Quỹ tích lũy nội bộ: 'Phao cứu sinh' tự thân của HTX

Tình trạng thiếu vốn của các HTX đang diễn ra phổ biến. Dù HTX đóng góp quan trọng vào kinh tế và giải quyết việc làm, nhưng theo thống kê, có đến gần 70% HTX gặp khó khăn khi tiếp cận vốn ngân hàng.

Nút thắt lớn tiếp cận vốn tín dụng

Nguyên nhân chính không chỉ nằm ở năng lực tài chính còn yếu hay phương án kinh doanh chưa khả thi của một số HTX, mà còn do các TCTD ngày càng đẩy mạnh áp dụng chuẩn mực quản trị rủi ro theo thông lệ quốc tế, đòi hỏi cao về tính minh bạch thông tin tài chính và tài sản bảo đảm. HTX thường hạn chế minh bạch về thông tin tài chính và thiếu tài sản thế chấp, tạo thành rào cản lớn nhất.

Trong khi đó, kênh hỗ trợ chuyên biệt là Quỹ Hỗ trợ Phát triển HTX lại chưa phát huy hết vai trò. Dù được cấp vốn và có cơ chế cho vay ưu đãi, nhưng tốc độ giải ngân và quy trình thẩm định của Quỹ Hỗ trợ Phát triển HTX vẫn chưa thực sự thông thoáng, chưa đáp ứng kịp thời nhu cầu vốn luân chuyển theo mùa vụ của khu vực nông nghiệp và nông thôn.

Theo các chuyên gia, nhiều HTX không có tài sản bảo đảm, không tiếp cận được vốn tín dụng của ngân hàng. Nếu tiếp tục giữ nguyên các quy định, tiêu chuẩn được vay, thì kênh tín dụng này khó có thể trở thành đòn bẩy vốn thực sự cho kinh tế tập thể.

Dù HTX đóng góp quan trọng vào nền kinh tế, nhưng theo thống kê có đến gần 70% HTX gặp khó khăn khi tiếp cận vốn ngân hàng.

Trong khi chờ đợi cơ chế hỗ trợ vĩ mô được "hồi sinh" và cải thiện, nhiều HTX đã và đang tìm đến nguồn lực tài chính nội tại của mình, đó chính là các quỹ tích lũy không chia và quỹ dự phòng được hình thành theo Luật HTX. Theo Luật HTX 2023, HTX có nghĩa vụ trích một phần từ thu nhập để lập các quỹ, bao gồm quỹ phát triển sản xuất, kinh doanh (quỹ tích lũy), quỹ dự phòng và các quỹ khác theo quy định.

Các quỹ nội bộ này được xem là "phao cứu sinh" tự thân. Chúng không chỉ cung cấp nguồn vốn ổn định, lãi suất thấp hoặc 0% để HTX đầu tư máy móc, công nghệ, hoặc mở rộng quy mô, mà còn đóng vai trò là cơ sở lòng tin tín dụng. Khác với doanh nghiệp nhỏ và vừa, các quỹ này là tài sản chung không chia, thể hiện sức khỏe tài chính tích cực và sự đoàn kết, bền vững của mô hình HTX. Đây chính là cơ sở quan trọng để các Ngân hàng HTX hoặc các Tổ chức tín dụng (TCTD) xem xét cấp tín dụng dựa trên uy tín và lịch sử hoạt động, thay vì chỉ dựa vào tài sản thế chấp cá nhân.

Sức mạnh tiềm ẩn

Câu chuyện về HTX dịch vụ nông nghiệp Gia Lai là một minh chứng cụ thể cho sức mạnh của vốn nội bộ. HTX này hoạt động trong lĩnh vực cung ứng giống và vật tư nông nghiệp, với nhu cầu vốn luân chuyển lớn. Sau nhiều năm hoạt động hiệu quả, HTX đã tích lũy được một khoản quỹ tích lũy không chia đáng kể.

Năm 2023, HTX cần vốn để mua sắm một dây chuyền đóng gói phân bón hữu cơ, tổng vốn đầu tư là 1,5 tỷ đồng. Thay vì vay ngân hàng thương mại với rủi ro cao vì thiếu tài sản thế chấp, HTX đã dùng 700 triệu đồng từ quỹ phát triển sản xuất và huy động thêm 300 triệu đồng từ nguồn vốn nhàn rỗi của thành viên (dưới hình thức vay nội bộ lãi suất ưu đãi), còn lại 500 triệu đồng vay từ Quỹ Hỗ trợ Phát triển HTX cấp tỉnh.

