Rắn thần Naga - biểu tượng linh thiêng của ngôi chùa cổ kính tại TP.HCM

Chùa Chantarasay cổ kính, tĩnh lặng soi mình bên dòng kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè dịp xuân mới Ất Tỵ dường như trở nên rực rỡ hơn bao giờ hết. Đây là ngôi chùa Phật giáo Nam Tông đầu tiên dược xây dựng tại vùng đất Sài Gòn - Gia Định xưa.

Chùa Chantarangsay (hay còn gọi chùa Candansi) tọa lạc trên đường Hoàng Sa, P. Võ Thị Sáu, Q. 3.

Nằm tĩnh lặng, uy nghiêm soi bóng bên dòng kênh Nhiêu Lộc quanh năm xanh mát.

Khuôn viên chùa có rất nhiều biểu tượng rắn thần Naga được sử dụng trong trang trí, xây dựng…

Dễ dàng bắt gặp các phù điêu trang trí hình tượng rắn thần Naga khắp nơi.

Quan sát kỹ, du khách dễ dàng thấy, từ ngoài vào trong, hình tượng rắn thần Naga hiện diện từ lan can cầu thang, nơi tam cấp, diềm mái, cho đến tận đỉnh tháp… Đặc biệt, tại ban thờ Phật Thích Ca là hình ảnh rắn thần Naga 7 đầu uy nghiêm, sừng sững vươn cao tạo lọng che mát cho Đức Phật.

Biểu tượng rắn thần uy nghi tại trang thờ phật đối diện chánh điện, quanh năm khói nhang nghi ngút.

Ngay chính diện trang thờ, Đức Phật Thích Ca ngự trên tòa sen được Rắn thần dùng bảy chiếc đầu của mình làm thành một chiếc lọng lớn phủ lên trên che chở.

Theo tín ngưỡng dân gian bà con đồng bào dân tộc Khmer Nam Bộ, rắn là linh vật linh thiêng, biểu tượng của sự che chở, bảo vệ. Bởi vậy loài vật này không chỉ xuất hiện trong những Phật thoại mà còn xuất hiện rất nhiều trong các kiến trúc, điêu khắc chùa Phật giáo Nam tông.

Rắn Naga là mô típ trang trí quan trọng trong nghệ thuật điêu khắc Phật giáo Khmer

Những ngôi chùa của đồng bào Khmer Nam Bộ đều có hình tượng rắn thần Naga. Nó trở thành một biểu tượng đặc trưng, mang ý nghĩa tâm linh của bà con.

Rắn thần Naga ở đây cũng mang ý nghĩa bảo vệ ngôi chùa, giữ gìn tôn nghiêm cho ngôi chùa.

Trong nhiều tài liệu Phật giáo còn lưu lại đến ngày nay, rắn có mối quan hệ rất đặc biệt với Phật giáo. Tương truyền, khi đức Phật ngồi thiền định dưới gốc cây bồ đề thì bỗng dưng cơn mưa giông gió giật từ đâu cuồn cuộn kéo đến.

Lúc đó từ ổ chui ra, mãng xà vương Naga Mucalinda uốn mình quấn quanh đức Phật bảy vòng rồi nâng ngài lên khỏi dòng nước đang chảy xiết. Rắn thần dùng bảy chiếc đầu của mình làm thành một chiếc lọng lớn phủ lên trên che chở cho đức Phật.

Kể từ đó đến mãi sau này, rắn thần Naga cũng được coi là biểu tượng của sự bảo vệ, che chở mọi người khỏi tai họa. Cũng chính bởi điều này, biểu tượng rắn thần được sử dụng khá phổ biến trong tín ngưỡng Phật giáo Nam tông Khmer.

Rắn thần Naga là vị thần Mưa và cũng là vị thần dẫn dắt tín đồ ngoan đạo lên cõi Niết Bàn; đồng thời là linh vật bảo vệ tôn giáo.

Ngoài ra, Naga còn biểu trưng cho sự thịnh vượng, kết nối giữa cõi nhân gian và thiên giới.

Kiến trúc chùa có nhiều biểu tượng rắn Naga trấn giữ, không chỉ hiện diện trang trọng trước cổng chùa, biểu tượng Naga còn được thiết kế tại khu vực chánh điện, nóc giảng đường Sala... Với các biểu tượng ấy, đồng bào, phật tử rất yên tâm khi thực hiện phật sự, vì họ tin đã được thần Naga che chở.

Dù hình tượng được các nghệ nhân dân gian sáng tạo có phần hung tợn, tuy nhiên phần cổ, rắn thần thường được thể hiện bằng dải uốn cong đều đặn, làm dịu bớt tính dữ của phần đầu rắn bên trên.

Rắn thần Naga xuất hiện ở đền, chùa mang ý nghĩa bảo hộ đức Phật, bảo vệ không gian yên tĩnh, thanh sạch chốn chùa chiền.

Đó là hình ảnh một con rắn mang bành lớn, thường xuất hiện với một đầu hay nhiều đầu được biểu hiện rất phong phú dưới các hình dạng khác nhau.

Tại các ngôi chùa Phật giáo Nam tông, rắn trở thành một biểu tượng không thể thiếu trong các họa tiết, hoa văn trang trí.

Phổ biến nhất vẫn là biểu tượng rắn thần án ngữ nơi các lối bước lên chánh điện với dụng ý trấn giữ và bảo vệ.

Tại chùa Chantaransay, rắn thần còn hiện diện trên phù điêu hoa văn tinh xảo, trang trí trên của sổ chánh điện.

Dọc theo lan can hành lang chùa, hình tượng rắn thần còn được cách điệu uốn lượn dưới bệ các đỡ.

Những chiếc ghe Ngo mini cất giữ bên dưới tầng hầm cũng được tạo hình mô phỏng hình dáng thon dài của rắn thần Naga; mỗi khi đua trên kênh Nhiêu Lộc trông như con rắn khổng lồ đang lướt đi.

Hình tượng rắn Naga đã trở thành một giá trị của biểu tượng đầy ý nghĩa, vừa mang giá trị tinh thần cao, mang lại sự bình an trong cuộc sống của đồng bào Khmer, vừa có vai trò như một họa tiết hoa văn được thể hiện trong điêu khắc kiến trúc chùa chiền, trên các phù điêu đền tháp, với ý nghĩa được xem là niềm tin và sự may mắn.

Hữu Long