Sạt lở, sụt lún nghiêm trọng ở Đồng bằng sông Cửu Long

Thời gian gần đây, tốc độ sạt lở, sụt lún ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đang diễn ra mức đáng báo động. Nếu như trước năm 2005, mỗi năm vùng đồng bằng châu thổ được bồi đắp khoảng 100 ha đất, thì khoảng 15 năm trở lại đây, mỗi năm đồng bằng bị mất tới hơn 350 ha đất. Có thể thấy, hiện tình trạng sạt lở và sạt lở nghiêm trọng đang xảy ra ở ĐBSCL. Tình trạng trên khiến diện tích canh tác, nuôi trồng, sinh kế của người dân đang dần thu hẹp lại.

Khu vực sạt lở tại đê biển Đông (xã Vĩnh Trạch Đông, TP Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu). Ảnh: G.M.

Đại diện Trung tâm Nghiên cứu chỉnh trị sông và phòng, chống thiên tai thuộc Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam (Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, trong số 743 điểm sạt lở có gần 690 điểm sạt lở bờ sông với tổng chiều dài gần 600 km và 53 điểm sạt lở bờ biển dài hơn 200 km; đặc biệt có 168 điểm sạt lở đặc biệt nguy hiểm, hơn 200 điểm sạt lở nguy hiểm.

Thống kê của Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam cũng cho thấy, giai đoạn 2022 - 2023, vùng ĐBSCL có gần 22 triệu m3 đất cát lòng sông bị xói lở, nhưng khối lượng bồi chỉ gần 5 triệu m3, thiếu hụt gần 17 triệu m3. Đối với bờ biển, giai đoạn 2020 - 2023, miền Tây có hơn 400 km đường bờ biển bị sạt lở, làm mất hơn 458 ha đất. Theo dự báo của Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, thiên tai vùng này sẽ còn phức tạp, khó lường hơn, đặc biệt về sụt lún, sạt lở, ngập lụt, xâm nhập mặn…

Tình trạng sạt lở bờ sông, bờ biển đang diễn ra là hệ quả của nhiều tác động khác nhau, từ yếu tố địa chất - địa mạo, thủy văn, khí hậu cho đến các yếu tố tác động từ con người. Về yếu tố tác động từ con người, nhiều chuyên gia môi trường chỉ ra, việc khai thác cát trên sông đã và đang diễn ra hiện nay là một trong những nguyên nhân dẫn đến sạt lở, xói mòn bờ biển, bờ sông.

Nhận định về những nguyên nhân của thực trạng trên, các chuyên gia ở Tổng hội Địa chất Việt Nam (Liên hiệp các Hội khoa học và Kỹ thuật Việt Nam) cho rằng do tác động của kiến tạo địa chất và lún sụt toàn vùng ĐBSCL là một trong những đồng bằng phù sa non trẻ, có kết cấu địa tầng yếu, đặc biệt là kết cấu địa chất khối mặt nền. Tầng đất mặt là đất sét xám pha nhiều chất mùn hữu cơ nên có độ kết dính thấp, dễ bị xâm thực và bào mòn nhanh. Nói cách khác, ĐBSCL đang chịu tác động kép của biến đổi khí hậu, cấu tạo địa chất và bàn tay can thiệp của con người, dẫn đến lún sụt, xói mòn và sạt lở.

Theo Cục Quản lý Đê điều và Phòng chống Thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), nhằm ứng phó với hiện tượng sụt lún, sạt lở ở ĐBSCL, bảo vệ an toàn tính mạng, tài sản của nhân dân. Cộng đồng cần thực hiện đồng bộ các giải pháp “3 không, 1 hạn chế”. Đó là không xây dựng, nâng cấp nhà cửa sát bờ sông và trên lòng sông kênh rạch; không khai thác trái phép cát trên sông; không chặt phá rừng ngập mặn ven biển. Còn về hạn chế, cần hạn chế các phương tiện giao thông thủy đi với tốc độ cao trên sông, tạo sóng lớn tác động vào ven bờ gây sạt lở. Ngoài ra, người dân cần theo dõi chặt chẽ các dấu hiệu sạt lở như vết nứt, lún trên mặt đường ven sông, tường nhà, tuân thủ hướng dẫn của chính quyền địa phương và chủ động di dời đến nơi an toàn.

Để bảo vệ bờ sông, bờ biển, các chuyên gia và đơn vị nghiên cứu đề xuất nhiều giải pháp, trong đó ưu tiên trồng rừng ngập mặn, xây dựng bờ kè kiên cố... Tuy nhiên, khu vực ĐBSCL còn một số bất cập của hệ thống thủy lợi như kênh bị thu hẹp, thiếu khả năng trữ nước ngọt, thiếu trạm bơm để điều tiết nước; công trình chống ngập đô thị chưa đồng bộ. Bên cạnh đó, vùng còn thiếu công trình kiểm soát lũ đầu mối sông Tiền, sông Hậu; nước biển dâng cộng với sụt lún làm gia tăng ngập úng vùng giữa đồng bằng và ven biển.

Đại diện Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam cho biết: Bên cạnh các giải pháp quản lý, các giải pháp kỹ thuật cần được chia làm hai nhóm cứng và mềm. Nhóm giải pháp công trình cứng gồm kè biển, kè mỏ hàn, đê ngầm phá sóng, kè mỏ hàn kết hợp đê ngầm phá sóng; các giải pháp mềm gồm nuôi bãi, trồng rừng ngập mặn, và đụn cát. Trong một số trường hợp có thể kết hợp cả hai nhóm giải pháp.

Về vấn đề sụt lún đất, sạt lở dẫn đến thay đổi dòng chảy, cần tác động thay đổi chế độ dòng chảy, như làm thay đổi mùa vụ, thay đổi chu kỳ sinh học của một số loài động và thực vật, tính đa dạng sinh học, suy giảm nguồn lợi thủy sản…

Nam Anh