Số phận thủ lĩnh tình báo quân sự Lev Zadov

Zadov được phóng thích trong sự kiện Khởi nghĩa tháng Hai và quay lại Donbas, nơi ông ta gia nhập lực lượng Xô Viết địa phương và có mặt trong lực lượng Hồng quân chiến đấu đến tháng 11/1918, và từ đó là gia nhập vào Nghĩa quân cách mạng Ukraine của thủ lĩnh Nestor Makhno (1888-1934).

Thực tế thì Zadov trở thành thủ lĩnh của Kontrrazvedka - bộ phận tình báo quân sự của the Makhno chuyên thực hiện chiến dịch khủng bố chống thế lực Bolshevik và phong trào Bạch Vệ. Sau khi Makhno bị đánh bại, Zadov rút lui về Romania trước khi nhập lại Ukraine năm 1925 và đầu quân cho OGPU. Zadov sử dụng vị thế của mình để tiến hành những hoạt động lật đổ, kết quả là ông ta bị bắt giữ rồi bị hành quyết trong sự kiện Cuộc thanh trừng vĩ đại.

Những khuôn mặt cuộc đời của Lev Zadov.

Hoạt động kháng chiến thời đầu

Lev Zadov chào đời ở Veselaya, một lãnh địa nông nghiệp Do Thái nhỏ thuộc quận Alexandrovskii. Trong suốt thời gian diễn ra cuộc Cách mạng năm 1905, Zadov đã gia nhập phong trào vô chính phủ Ukraine như đã nói ở trên và nhanh chóng trở thành một nhà hoạt động năng nổ. Năm 1910, Zadov gia nhập nhóm cộng sản - vô chính phủ địa phương và bắt đầu tham gia một loạt những vụ cướp có vũ trang được biết đến dưới tên gọi “chiếm đoạt”. Sau khi “khoắng” một bưu điện ở Karan cùng một ngân hàng tại Debaltseve, năm 1913, Zadov bị tóm cổ với các hành vi bị quy kết là “bezmotivnik” (Khủng bố vũ lực) và bị tống giam. Trong cuộc Cách mạng tháng Hai, Zadov được phóng thích và từ đó dùng luôn bí danh có vẻ cách mạng “Zinkovskyi”.

Rồi thì Zadov quay về Yuzivka và trở thành phó thủ lĩnh phong trào Xô Viết ở đây ngay trong tháng 9/1917. Sau khi đất nước Ukraine bị Liên minh trung tâm (là một trong hai khối quân sự đã tham gia Thế chiến I (1914-1918), đối thủ của họ là phe Hiệp ước. Liên minh Trung tâm được thành lập ngày 20/5/1882 với 3 nước đầu tiên tham gia là Đế quốc Đức, Đế quốc Áo-Hung và Vương quốc Ý) xâm lược, Zadov trở thành thành viên của bộ tổng tham mưu của Hồng quân ở Donbas. Biệt đội của Zadov đã chinh chiến khắp nơi từ Luhansk đến Tsaritsyn, và họ chạm trán quân đội Don (quân đội của Cộng hòa Don tồn tại trong thời gian ngắn và là một phần của phong trào Da trắng trong Nội chiến Nga. Nó hoạt động trong giai đoạn 1918-1920 ở vùng Don và trung tâm là thị trấn Novocherkassk) của Pyotr Krasnov (lãnh tụ quân sự, sau này là cộng tác viên của Đức Quốc xã - ĐQX).

Trong thời gian diễn ra trận đánh Tsaritsyn (cuộc đối đầu quân sự giữa Hồng quân và Bạch Vệ trong Nội chiến Nga nhằm giành quyền kiểm soát Tsaritsyn - thành phố cảng quan trọng trên sông Volga, Tây Nam nước Nga), sự nghiệp của Zadov thăng tiến rất nhanh khi trở thành tham mưu trưởng của biệt đội Maksim Cherednayk (một người theo chủ nghĩa vô chính phủ Do Thái người Belarus, một thành viên của phong trào Makhno và là chỉ huy của trung đoàn bộ binh Katerynoslav).

Cuối năm 1918, Mặt trận phía Nam hạ lệnh cho Zadov quay về Ukraine và hình thành một phong trào nghĩa quân chống lại các lực lượng chiếm đóng. Ở Yuzivka, Zadov thành lập một nhóm chiến đấu vô thần và ngay lập tức gia nhập với đội quân du kích của Nestor Makhno ở Huliaipole, từ đây giúp thiết lập nên một số các biệt đội nghĩa quân khắp vùng Donbas.

Lev Zadov (trái) và người em trai Daniel (giữa).

