Sở hữu trí tuệ tạo 'bệ phóng' cho đặc sản Quảng Ninh vươn xa

Với lợi thế địa lý đa dạng từ bờ biển dài, các đảo đá kỳ vĩ đến vùng trung du và miền núi giàu tài nguyên, Quảng Ninh sở hữu nhiều sản phẩm nông nghiệp, thủy sản, thủ công mỹ nghệ độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa địa phương. Đây cũng là nền tảng để nhiều HTX đầu tư vào sản xuất kinh doanh, nâng cao giá trị kinh tế.

Bước chuyển mình cần thiết

Quảng Ninh nói chung, các HTX ở địa phương này nói riêng đang sở hữu nhiều sản phẩm đặc trưng, có tiềm năng được bảo hộ SHTT như các giống hải sản quý hiếm, các sản phẩm OCOP từ nông nghiệp (rau an toàn, trái cây đặc sản), các sản phẩm thủ công mỹ nghệ truyền thống (gốm sứ, dệt thổ cẩm...).

Nhiều HTX đã và đang tạo ra những sản phẩm chất lượng cao, mang đậm dấu ấn địa phương. Và thực tế cho thấy, một số HTX tại Quảng Ninh đã bắt đầu nhận ra tầm quan trọng của SHTT và có những bước đi ban đầu trong việc bảo vệ tài sản trí tuệ của mình.

Tiêu biểu như HTX Sản xuất kinh doanh nông nghiệp Tuyền Hiền (huyện Đầm Hà) đã được huyện hỗ trợ hoàn thiện thủ tục đăng ký SHTT cho sản phẩm gà bản Đầm Hà.

Hay như HTX Nông trang Vạn Yên và HTX Mùng Mười Tháng Mười (huyện Vân Đồn) đang là đồng chủ sở hữu nhãn hiệu tập thể "Cam Vân Đồn". Nhãn hiệu này đã được cấp giấy chứng nhận đăng ký vào ngày 1/3/2022.

Thương hiệu gà bản Đầm Hà được khẳng định trên thị trường nhờ chú trọng đăng ký sở hữu trí tuệ.

Theo UBND tỉnh Quảng Ninh, thời gian qua, tỉnh đã phối hợp với các ban ngành để hỗ trợ nhiều tổ chức, cá nhân, HTX đăng ký bảo hộ nhãn hiệu, kiểu dáng công nghiệp, sáng chế.

Đến nay, Quảng Ninh đã có trên 2.300 văn bằng bảo hộ về nhãn hiệu và trên 30 sáng chế, giải pháp hữu ích được cấp văn bằng bảo hộ. UBND tỉnh Quảng Ninh đã phê duyệt danh mục các nhiệm vụ thực hiện liên quan đến xây dựng, quản lý và phát triển các nhãn hiệu chứng nhận cho các sản phẩm đặc sản như: hồi Bình Liêu, hàu Quảng Ninh, dưa chua úp thảm Tiên Yên, bánh kẹo đặc sản Tiên Yên, gà râu Hải Hà và chỉ dẫn địa lý quế Hải Hà... Điều này cho thấy sự quan tâm của địa phương trong việc hỗ trợ các sản phẩm địa phương, trong đó có sản phẩm của HTX, đăng ký bảo hộ SHTT.

Ngoài ra, theo khảo sát của Liên minh HTX tỉnh Quảng Ninh, hiện có 102 HTX và 10 tổ hợp tác đã đăng ký bảo hộ nhãn hiệu và phát triển thành công sản phẩm OCOP. Đây là điều kiện thuận lợi giúp các HTX, tổ hợp tác nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường.

Đặc biệt, Quảng Ninh có rất nhiều sản phẩm OCOP tiềm năng và đặc trưng như Hàu Vân Đồn, Ruốc tôm Hạ Long, Gốm sứ Đông Triều, Miến dong Bình Liêu, Sá sùng Vân Đồn, Mực Cô Tô, Ngọc trai Hạ Long, Trà hoa vàng, Ba kích Ba Chẽ, Nếp cái hoa vàng Đông Triều, Lợn Móng Cái… Đây là những sản phẩm có tiềm năng lớn để đăng ký SHTT, bao gồm nhãn hiệu tập thể hoặc chỉ dẫn địa lý.

Nâng nhận thức và năng lực SHTT cho HTX

Việc một số HTX tại Quảng Ninh đã bắt đầu nhận ra tầm quan trọng của SHTT là cần thiết, nhưng theo đánh giá của ngành chức năng, đây chỉ là những "điểm sáng" nhỏ lẻ. Thực tiễn cho thấy, nhận thức về SHTT trong khu vực kinh tế tập thể, HTX tại Quảng Ninh vẫn còn hạn chế. Nhiều HTX chưa chủ động đăng ký bảo hộ nhãn hiệu, kiểu dáng công nghiệp, chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm của mình, dẫn đến nguy cơ bị xâm phạm quyền, mất lợi thế cạnh tranh và ảnh hưởng đến uy tín, thương hiệu.

Trường hợp từ một HTX sản xuất trà hoa vàng ở Quảng Ninh cho thấy rõ điều này. HTX đã đầu tư nhiều công sức vào việc nghiên cứu quy trình canh tác hữu cơ, xây dựng thương hiệu dựa trên chất lượng và sự độc đáo của sản phẩm.

Trong những năm đầu hoạt động, sản phẩm của HTX được thị trường đón nhận tích cực. Tuy nhiên, khi sản phẩm này bắt đầu có tiếng vang và được nhiều người biết đến, một số thương lái và hộ kinh doanh nhỏ lẻ ở các vùng lân cận bắt đầu thu mua các loại trà hoa vàng thông thường và gắn mác, bao bì gần giống với sản phẩm của HTX này.

