Sắc đỏ Pà Thẻn giữa mây ngàn Tân Trịnh

Phụ nữ Pà Thẻn bên khung cửi truyền thống, tỷ mỉ dệt nên những tấm vải đỏ rực sắc mầu biểu tượng của mặt trời.

* Vẻ đẹp Pà Thẻn giữa miền sơn cước

Ông Nguyễn Anh Đức, Bí thư Đảng ủy xã Tân Trịnh (tỉnh Tuyên Quang) cho biết: Người Pà Thẻn là một trong những cộng đồng giàu bản sắc nhất ở địa phương. Tân Trịnh hiện có khoảng gần 6.000 người Pà Thẻn, sinh sống tập trung tại các thôn My Bắc, My Nam, Nà Pá, Thượng Minh… Cấp ủy, chính quyền xã xác định bảo tồn văn hóa Pà Thẻn gắn với phát triển du lịch cộng đồng là hướng đi bền vững, vừa gìn giữ di sản, vừa tạo sinh kế ổn định cho người dân.

Truyền thuyết kể rằng tổ tiên người Pà Thẻn di cư từ vùng Than Lô (Trung Quốc), xuôi theo sông Bạc rồi chọn Tân Trịnh làm nơi định cư lâu dài. Họ dựng nhà đất trên sườn đồi, phát nương trồng lúa, ngô, trồng sắn, nuôi gà, nuôi lợn - cuộc sống giản dị mà đậm tình với núi rừng. Trong ngôi nhà đất mái lá, bếp lửa luôn đỏ rực quanh năm, được xem là linh hồn của gia đình, là nơi giữ hơi ấm và gắn kết cộng đồng.

Du khách trải nghiệm không gian văn hóa Pà Thẻn tại nhà sinh hoạt cộng đồng, nơi những khung cửi luôn đỏ sợi chỉ thổ cẩm.

Giữa làn khói lam chiều, nghệ nhân Sìn Văn Phong, người đã nửa đời gắn bó với lễ múa lửa Pà Thẻn trầm giọng kể: “Lửa là linh hồn của người Pà Thẻn. Múa lửa không chỉ để cầu mùa, cầu an, mà còn là nghi lễ thiêng liêng nối con người với thần linh. Khi bước vào than đỏ, người múa tin rằng thần lửa đang phù hộ cho bản làng được bình yên, mưa thuận gió hòa”.

* Từ nghi lễ “qua lửa” đến du lịch cộng đồng

Nghi lễ múa lửa - nét văn hóa đặc sắc bậc nhất của người Pà Thẻn được phục dựng hằng năm, trở thành điểm nhấn du lịch văn hóa của Tuyên Quang. Trong ánh lửa bập bùng, những chàng trai Pà Thẻn bước qua than đỏ rực mà không hề hấn gì; tiếng trống, tiếng khèn hòa cùng nhịp bước tạo nên không gian linh thiêng và huyền ảo, để lại ấn tượng khó quên trong lòng du khách.

Không chỉ giữ nghi lễ cổ, người Pà Thẻn còn lưu giữ cả kho tàng văn hóa phong phú: Tiếng nói, trang phục, dân ca, nghề dệt thổ cẩm… Phụ nữ Pà Thẻn nổi bật giữa núi rừng với bộ váy áo đỏ thắm, thêu tay bằng chỉ màu sặc sỡ. Màu đỏ tượng trưng cho mặt trời, cho sự sống và niềm tin. Mỗi đường kim, mũi chỉ là một câu chuyện kể về lao động, tình yêu và ước vọng hạnh phúc.

Người Pà Thẻn quây quần trong ngôi nhà truyền thống nghe Nghệ nhân Sìn Văn Phong kể những câu chuyện về truyền thống của bản làng qua nhiều thế hệ.

Bên khung cửi nhỏ giữa gian nhà đất, Nghệ nhân Xìn Thị Lở vừa đưa tay dệt vừa cười hiền: “Mẹ dạy tôi dệt từ năm mười hai tuổi. Mỗi hoa văn trên vải là một ký ức. Giờ khách du lịch đến nhiều, thích khăn, váy, túi của Pà Thẻn, nhờ đó gia đình tôi có thêm thu nhập. Cái nghề cũ của mẹ, giờ lại nuôi được con cháu”.

Cùng với nghề dệt, xã Tân Trịnh đã khôi phục các đội văn nghệ dân gian, câu lạc bộ hát dân ca, múa khèn, múa lửa. Lời hát đối nam nữ, tiếng trống, tiếng khèn như tiếp thêm sinh khí cho bản làng, giúp văn hóa truyền thống không chỉ được lưu giữ mà còn lan tỏa trong đời sống mới.

Bí thư Đảng ủy xã Tân Trịnh Nguyễn Anh Đức cho biết thêm: Chúng tôi đang xây dựng mô hình du lịch cộng đồng gắn với trải nghiệm văn hóa Pà Thẻn. Du khách đến đây không chỉ ngắm, mà còn được cùng ăn, cùng ở, cùng hát, cùng dệt với người dân. Khi mỗi người dân trở thành ‘hướng dẫn viên của bản mình’, văn hóa mới thật sự sống.

Nghệ nhân Sìn Văn Phong cần mẫn truyền lửa văn hóa cho thế hệ trẻ.

Những năm gần đây, Tân Trịnh đã trở thành điểm đến hấp dẫn trong hành trình khám phá miền di sản Tuyên Quang. Du khách tìm về để được tận mắt chứng kiến lễ múa lửa huyền thoại, thưởng thức chén rượu nồng men lá, nếm bánh nếp đỏ, xôi ngũ sắc, hay đơn giản là ngồi bên bếp lửa nghe những câu chuyện kể về nguồn gốc tộc người.

Anh Lê Đức Vinh, du khách đến từ Hà Nội chia sẻ: Tôi từng đi nhiều nơi, nhưng chưa ở đâu thấy lễ múa lửa thiêng liêng đến thế. Khi ánh lửa bùng lên, những người đàn ông bước qua than đỏ, tôi có cảm giác như đang chứng kiến một cuộc đối thoại giữa con người với đất trời.

Nghệ nhân Sìn Văn Phong truyền dạy nghi lễ truyền thống, bài cúng nhẩy lửa cho thanh niên Pà Thẻn.

Từ việc bảo tồn nghi lễ, phục dựng nghề dệt, phát triển du lịch cộng đồng, đời sống người Pà Thẻn ngày một khởi sắc. Những ngôi nhà đất được sửa sang khang trang hơn, con em được đến trường, nhiều thanh niên trở thành hướng dẫn viên, nghệ sĩ dân ca trẻ, nối tiếp truyền thống bằng hơi thở mới.

Nghệ nhân Sìn Văn Phong cười hiền, ánh mắt như ánh lửa: Chừng nào còn người Pà Thẻn thắp lửa mỗi chiều, chừng đó văn hóa của chúng tôi còn sống.

Thanh niên Pà Thẻn thể hiện nghi lễ nhẩy lửa trong lễ hội truyền thống,

Giữa đại ngàn Tuyên Quang, mỗi chiều khói lam bảng lảng, tiếng đàn môi Pà Thẻn khẽ rung trong gió, như nhịp thở của bản làng nối quá khứ với hiện tại.

Đó là tiếng nói của văn hóa, của tình yêu đất mẹ, của niềm tin vào tương lai - nơi ngọn lửa Pà Thẻn vẫn cháy rực trong tim người Tân Trịnh, sưởi ấm bản làng và lan tỏa hơi ấm văn hóa tới những bước chân tìm về miền di sản Tuyên Quang.

Bài, ảnh: Đức Quý