Chỉ huy nhánh tình báo quân sự

Khoảng tháng 3/1919, sau khi sáp nhập nghĩa quân tạo thành Sư đoàn Liên Xô Ukraine Zadneprovak số 1, Maksim Cherednyak đã được phái đến vùng Katerynoslav nhằm thực hiện công tác trưng dụng. Chính đơn vị trưng dụng này đã làm nền móng thành lập nên Kontrrazedka - cục phản gián của Makhnovshchyna (phong trào quần chúng hướng tới một xã hội theo chủ nghĩa cộng sản vô trị ở miền Nam và Đông Ukraine) mà tại đó Zadov trở thành sáng lập viên.

Tháng 4/1919, Zadov thành lập nên các phân ban của Kontrrazvedka là Mariupol và Berdiansk liên quan đến việc đảm bảo các điều khoản từ thường dân cho quân đội. Thế rồi, các thành viên cũ của Liên minh nông dân nghèo bao gồm Hryhory Vasylivsky (người có kinh nghiệm về thu thập tình báo) đã đầu quân dưới trướng Zadov.

Sau cuộc rút lui của những người ủng hộ Makhno và Bolshevik, Zadov trở thành tham mưu trưởng của Quân đoàn Donetsk số 1 của Kontrrazvedka trực thuộc Nghĩa quân cách mạng Ukraine. Từ vị trí này, Zadov đã tham gia vào các hoạt động thanh trừng Nykyfor Hryhoriv - người bị buộc tội bài Do Thái và đồng lõa. Là thủ lĩnh Kontrrazvedka, trong các tài khoản của người Bolshevik, Zadov là một cái tên khét tiếng trong toàn cuộc chiến, gã thường được mô tả là “đồ tể” hoặc “tội phạm” và ngay cả còn bị điều tra bởi một ủy ban của Đại hội khu vực vì những tố cáo do sự dính líu của Zadov. Khi nghĩa quân đến Nikopol, Zadov đã bắt giữ và gần như ngay lập tức muốn tử hình chỉ huy địa phương song được những người theo chủ nghĩa Makhno can gián không được làm như vậy.

Trong các ngày 3 và 4/11/1919, khi Quân đoàn Donetsk số 1 rút lui khỏi Oleksandrivsk, Zadov nhận lệnh ở lại thành phố này và thủ tiêu 80 thành viên là những người chống đối Makhno, bao gồm Menshevik (các phong trào cách mạng Nga xuất hiện vào năm 1904 sau một xung đột giữa Vladimir Lenin và Julius Martov, cả hai đều là đảng viên Đảng Công nhân Xã hội chủ nghĩa Nga. Xung đột có nguồn gốc tại Đại hội lần thứ hai của đảng, bề ngoài là về các vấn đề nhỏ của tổ chức đảng) và Đảng cách mạng xã hội chủ nghĩa. Zadov còn lấy 30 thùng rượu và mang chúng đến làng bên, làm phân tán sự tập trung truy đuổi của Andrei Shkuro (Trung tướng của Bạch Vệ, sau này là cộng tác viên của ĐQX) hay phao tin đồn rằng Makhno sẽ phản công, hay gây ra sự nổi dậy của nông dân ở hậu phương của Bạch Vệ.

Ngày 2/12/1919, Zadov đã tham gia vào việc bắt và hành quyết 4 thành viên Bolshevik tại Oleksandrivsk với tuyên bố những người này đã lập mưu ám sát Nestor Makhno. Một báo cáo Xô Viết tuyên bố rằng 1.000 người Bolsheviks, các công nhân công nghiệp và các viên chức nhà nước đã bị hành hình trong suốt thời kỳ này, nhiều người trong đó đã chết bởi bàn tay của Zadov. Hoạt động thanh trừng tàn khốc này đã diễn ra trong cuộc xung đột giữa những người Makhno và Bolshevik, trong đó có 2 thành viên Cheka (Ủy ban Đặc biệt toàn Nga) đã nỗ lực chiêu mộ Zadov về phía mình nhưng họ đã bị bắt giữ và bị xử tử vào ngày 21/6/1920.

Trong cuộc tấn công lớn của Bạch Vệ vào Tavria, nghĩa quân đã chuẩn bị tiến hành chiến tranh du kích trong hậu phương địch. Ngày 24/6/1920, đội tiên phong của nghĩa quân đã bị Hồng quân phục kích, quét sạch ¾ của biệt đội 2000 người và làm bị thương chính bản thân Nestor Makhno.

Zadov phải chịu trách nhiệm cho những tổn thất, còn Makhno thì đổ lỗi cho Kontrrazvedka đã không thu thập tình báo đủ tin cậy về các vị trí của Hồng quân. sau sự kiện đó, Zadov đã gia nhập biệt đội của Semen Karetnyk với vai trò chỉ huy và thực hiện tấn công Crimea, Kontrrazvedka đã cung cấp tình báo quân sự cho cuộc tấn công này. Sau khi quân đội Nga của Pyotr Wrangel bị đánh bại, Hồng quân đã ngay lập tức tấn công nghĩa quân, cuối cùng ép Makhnovshchyna phải phân tán.

