Rào cản nào khiến doanh nghiệp e dè khi tham gia hoạt động đào tạo nghề?

Nhận thức rõ tầm quan trọng của việc gắn kết giữa nhà trường và doanh nghiệp, tại Hội nghị triển khai công tác tuyển sinh Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn cho biết Bộ đang nghiên cứu và sẽ đề xuất các chính sách ưu đãi dành cho doanh nghiệp tham gia vào hoạt động đào tạo nghề, dự kiến đưa vào các dự thảo Luật sửa đổi trình Quốc hội trong năm 2025.

Đây được xem là bước đi quan trọng nhằm thúc đẩy sự hợp tác hiệu quả giữa khối giáo dục và khu vực sản xuất – kinh doanh, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng sát thực nhu cầu của xã hội.

Mô hình hợp tác 3 bên có lợi

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, cô Nguyễn Yến Ngọc - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Kinh tế Kỹ thuật Hòa Bình cho biết, trong nhiều năm qua, nhà trường đã tích cực triển khai mô hình hợp tác với các doanh nghiệp trong đào tạo nghề và nhận thấy đây là một hướng đi rất đúng đắn, mang lại hiệu quả rõ rệt cả về chất lượng đào tạo lẫn cơ hội việc làm cho sinh viên.

Trên thực tế, dù nhà trường đã cố gắng đầu tư, nâng cấp trang thiết bị phục vụ giảng dạy nhưng về bản chất, mô hình đào tạo trong trường vẫn mang tính chất mô phỏng, không thể so sánh với hệ thống máy móc, dây chuyền công nghệ hiện đại, cũng như quy trình vận hành thực tế tại các cơ sở sản xuất, kinh doanh.

Trong khi đó, doanh nghiệp lại chính là nơi làm việc thật sự của sinh viên sau khi tốt nghiệp. Vì vậy, đưa sinh viên đến thực tập tại doanh nghiệp không chỉ giúp các em được tiếp xúc với thực tế sớm hơn, mà còn rèn luyện thái độ làm việc chuyên nghiệp, khả năng thích ứng với môi trường công nghiệp hiện đại. Không những thế, quá trình thực tập cũng tạo điều kiện để sinh viên thể hiện năng lực cá nhân trong môi trường làm việc thực sự.

Ảnh minh họa: baochinhphu.vn

Theo chia sẻ của cô Ngọc, thực tế cho thấy sau mỗi đợt thực tập, nhiều doanh nghiệp đánh giá cao kỹ năng và tinh thần làm việc của sinh viên, từ đó bày tỏ mong muốn được giữ một số em ở lại làm việc lâu dài. Đây chính là một kênh tuyển dụng trực tiếp và hiệu quả, mang lại cơ hội việc làm rõ rệt, thuận lợi cho các em, đặc biệt là trong bối cảnh thị trường lao động cạnh tranh như hiện nay.

Không chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ thực tập và tuyển dụng, mối liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp còn được mở rộng trong việc xây dựng và điều chỉnh chương trình đào tạo. Cô Ngọc cho biết nhà trường thường xuyên mời đại diện doanh nghiệp tham gia góp ý, xây dựng chương trình giảng dạy để đảm bảo nội dung đào tạo phù hợp với nhu cầu sử dụng lao động thực tế. Bởi doanh nghiệp chính là đơn vị hiểu rõ thị trường đang cần gì, kỹ năng nào là thiết yếu, công nghệ nào đang được áp dụng. Những góp ý của họ sẽ giúp nhà trường điều chỉnh chương trình giảng dạy theo hướng thực tiễn, cập nhật và hiệu quả hơn rất nhiều.

Đánh giá từ thực tiễn tuyển dụng và đào tạo nội bộ, chị Nguyễn Thị Liên - Trưởng phòng nhân sự Công ty Trách nhiệm hữu hạn Minh Trí cũng đánh giá rất cao vai trò của việc gắn kết giữa các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Theo chị Liên, điểm chung dễ nhận thấy của học sinh, sinh viên trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp là thực trạng yếu kỹ năng thực hành, cũng như chưa hình thành được tác phong công nghiệp. Do đó, việc để người học có cơ hội tiếp xúc với doanh nghiệp từ sớm không chỉ giúp các em làm quen với máy móc, công việc thực tế mà còn giúp các em rèn luyện thái độ, kỷ luật và tinh thần trách nhiệm.

Khi đẩy mạnh hoạt động hợp tác giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp, người học sẽ được tiếp cận trực tiếp với công nghệ mới và dây chuyền sản xuất hiện đại. Chỉ khi được trực tiếp làm việc trên các thiết bị thực tế, các em mới thật sự hiểu được bản chất công việc, từ đó hình thành kỹ năng nghề nghiệp sát với yêu cầu thực tiễn. Điều này giúp các em tự tin hơn và tránh được sự bỡ ngỡ khi bước vào môi trường làm việc chính thức sau khi ra trường.

Từ góc độ doanh nghiệp, chị Liên cũng nhận định đây là mô hình mang lại lợi ích hai chiều. Người học được trải nghiệm và đào tạo trong môi trường thực tế, còn doanh nghiệp thì chủ động trong việc phát hiện và tuyển chọn nguồn nhân lực tiềm năng ngay từ khi các em còn đang học tập tại trường.

