Sáp nhập tỉnh thành: Tên có thể mất đi, nhưng quê hương còn đó

Theo định hướng của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, sắp tới, đơn vị hành chính các cấp sẽ được sắp xếp, tổ chức lại và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp. Dự kiến, phương án sau khi sắp xếp sẽ giảm khoảng 50% số đơn vị hành chính cấp tỉnh và giảm khoảng 60 - 70% đơn vị hành chính cấp cơ sở so với hiện nay.

Mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm nói rằng, việc sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp không đơn thuần là điều chỉnh địa giới hành chính mà còn là vấn đề điều chỉnh không gian kinh tế; điều chỉnh về phân công, phân cấp, điều chỉnh về phân bổ và kết hợp các nguồn lực kinh tế…

Thủ tướng Chính phủ khi cho ý kiến về Đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp, xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp yêu cầu việc sắp xếp đơn vị hành chính ngoài tiêu chí về diện tích tự nhiên, quy mô dân số, xem xét các tiêu chí về lịch sử, truyền thống, văn hóa, dân tộc, điều kiện địa lý, trình độ phát triển kinh tế-xã hội, hạ tầng...

Ảnh minh họa.

Đặc biệt, việc đặt tên đơn vị hành chính cấp tỉnh phải có tính kế thừa, việc chọn trung tâm hành chính - chính trị phải cân nhắc các yếu tố lịch sử, địa lý, kết nối hạ tầng, không gian phát triển, quốc phòng, an ninh và hội nhập.

Một số ý kiến cho rằng, nếu sáp nhập 2 tỉnh làm một nên ưu tiên giữ lại một tên tỉnh để giảm bớt sự xáo trộn. Tuy nhiên, nhiều ý kiến tâm tư khi tên gọi địa phương nơi họ sinh ra và lớn lên sẽ không còn nữa.

Trao đổi với Tri thức và Cuộc sống, PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội cho rằng, việc sáp nhập tỉnh không chỉ là câu chuyện về hành chính hay địa giới, mà còn là câu chuyện về bản sắc, về ký ức tập thể và niềm tự hào của mỗi người dân đối với quê hương của mình.

Khi một tỉnh bị sáp nhập và mất đi tên gọi vốn đã gắn bó suốt bao thế hệ, không đơn thuần là một thay đổi trên bản đồ, mà còn có thể tạo ra những cảm xúc tiếc nuối, thậm chí là mất mát trong lòng người dân địa phương.

Phương án giữ lại tên một tỉnh/thành phố nổi bật hơn trong quá trình sáp nhập có thể có lý do hợp lý từ góc độ quản lý nhà nước. Một thành phố lớn, có vị trí trung tâm về kinh tế, văn hóa, chính trị thường có sức ảnh hưởng mạnh mẽ hơn, và việc lấy tên đó làm đại diện có thể giúp định vị rõ ràng hơn về thương hiệu địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế và thu hút đầu tư.

Tuy nhiên, điều đó cũng đặt ra một vấn đề: liệu danh xưng của những vùng đất khác có bị mờ nhạt dần, và những giá trị lịch sử, văn hóa của các tỉnh bị sáp nhập có còn được trân trọng đúng mức?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn dẫn ví dụ về Hà Tây. Khi sáp nhập vào Hà Nội, tên gọi Hà Tây biến mất khỏi bản đồ hành chính, nhưng trong lòng người dân, cái tên ấy vẫn còn mãi, bởi nó không chỉ là một địa danh, mà còn là ký ức, là bản sắc văn hóa riêng, là những làng nghề truyền thống, những nét đặc trưng mà dù có trở thành một phần của Thủ đô, người Hà Tây vẫn luôn tự hào về quê hương mình.

Điều này cho thấy, dù một cái tên có thể không còn tồn tại trên giấy tờ, nhưng nếu giá trị của vùng đất ấy vẫn được duy trì, văn hóa, lịch sử, con người nơi đó vẫn được tôn trọng, thì cái tên ấy vẫn sống trong lòng dân.

