Rau quả xuất khẩu: Hóa giải điểm nghẽn để bứt phá

Sầu riêng – mặt hàng chủ lực đang gặp khó khăn trong xuất khẩu. Ảnh: Chu Khôi.

Xuất khẩu giảm sút 3 tháng đầu năm

Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit), ước tính trong tháng 3 xuất khẩu rau quả đạt 421 triệu USD, giảm 10,5% so với cùng kỳ năm trước. Đây là tháng thứ 3 liên tiếp kim ngạch xuất khẩu rau quả giảm. Lũy kế 3 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu rau quả mới đạt 1,1 tỷ USD giảm 13,2% so với cùng kỳ năm ngoái. Tình hình này trái ngược hoàn toàn so với năm 2024, ngành rau quả bứt tốc ngay từ đầu năm.

Trao đổi với báo chí, ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng Thư ký Vinafruit nhận định nếu tình trạng này kéo dài, kim ngạch xuất khẩu rau quả năm 2025 có thể giảm so với năm 2024. Nguyên nhân chính dẫn đến sụt giảm xuất khẩu là do sầu riêng – mặt hàng chủ lực của ngành đang gặp khó khăn trong xuất khẩu. Từ đầu năm 2025, Trung Quốc yêu cầu tất cả các lô hàng sầu riêng nhập khẩu phải có kết quả phân tích dư lượng Cadimi và chất vàng O tại các phòng thí nghiệm được nước này công nhận. Quy định này không chỉ áp dụng với Việt Nam mà với tất cả các nước xuất khẩu, khiến quy trình xuất khẩu trở nên phức tạp, kéo dài thời gian thông quan.

Còn theo ông Nguyễn Thanh Bình - Chủ tịch Vinafruit, ngoài lý do sầu riêng đang ở thời điểm nghịch vụ (từ tháng 11 năm trước đến tháng 3 năm nay) nên sản lượng thấp thì việc thị trường Trung Quốc siết chặt kiểm tra chất vàng O và cadimi đối với 100% lô sầu riêng nhập khẩu vào thị trường này khiến một số doanh nghiệp (DN) chuyên xuất khẩu sầu riêng đi thị trường trên đã chủ động dừng “đi hàng” dù không phải tất cả các sản phẩm sầu riêng của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc đều không đáp ứng tiêu chuẩn.

Năm 2024, xuất khẩu sầu riêng đạt 3,4 tỷ USD, chiếm gần 50% kim ngạch toàn ngành rau quả (hơn 7,15 tỷ USD). Nếu giải quyết tốt vấn đề kiểm định chất lượng, xuất khẩu rau quả Việt Nam có thể đạt 8 tỷ USD trong năm 2025.

Sự sụt giảm kim ngạch xuất khẩu ngành hàng sầu riêng cũng đặt ra bài toán chung cho ngành hàng rau quả về vấn đề chất lượng và quy trình sản xuất. Thực tế không riêng gì Trung Quốc các thị trường khác như: Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Nhật Bản, Úc, New Zealand... đều có yêu cầu khắt khe trong đánh giá rủi ro mở cửa thị trường. Bên cạnh đó, các thị trường trên rất kỹ trong kiểm tra dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Trong khi đó, tổ chức chuỗi ngành hàng rau quả vẫn rời rạc, thiếu chuyên nghiệp. Đa phần là các hộ sản xuất nhỏ lẻ, mạnh mún; chi phí sản xuất cao; sơ chế bảo quản chưa tốt, đặc biệt là khâu xử lý sau thu hoạch. Chi phí vận tải xuất khẩu cao, đường hàng không, đường bộ và đường thủy đều cao so với các nước trong khu vực...

Nâng cao chất lượng theo chuỗi giá trị

Năm 2025, Việt Nam đặt mục tiêu xuất khẩu rau quả đạt kim ngạch 8 tỷ USD. Muốn đạt được con số này thì các DN cần nỗ lực rất lớn trong việc khắc phục rào cản về quy trình sản xuất, quy trình giao nhận, nâng cao chất lượng để đảm bảo các yêu cầu phía nhà nhập khẩu đề ra cho từng thị trường.

“Yếu tố then chốt để trái cây Việt có thể chinh phục các thị trường khó tính chính là đảm bảo tiêu chuẩn nghiêm ngặt về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, điều mà các quốc gia nhập khẩu đặc biệt chú trọng. Câu chuyện mã số vùng trồng là một ví dụ. Không chỉ Trung Quốc yêu cầu mã số vùng trồng đối với sầu riêng mà hiện nay các thị trường xuất khẩu Hoa Kỳ, EU, Australia, Nhật Bản, Hàn Quốc cũng yêu cầu mã vùng trồng đối với một số loại trái cây” - chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy nhấn mạnh.

Đưa ra các giải pháp để giữ vững kim ngạch xuất khẩu, ông Đặng Phúc Nguyên cho rằng, các DN nên tập trung đầu tư vào khâu sản xuất, chế biến và bảo quản để nâng cao chất lượng sản phẩm. Việc ứng dụng công nghệ hiện đại và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế sẽ là "chìa khóa" để nông sản Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào các thị trường khó tính như: châu Âu, Mỹ và Nhật Bản.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, hiện cả nước đã cấp 8.052 mã số vùng trồng và 1.596 mã số cơ sở đóng gói phục vụ xuất khẩu. Đặc biệt, có 93 sản phẩm nông lâm thủy sản được xếp hạng thương hiệu quốc gia, tăng 11% so với năm 2022.

Phó cục trưởng Cục Chất lượng, chế biến và phát triển thị trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Lê Thanh Hòa cho rằng, các DN nên tận dụng những thị trường Việt Nam đã ký các hiệp định thương mại tự do để hưởng ưu đãi thuế quan, tăng sức cạnh tranh cho nông sản Việt Nam. Đồng thời, mở cửa các thị trường mới nhiều tiềm năng như: thị trường thực phẩm Halal của các nước Hồi giáo, Trung Đông, châu Phi... nhằm đa dạng hóa sản phẩm, thị trường góp phần từng bước giảm xuất khẩu tiểu ngạch. DN cần xây dựng và phát triển thương hiệu cho rau quả nói riêng và nông sản nói chung, gắn với sản phẩm có chất lượng cao của Việt Nam, có chỉ dẫn địa lý và gia tăng giá trị cho sản phẩm.

Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam, cần phát triển chất lượng từ gốc để đi vào đa thị trường. Do đó, công tác quản lý chất lượng an toàn thực phẩm trong thời gian tới cần đi vào thực chất, phù hợp với từng vùng miền hơn. Đặc biệt, ngành nông nghiệp nói riêng cần chuyển đổi tư duy quản lý an toàn thực phẩm theo chuỗi giá trị.

Khanh Lê