Suốt thời kỳ đàn áp khốc liệt đó, Zadov chịu trách nhiệm bảo vệ sinh mạng cho Nestor Makhno. Tháng 8/1921, Zadov đưa những thành viên cốt lõi của phong trào Makhno vào Romania. Ngay tại biên giới nước này, Zadov và các thành viên nghĩa quân đã giả trang như lính Hồng quân, rồi khống chế lính biên phòng và tước vũ khí của họ, vượt qua Dniester và rời bỏ Ukraine.

Nestor Makhno, nhà cách mạng theo chủ nghĩa vô trị người Ukraine.

Điệp viên của OGPU

Tại thủ đô Bucharest của Romania, Zadov đã thành lập Trung tâm hải ngoại Makhno với sự hậu thuẫn của nghĩa quân nhằm chuẩn bị cho một cuộc khởi nghĩa chống Bolshevik ở Ukraine. Năm 1924, cảnh sát mật Romania (Siguranta) đã tuyển dụng Zadov và đưa gã xâm nhập nhà nước Xô Viết Ukraine. Từ đây Zadov quay lại Dniester và đầu hàng Tổng cục Chính trị liên bang (OGPU - cảnh sát mật Liên Xô từ tháng 11/1923 đến tháng 7/1934) để được ân xá và được OGPU cho gia nhập vào tổ chức tình báo Xô Viết.

Theo ông Jacob Gridin (cựu điệp viên tình báo Liên Xô) thì Zadov đã chứng minh lòng trung thành của mình với OGPU bằng cách thủ tiêu một đội trưởng người Pháp của Phòng Nhì ( cơ quan tình báo quân sự đối ngoại của Pháp trong giai đoạn 1871-1940. Cơ quan này đã bị giải thể cùng với nền Đệ tam Cộng Hòa sau khi đình chiến với Đức) và thậm chí còn được cấp trên ra lệnh cho Zadov phải “thủ tiêu” Nestor Makhno.

Rồi Zadov chuyển tới Tiraspol và bắt đầu thực hiện các hoạt động lật đổ ở Romania thông qua việc sử dụng nhiều liên lạc trong thời gian còn lưu vong khi tham gia phong trào của Makhno. Zadov làm việc cho Trung tâm hải ngoại nhằm tổ chức một kênh an toàn cho bất kỳ thành viên Makhno nào muốn hồi hương và nhận ân xá từ chính phủ Ukraine Xô Viết. Dần dà Zadov tăng cường kết nối với những người khác theo chủ nghĩa Makhno và bí mật thành lập một chi bộ Makhno ở Odesa, hay lên kế hoạch thành lập các biệt đội nghĩa quân khác trên quy mô rộng hơn. Tuy vậy sau cái chết của Nestor Makhno vào năm 1934, mạng lưới cách mạng của Zadov bắt đầu sụp đổ sau một cuộc điều tra do Bộ Dân ủy nội vụ Liên Xô (NKVD) khởi xướng.

Tháng 8/1937, những người Makhno ở Odesa bị trục xuất như là một phần của sự kiện Đại thanh trừng (kéo dài từ mùa Thu 1936 đến đầu năm 1938) đã hé lộ có tới 90 thành viên bất đồng chính kiến hoạt động ngay trong tổ chức của Zadov. Bản thân Zadov phủ nhận sạch trơn các hoạt động của mình và khước từ cung cấp tên các thành viên khác trong tổ chức. Tới ngày 25/9/1938, Zadov bị NKVD hành quyết ở Kyiv và xác được an táng tại Bykivnia. Năm 1990, chính quyền Liên Xô đã chính thức khôi phục danh dự cho Zadov.

Cũng cần biết một chút về đời tư của Zadov. Đó là trong thời gian làm việc cho Kontrrazvedka (đầu năm 1919), Zadov tình cờ gặp gỡ bà Feodora Gaenko - ý trung nhân kiêm cộng tác viên nhiệt thành ở Kontrrazvedka. Sau đó Lev Zadov cưới bà Vera Matvienko năm 1925 và sinh được 2 người con: con gái Alla Zinkovskaya (sinh năm 1921) và con trai Vadim Zinkovskyi (sinh năm 1926).

Bà Alla Zinkovskaya làm tình nguyện viên cho Hồng quân ngay khi bắt đầu chiến tranh Xô - Đức. Bà Alla hy sinh ngày 13/6/1942. Còn ông Vadim Zinkovskyi cũng gia nhập hải quân Liên Xô và cuối cùng trở thành Chuẩn đô đốc. Ông Vadim sống để nhìn thấy ngày cha mình được phục hồi danh dự ngay sau khi Liên Xô giải thể, cũng như tin rằng cha mình vô tội.

Phan Bình (Tổng hợp)