Do HTX chưa tiến hành đăng ký nhãn hiệu cho sản phẩm trà hoa vàng và chưa đăng ký bảo hộ kiểu dáng bao bì độc đáo của mình nên chính HTX cũng không có cơ sở pháp lý để ngăn chặn hành vi cạnh tranh không lành mạnh này.

Miến dong là một đặc sản ở Quảng Ninh.

Chính vì vậy, HTX đã từng bị mất thị phần bởi người tiêu dùng, đặc biệt là những khách hàng mới, dễ bị nhầm lẫn giữa sản phẩm chất lượng cao của HTX và các sản phẩm giả mạo, kém chất lượng.

Việc sản phẩm bị làm giả, chất lượng kém hơn lưu hành trên thị trường dưới tên gọi gần giống với thương hiệu của HTX gây ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín và hình ảnh mà HTX đã dày công xây dựng. Đi liền với đó, doanh số bán hàng giảm sút, HTX không thể thu được lợi nhuận xứng đáng với chất lượng sản phẩm và công sức đã bỏ ra. Điều này ảnh hưởng đến khả năng tái đầu tư, mở rộng sản xuất và phát triển bền vững của HTX.

Khi thương hiệu bị suy yếu và thị phần bị thu hẹp, HTX mất đi cơ hội mở rộng thị trường sang các tỉnh, thành phố khác hoặc đưa sản phẩm vào các kênh phân phối lớn, tiềm năng.

Việc sản phẩm tâm huyết của mình bị làm giả và cạnh tranh không lành mạnh mà không có biện pháp bảo vệ hiệu quả có thể gây ra sự thất vọng và làm giảm động lực làm việc của các thành viên HTX.

SHTT trao quyền năng cạnh tranh cho HTX

Từ thực tiễn mà HTX sản xuất trà hoa vàng ở Quảng Ninh gặp phải, các chuyên gia cho rằng rõ ràng tầm quan trọng của việc đăng ký SHTT, đặc biệt là nhãn hiệu và kiểu dáng công nghiệp đối với các HTX có sản phẩm độc đáo và có tiềm năng phát triển trên thị trường là rất quan trọng.

Việc chậm trễ hoặc bỏ qua việc đăng ký SHTT có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng trong cạnh tranh, gây thiệt hại về kinh tế và uy tín cho HTX, đồng thời kìm hãm sự phát triển bền vững của họ.

Mặc dù đây chỉ là trường hợp của một HTX nhưng phản ánh những rủi ro và thách thức thực tế mà nhiều HTX tại Quảng Ninh và các địa phương khác có thể gặp phải nếu không chú trọng đến việc bảo vệ tài sản trí tuệ của mình.

Để SHTT thực sự trở thành động lực mạnh mẽ cho sự phát triển của kinh tế hợp tác tỉnh Quảng Ninh cần có sự chuyển biến mạnh mẽ hơn nữa trong nhận thức và hành động của cả các HTX, chính quyền địa phương và các tổ chức hỗ trợ.

Trong đó, việc tăng cường tuyên truyền và đào tạo bằng việc tổ chức các hội thảo, tập huấn, khóa học chuyên sâu về SHTT dành riêng cho cán bộ quản lý và thành viên các HTX tại Quảng Ninh là rất cần thiết.

Theo đó, nội dung đào tạo tập huấn cần tập trung vào tầm quan trọng của SHTT trong bối cảnh cạnh tranh hiện nay, các loại hình SHTT phù hợp với đặc thù sản phẩm của Quảng Ninh (nhãn hiệu tập thể, chỉ dẫn địa lý cho các sản phẩm OCOP, kiểu dáng công nghiệp cho hàng thủ công mỹ nghệ...), quy trình đăng ký bảo hộ, cách thức quản lý và khai thác hiệu quả quyền SHTT. Bởi muốn HTX làm tốt vấn đề SHTT thì việc đào tạo, hỗ trợ cần mang tính “bình dân học vụ” để phù hợp với phần đông người dân, thành viên HTX, nhất là những HTX ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi.

Hiện nay cũng có nhiều HTX muốn tìm hiểu về quy trình đăng ký SHTX nhưng chưa biết bắt đầu từ đâu. Do đó, việc thành lập các văn phòng tư vấn hoặc cử các chuyên gia pháp lý về SHTT trực tiếp hỗ trợ các HTX tại Quảng Ninh trong việc tra cứu, đánh giá khả năng bảo hộ, chuẩn bị hồ sơ đăng ký và giải quyết các vấn đề pháp lý liên quan đến SHTT mang tính thực tiễn hơn bao giờ hết. Đi liền với đó là có chính sách hỗ trợ kinh phí cho các HTX, đặc biệt là các HTX có sản phẩm tiềm năng và mang tính đặc trưng địa phương, trong quá trình đăng ký bảo hộ SHTT.

Song song đó, hỗ trợ các HTX xây dựng và quản lý các nhãn hiệu tập thể, chỉ dẫn địa lý cho các sản phẩm đặc trưng của Quảng Ninh sẽ giúp nâng cao uy tín, giá trị và khả năng cạnh tranh của các sản phẩm này trên thị trường, đồng thời mang lại lợi ích cho nhiều HTX và hộ sản xuất trong khu vực.

Theo ngành chức năng, mục tiêu cuối cùng không chỉ dừng lại ở việc nâng cao nhận thức và năng lực SHTT mà còn là xây dựng một văn hóa SHTT vững chắc trong cộng đồng HTX Quảng Ninh. Văn hóa này thể hiện ở sự tôn trọng quyền SHTT của chính mình và của người khác, ý thức bảo vệ và khai thác hiệu quả các tài sản trí tuệ, và coi SHTT là một yếu tố then chốt trong chiến lược phát triển bền vững.

Minh Nhương