Trong quá trình thực tập, doanh nghiệp không chỉ hướng dẫn công việc mà còn bồi dưỡng thêm các kỹ năng mềm và văn hóa doanh nghiệp cho các em. Nhờ vậy sau khi tốt nghiệp, nhiều em đã đáp ứng được yêu cầu công việc và có thể bắt đầu làm việc ngay mà không cần phải đào tạo lại. Đây là cách làm vừa tiết kiệm thời gian, chi phí cho doanh nghiệp, vừa tạo điều kiện thuận lợi để người học có việc làm sớm.

Sinh viên thực tập tại Công ty Trách nhiệm hữu hạn Minh Trí. Ảnh: NVCC

Cần chính sách hỗ trợ để doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào đào tạo nghề

Theo quan điểm của thầy Kiều Ngọc Lễ - Hiệu trưởng Trường Trung cấp nghề Dân tộc nội trú - Giáo dục thường xuyên Bắc Quang (Hà Giang): Việc mời các cán bộ kỹ thuật, chuyên gia từ doanh nghiệp tham gia giảng dạy tại các trường nghề là một hướng đi rất thiết thực, giúp gắn kết đào tạo với thực tiễn sản xuất. Nếu triển khai hiệu quả, đây sẽ là cơ hội tốt để sinh viên được tiếp cận với kiến thức, kinh nghiệm thực tế từ những người đang trực tiếp làm việc trong môi trường công nghiệp.

Tuy nhiên theo thầy Lễ, việc hiện thực hóa chủ trương này vẫn đang gặp nhiều khó khăn, trong đó trở ngại lớn nhất là vấn đề bằng cấp và chứng chỉ. Cụ thể, nhiều cán bộ kỹ thuật, chuyên gia của doanh nghiệp tuy có tay nghề cao, kinh nghiệm thực tế phong phú nhưng lại không có bằng cấp chuyên môn đúng theo quy định hoặc chưa được đào tạo sư phạm nghề. Điều này khiến nhà trường gặp khó khăn trong việc công nhận, đưa giờ giảng của các chuyên gia vào chương trình đào tạo chính thức.

Thứ hai là sự thiếu vắng chương trình đào tạo được xây dựng trên nền tảng hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp. Phần lớn các trường vẫn tự thiết kế và triển khai chương trình đào tạo một cách độc lập, dựa trên khung chương trình chung mà chưa có sự tham gia của doanh nghiệp ngay từ đầu. Trong khi đó, doanh nghiệp lại chỉ đóng vai trò là nơi tiếp nhận và sử dụng lao động sau khi sinh viên tốt nghiệp, chứ chưa thực sự tham gia vào quá trình đào tạo. Sự tách biệt này dẫn đến một khoảng cách rõ rệt giữa kiến thức, kỹ năng mà sinh viên được học trong trường và yêu cầu công việc thực tế ngoài thị trường.

Thứ ba là việc ngân sách Nhà nước chưa bố trí cụ thể cho hoạt động tham gia đào tạo nghề. Bởi hiện nay phần lớn chi phí đào tạo đều do chính doanh nghiệp tự chi trả, điều này khiến không ít đơn vị - đặc biệt là những doanh nghiệp nhỏ và vừa e ngại khi đồng hành cùng các cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Mặc dù hiện nay đã có cơ chế “đặt hàng đào tạo” từ phía doanh nghiệp song quy định này mới chỉ áp dụng cho các doanh nghiệp có chức năng đào tạo. Trong khi đó, phần lớn doanh nghiệp sử dụng lao động hiện nay lại không có chức năng đào tạo, nhưng lại có mong muốn được tiếp cận nguồn lao động phù hợp với đặc thù sản xuất của họ.

Cuối cùng là vấn đề về thời gian thực tập tại doanh nghiệp hiện nay còn khá ngắn, chưa đủ để sinh viên tiếp cận sâu với công việc thực tế.

Ảnh minh họa: Trường Trung cấp nghề Dân tộc nội trú - Giáo dục thường xuyên Bắc Quang (Hà Giang)

Từ những bất cập đó, Hiệu trưởng Trường Trung cấp nghề Dân tộc nội trú - Giáo dục thường xuyên Bắc Quang kiến nghị nên thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ hơn giữa nhà trường và doanh nghiệp trong việc xây dựng và điều chỉnh chương trình đào tạo. Cụ thể, doanh nghiệp cần được tham gia ngay từ giai đoạn thiết kế chương trình, đóng góp ý kiến về các kỹ năng nghề, công nghệ mới và yêu cầu thực tế của ngành nghề mà họ đang hoạt động.

Việc xây dựng chương trình đào tạo theo hướng liên kết sẽ giúp sinh viên không chỉ tiếp thu kiến thức lý thuyết mà còn được rèn luyện kỹ năng nghề gắn với công việc cụ thể. Đồng thời, doanh nghiệp cũng sẽ chủ động hơn trong việc tiếp cận, đào tạo và tuyển dụng nguồn nhân lực có chất lượng ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Đây là hướng đi tất yếu để nâng cao chất lượng đào tạo nghề và đảm bảo hiệu quả sử dụng nguồn nhân lực trong tương lai.