Chính vì thế, nếu lựa chọn phương án bỏ tên một số tỉnh để giữ lại một tên nổi bật hơn, thì điều quan trọng không chỉ nằm ở việc đặt tên, mà còn là cách chúng ta gìn giữ và phát huy giá trị của những vùng đất sáp nhập. Nếu chỉ đơn giản là bỏ tên mà không có những chính sách bảo tồn văn hóa, tôn vinh di sản của những địa phương cũ, thì sẽ vô tình tạo ra cảm giác mất mát và làm phai nhạt đi sự đa dạng văn hóa của đất nước.

Có lẽ, một cách làm hài hòa hơn là giữ lại dấu ấn của những tỉnh đã sáp nhập bằng những phương án khác: có thể là một danh xưng kép, có thể đặt tên cho một quận, huyện hoặc một khu vực mang tên tỉnh cũ, hoặc có thể thông qua các chính sách bảo tồn văn hóa, gìn giữ những giá trị đặc trưng của từng vùng. Quan trọng nhất là làm sao để người dân không cảm thấy vùng đất mình sinh ra và lớn lên bị xóa nhòa, mà thay vào đó, họ thấy tự hào vì quê hương mình vẫn được ghi nhận và tiếp tục phát triển trong một hình hài mới.

Bởi cuối cùng, tên gọi không chỉ là một cái tên. Đó là một phần của lịch sử, của ký ức, của tinh thần đoàn kết và niềm tự hào của biết bao thế hệ. Một tỉnh có thể được sáp nhập, một danh xưng có thể thay đổi, nhưng nếu bản sắc vẫn được gìn giữ, nếu con người nơi đó vẫn cảm nhận được giá trị của quê hương mình, thì cái tên ấy sẽ không bao giờ mất đi trong tâm thức của những người con sinh ra và lớn lên trên mảnh đất ấy.

Ủng hộ việc ưu tiên giữ lại tên một tỉnh khi sáp nhập 2,3 tỉnh làm một, GS.TSKH Vũ Minh Giang, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam cho rằng, việc này sẽ giảm bớt sự xáo trộn. Bởi nếu giảm từ 63 tỉnh/ thành còn 30-40 tỉnh/ thành, khi thành lập tỉnh thành mới mà thay đổi tên gọi toàn bộ, tất cả giấy tờ, tên cơ quan…sẽ phải làm lại, điều này gây ra sự xáo trộn cực lớn. Ngoài ra, việc lấy tên một tỉnh khi sáp nhập 2 tỉnh sẽ giảm bớt được khoảng 1/2 sự thay đổi về mặt địa danh. Do đó, nếu 2 tỉnh gộp một nên lấy tên một tỉnh để đại diện.

Theo GS.TSKH Vũ Minh Giang, địa danh nào cũng đều có ý nghĩa lịch sử. Khi sáp nhập các tỉnh, thành, người dân sẽ cảm thấy nếu bỏ tên gọi của tỉnh coi như mất quê hương. Dù cảm xúc đáng trân trọng nhưng cần cái nhìn sâu xa hơn. Thực tế, quê hương mình vẫn đấy, truyền thống văn hóa vẫn còn đấy.

GS.TSKH Vũ Minh Giang cho rằng, cần tuyên truyền và làm sâu sắc một thứ đã là truyền thống của dân tộc, ấy là lòng tự hào và tinh thần yêu nước. Tình yêu nước đâu chỉ giới hạn ở xã, phường, quận huyện hay tỉnh thành. Đó chỉ là những đơn vị có địa giới hành chính. Tình yêu nước bao trùm khắp non sông gấm vóc Việt Nam. Nơi nào là Việt Nam, nơi ấy là quê hương. Và mỗi dải đất, mỗi vùng miền vẫn còn đó bao nét văn tưởng truyền thống, di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh… Đồng thời, cần chỉ ra cho người dân thấy, việc sáp nhập sẽ có lợi như thế nào cho đất nước.

Hải Ninh