các chính sách theo hướng hỗ trợ ngắn hạn như: trợ cấp, tạo việc làm thay vì là nâng cao năng lực sản xuất, tạo động lực đổi mới và đặc biệt là chính sách khuyến khích tích tụ, phát triển sản xuất lớn.

Cách hiểu sai thứ ba, đó là đồng nhất người nông dân với nhóm yếu thế cần trợ giúp. “Trên thực tế, có một bộ phận đúng là nhóm yếu thế cần trợ giúp, nhưng nếu lúc nào cũng coi nông dân là nhóm yếu thế, rõ ràng đã thu hẹp, làm mờ đi vai trò chủ thể và năng lực chủ thể sản xuất của họ”, ông Đông cho biết.

Việc nhìn nông dân dưới lăng kính của nhóm yếu thế đã bỏ lỡ cơ hội phát triển lực lượng nòng cốt để chuyển đổi nông nghiệp theo hướng hiện đại, bền vững. “Rõ ràng, ngày càng nhiều nông dân có tri thức, khát vọng phát triển và cả khả năng tổ chức sản xuất, đóng góp lớn vào thành tựu của ngành nông nghiệp”, ông Đông nhấn mạnh.

Hướng đến nông dân chuyên nghiệp, thông minh. Ảnh minh họa: AI

“Định vị” và hướng đến thông minh

Từ vấn đề nêu trên, rõ ràng việc xác định đúng khái niệm người nông dân là bước quan trọng trong xây dựng chính sách thúc đẩy phát triển. Bởi lẽ, chỉ khi xác định rõ mới có thể thống kê, đánh giá thực trạng về mức độ phát triển nhằm thiết kế chính sách hỗ trợ công bằng và phù hợp với thực tiễn từng đối tượng người nông dân.

Theo ông Đông, nếu trường hợp xác định người nông dân quá rộng, khi đó xây dựng chính sách hỗ trợ sẽ bị dàn trải, gây lãng phí nguồn lực. Ngược lại, xác định người nông dân quá hẹp khiến chính sách hỗ trợ có khả năng bỏ sót những người thực sự cần được hỗ trợ.

Ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, yêu cầu PRD xây dựng tiêu chí nông dân, nhất là phân biệt giữa nông dân truyền thống, chuyên nghiệp và thông minh để việc thiết kế, xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển đáp ứng đúng nhu cầu thực tiễn hơn. “Xây dựng tiêu chí là cần thiết, nhất là tiêu chí nông dân chuyên nghiệp, thông minh để có chính sách nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn cho họ”, ông nhấn mạnh.

Theo ông Nam, trong Nghị quyết của Trung ương đã xác định nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại và nông dân thông minh. Trong đó, với người nông dân là phải có kiến thức, biết ứng dụng công nghệ mới, chuyển đổi số… “Nhưng, như vậy là chưa đủ, cần mở rộng hơn, có thể là nông dân văn minh, tức phải có trách nhiệm với xã hội, là đạo đức của người nông dân”, ông cho biết và nói rằng, ngoài lợi nhuận còn phải bảo vệ sức khỏe cho bản thân và người tiêu dùng.

Liên quan vấn đề nêu trên, trong bài viết gửi đến hội thảo, ông Lê Minh Hoan, Phó chủ tịch Quốc hội, cho rằng thông minh không phải lúc nào cũng máy móc hiện đại hay phần mềm phức tạp, mà phải biết nghĩ xa.

Chẳng hạn, biết đất phải được nghỉ ngơi, nuôi dưỡng; biết trồng cây nào, nuôi con gì cho hợp với môi trường; biết giá trị của nông nghiệp tuần hoàn, biến cái bỏ đi trở thành tài nguyên mới; biết sản phẩm làm ra không chỉ là đồ ăn, mà còn là câu chuyện, là thương hiệu…

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Võ Quan Huy, Giám đốc Công ty TNHH Huy Long An- người tự nhận mình đang là nông dân ở mức chuyên nghiệp, đánh giá nông dân Việt Nam đạt mức chuyên khoảng 50%. “Chẳng hạn, nông dân sản xuất lúa biết chọn giống trồng để bán cho thị trường nào hay trồng chuối biết bán cho Trung Quốc mùa nào tốt hơn…”, ông dẫn chứng.

Tuy nhiên, theo ông Huy, thực trạng trong nông nghiệp chuyên nghiệp đang thiếu lực lượng quản trị rất nhiều nên cần chính sách mở những khóa đào tạo kỹ sư chuyên nghiệp, quản trị ngành nông nghiệp để hỗ trợ phát triển.

Ngoài ra, cần có chính sách chuyển đổi công nghệ, chuyển đổi xanh cũng như chuyển đổi số, bởi muốn sản phẩm dịch chuyển hướng xanh, nông dân chuyên nghiệp phải thay đổi công nghệ để đáp ứng. “Chẳng hạn, đầu tư năng lượng mặt trời giảm phát thải để ra được sản phẩm xanh”, ông dẫn chứng.

Rõ ràng, đã đến lúc cần định nghĩa lại người nông dân, bởi chỉ khi khái niệm này được xác định đúng và đủ, thì chính sách mới thực sự sát với thực tiễn, tránh nguy cơ "lệch pha". Khi đó, mục tiêu xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, bền vững và đưa nông dân trở thành chủ thể thông minh của quá trình phát triển mới có thể thành hiện thực…

Trung Chánh