Bên cạnh đó Nhà nước cần bố trí một khoản ngân sách để hỗ trợ doanh nghiệp tham gia đào tạo. Ví dụ thông qua cơ chế chia sẻ kinh phí dựa trên đơn giá đào tạo nhằm giảm áp lực kinh phí, tạo thêm động lực để doanh nghiệp chủ động phối hợp với nhà trường. Mở rộng cơ chế đặt hàng đào tạo, cho phép cả những doanh nghiệp không có chức năng đào tạo vẫn có thể hợp tác với nhà trường để đặt hàng đào tạo theo yêu cầu cụ thể. Đồng thời các doanh nghiệp này cũng cần được hưởng một phần kinh phí hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước, tương ứng với mức độ tham gia của họ vào quá trình đào tạo.

Việc điều chỉnh chính sách theo hướng linh hoạt sẽ góp phần khuyến khích doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào hoạt động giáo dục nghề nghiệp, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo và tăng tính gắn kết giữa đào tạo với thị trường lao động.

Cuối cùng, rất cần Nhà nước sớm nghiên cứu, xây dựng và ban hành chính sách hỗ trợ cụ thể cho mô hình đào tạo phối hợp theo tỷ lệ 50 – 50. Theo đó, nhà trường sẽ đảm nhận việc giảng dạy lý thuyết và trang bị các kỹ năng nền tảng cho người học, trong khi doanh nghiệp chịu trách nhiệm đào tạo thực hành, thông qua các hoạt động sản xuất trực tiếp tại đơn vị.

Việc triển khai mô hình này không chỉ giúp học sinh, sinh viên được rèn luyện tay nghề trong môi trường thực tế, nâng cao năng lực làm việc ngay từ khi còn trong quá trình đào tạo, mà còn góp phần rút ngắn khoảng cách giữa đào tạo và việc làm. Đồng thời, doanh nghiệp sẽ có điều kiện tiếp cận và chuẩn bị nguồn lao động chất lượng cao, phù hợp với yêu cầu sản xuất mà không phải mất thêm thời gian, chi phí cho đào tạo lại.

“Nếu được thể chế hóa bằng chính sách cụ thể, mô hình đào tạo 50 – 50 sẽ trở thành hướng đi chiến lược, vừa nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước, vừa thúc đẩy sự hợp tác bền vững giữa cơ sở giáo dục nghề nghiệp và khu vực doanh nghiệp. Qua đó tạo ra những chuyển biến rõ nét trong chất lượng đào tạo và giải quyết hiệu quả bài toán việc làm cho lao động trẻ”, thầy Lễ cho hay.

Trước thông tin Bộ Giáo dục và Đào tạo đang nghiên cứu, xây dựng và sẽ đề xuất các chính sách ưu đãi dành riêng cho doanh nghiệp tham gia vào hoạt động đào tạo nghề, chị Nguyễn Thị Liên bày tỏ sự đồng tình và đánh giá rất cao chủ trương này của Bộ. Theo chị, việc Nhà nước thể hiện sự quan tâm tới doanh nghiệp không chỉ ở phương diện chính sách vĩ mô, mà còn qua các biện pháp hỗ trợ cụ thể là một tín hiệu tích cực, góp phần thúc đẩy mối liên kết giữa doanh nghiệp và nhà trường trong công tác đào tạo nghề.

Hiện nay, khi doanh nghiệp tiếp nhận sinh viên đến thực tập tại đơn vị, họ phải tự chi trả nhiều khoản chi phí không nhỏ. Trong đó bao gồm cả chi phí đào tạo, hướng dẫn thực hành, cử chuyên gia trực tiếp kèm cặp người học, cũng như đầu tư cơ sở vật chất phục vụ quá trình thực tập. Đây là một gánh nặng tài chính nhất định, đặc biệt đối với những doanh nghiệp vừa và nhỏ, trong khi chưa có cơ chế nào để doanh nghiệp được hỗ trợ hay hoàn trả một phần chi phí đó từ ngân sách nhà nước hay nguồn quỹ chung.

Chính vì vậy, nếu trong thời gian tới Bộ Giáo dục và Đào tạo có thể cụ thể hóa bằng các chính sách ưu đãi tài chính, chẳng hạn như hỗ trợ chi phí đào tạo, miễn giảm thuế, hoặc chia sẻ một phần kinh phí dựa trên số lượng sinh viên mà doanh nghiệp tiếp nhận thì đó sẽ là động lực rất lớn để doanh nghiệp chủ động hơn trong việc tham gia đào tạo nghề.

“Khi có sự hỗ trợ thiết thực từ phía Nhà nước, doanh nghiệp sẽ cảm thấy không đơn độc mà đang thực sự được đồng hành, được công nhận là một đối tác quan trọng trong quá trình đào tạo nguồn nhân lực cho xã hội,” chị Liên nhấn mạnh.

ĐÀO HIỀN