Chính sách của Quỹ Hỗ trợ Phát triển HTX ưu tiên cho các đơn vị có tỷ lệ vốn tự có, bao gồm vốn góp và quỹ tích lũy, cao. Khoản 700 triệu đồng vốn tự có đó đã trở thành yếu tố quyết định để Quỹ Hỗ trợ tin tưởng và duyệt khoản vay còn lại. Nó thể hiện cam kết và khả năng tự chủ của HTX.

Rõ ràng, quỹ tích lũy nội bộ đã đóng vai trò là "vốn đối ứng" và "bảo chứng uy tín" trong quá trình tiếp cận các khoản vay ưu đãi từ các quỹ cấp trên. Nếu không có nguồn lực tự thân này, HTX khó lòng thực hiện được dự án mở rộng.

Theo các chuyên gia, giải pháp căn cơ cho vấn đề vốn cần có cơ chế để các quỹ hỗ trợ tín dụng hoặc ngân hàng HTX có thể "kích hoạt" hay bảo lãnh dựa trên lịch sử tích lũy nội bộ minh bạch của các HTX.

Hiện nay, ngân hàng đánh giá HTX qua tài sản của cá nhân thành viên. Điều này không phản ánh đúng sức mạnh tập thể. Quỹ tích lũy không chia chính là tài sản chung, là chỉ số quan trọng nhất thể hiện sự lành mạnh và khả năng bền vững của một HTX. Đây nên là cơ sở để ngân hàng hay các quỹ tín dụng nhân dân dựa vào để bảo lãnh tín chấp.

Nếu một HTX có lịch sử trích lập và quản lý quỹ tích lũy minh bạch, đạt mức nhất định (ví dụ trên 15-20% tổng vốn hoạt động), thì bản thân quỹ này phải được xem là một loại hình thức đảm bảo uy tín tập thể. Do đó, cần có một Nghị định mới quy định rõ hoạt động của quỹ bảo lãnh, loại bỏ yêu cầu tài sản thế chấp và phối hợp với các hiệp hội, cơ quan thuế để chấm điểm tín dụng các HTX. Nhà nước nên hỗ trợ chi phí kiểm toán cho HTX để họ có thể minh bạch hóa báo cáo tài chính, từ đó các quỹ cấp trên mới dám thực hiện nguyên tắc bảo lãnh tín chấp và chấp nhận rủi ro có kiểm soát.

Sự tồn tại của hệ thống quỹ tín dụng nhân dân (một mô hình tín dụng nội bộ của khu vực HTX), với 1.178 quỹ hoạt động hiệu quả tính đến năm 2024, và tổng tài sản toàn hệ thống tăng trưởng khoảng 12% so với năm 2022, là bằng chứng rõ ràng cho thấy mô hình tín dụng nội bộ, dựa trên sự liên kết và tích lũy tự thân, là kênh cung ứng vốn bền vững và ít rủi ro nhất cho cộng đồng HTX, nhất là trong bối cảnh các quỹ hỗ trợ từ ngân sách nhà nước đang bộc lộ nhiều hạn chế về cơ chế.

Tóm lại, quỹ tích lũy không chia chính là tài sản quý giá nhất, thể hiện tính tự chủ, sức mạnh đoàn kết và khả năng tài chính lành mạnh.

Nhiệm vụ kép đặt ra cho các cơ quan quản lý là phải giúp các HTX củng cố quỹ tích lũy bằng cách hướng dẫn HTX nâng cao tính minh bạch, quản trị quỹ theo chuẩn mực cao hơn để tăng cường "sức khỏe tự thân". Đồng thời, cần sớm ban hành Nghị định mới, loại bỏ yêu cầu tài sản thế chấp đối với quỹ bảo lãnh tín dụng, và xem xét chỉ số tích lũy nội bộ của HTX như là một hình thức bảo lãnh uy tín để khuyến khích các TCTD và quỹ cấp trên giải ngân. Chỉ khi HTX chủ động tăng cường vốn tự có và Nhà nước thay đổi cơ chế bảo lãnh theo hướng chấp nhận rủi ro có kiểm soát, nút thắt vốn cho khu vực kinh tế tập thể mới thực sự được tháo gỡ.

Huyền Trang