Quốc lễ của đạo lý tri ân

Lịch sử của dân tộc Việt Nam được mở đầu bằng thời đại Hùng Vương với công lao của các Vua Hùng khai sơn, phá thạch, mở mang, bồi đắp xây dựng nên nhà nước Văn Lang. Khắc ghi công lao to lớn ấy, các thế hệ người Việt đã suy tôn các Vua Hùng là Thủy tổ của dân tộc từ hàng nghìn năm trước. Việc thờ cúng Hùng Vương đã trở thành tập quán, tín ngưỡng và được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Xuyên suốt chiều dài lịch sử, tín ngưỡng này đã trở thành điểm tựa tinh thần, đức tin vào sự linh thiêng huyền diệu của tổ tiên để người dân đất Việt thắt chặt khối đại đoàn kết đồng bào, chung sức chiến thắng thiên tai, giặc ngoại xâm, bảo vệ giang sơn bờ cõi.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, cả nghìn năm trước, cha ông ta đã xây dựng Đền Hùng và tổ chức Giỗ Tổ với tính chất dân gian. Thôn Trẹo (xã Hy Cương), thôn Vi (xã Chu Hóa) xây dựng Đền Hùng với quy mô ban đầu chỉ là ngôi miếu nhỏ. Lễ hội làng He (xã Hy Cương và xã Chu Hóa) với nhiều hình thức diễn xướng dân gian cổ xưa đã được tổ chức: Rước tiếng hú, chạy địch, trình voi, ngựa, rước chúa gái, diễn trò bách nghệ khôi hài. Khi Hai Bà Trưng dựng cờ khởi nghĩa đánh đuổi quân xâm lược Đông Hán đã lên Đền Thượng trong Khu Di tích Đền Hùng tế trời đất, nguyện rửa thù nhà đền nợ nước, nối nghiệp các Vua Hùng. "Thiên Nam ngữ lục” ghi lời thề của Trưng Trắc như sau: “Một xin rửa sạch nước thù/ Hai xin dựng lại nghiệp xưa họ Hùng...”. Năm 980, khi nước nhà giành được độc lập, Vua Đinh Tiên Hoàng đã chính thức cho viết thần tích. Các triều đại phong kiến tiếp nối, Đền Hùng đều được tu tạo, xây dựng ngày càng khang trang, bề thế.

Rước kiệu về Đền Hùng.

Thư tịch cổ “Đại Việt sử lược” và “Đại Việt sử ký toàn thư” đã khẳng định và lý giải về nguồn gốc, nguồn cội chung của dân tộc Việt Nam - các Vua Hùng. Thời Hậu Lê năm Hồng Đức thứ nhất cho soạn “Ngọc phả Hùng Vương” đã chép: “Từ đời Nhà Đinh, Nhà Lê, Nhà Lý, Nhà Trần rồi đến triều đại ta bây giờ là Hồng Đức Hậu Lê vẫn cùng hương khói trong ngôi đền ở làng Trung Nghĩa (Cổ Tích), ở đây nhân dân toàn quốc đều đến lễ bái để tưởng nhớ công lao của đấng Thánh Tổ xưa”...

Thời Nhà Nguyễn kinh đô đặt tại Huế, năm 1823 vua Minh Mạng đã cho rước bài vị thờ Hùng Vương vào thờ ở miếu Lịch đại Đế Vương, còn tại Đền Hùng thì cấp sắc để phụng thờ. Nghi lễ tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương được quy định cụ thể, chặt chẽ thể hiện sự tôn kính của các triều đại và nhân dân đối với Tổ tiên.

Ngay sau khi thành lập Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ngày 18/2/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ban hành Sắc lệnh số 22C NV/CC quy định về những ngày lễ lớn hằng năm, trong đó có ghi Giỗ Tổ Hùng Vương được nghỉ 1 ngày. Ngày 2/4/2007, Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam đã phê chuẩn sửa đổi, bổ sung Điều 73 của Luật Lao động cho người lao động được nghỉ làm việc, hưởng nguyên lương ngày Giỗ Tổ Hùng Vương (mùng 10 tháng 3 âm lịch). Năm 2010, Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng lần đầu tiên được tổ chức theo nghi thức Quốc lễ trang trọng nhất trong lịch sử, do Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết là chủ lễ dâng hương tiến hành các nghi thức, nghi lễ trọng thể trong lễ dâng hương tưởng niệm các Vua Hùng ngày mùng 10 tháng 3 âm lịch. Quy mô tổ chức lễ hội thể hiện tinh thần hội tụ, đoàn kết dân tộc và giữ gìn bản sắc văn hóa Việt Nam hướng về cội nguồn dân tộc - một truyền thống đặc biệt quan trọng được thể hiện thông qua lễ hội Đền Hùng ở nhiều giai đoạn khác nhau. Đồng thời thể hiện rõ cốt cách tinh thần của dân tộc Việt Nam trong lịch sử - quá khứ - hiện tại - tương lai. Lễ hội Đền Hùng là lễ hội mẫu mực trong cả nước, nơi hội tụ tinh hoa và tỏa sáng tinh hoa văn hóa dân tộc, là biểu tượng cao đẹp về giá trị văn hóa tinh thần, thể hiện đầy đủ trí tuệ, đạo lý, cốt cách, bản lĩnh, tâm hồn cao đẹp của người dân đất Việt...

Sức sống trường tồn, sự vận động, phát triển, lan tỏa mạnh mẽ của Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng bắt nguồn từ giá trị, bản chất đạo lý “tri ân”, trong đó đạo hiếu là hạt nhân cốt lõi. Hành trình thể hiện đạo hiếu vượt qua bao biến cố thăng trầm thời gian, đã lắng đọng, kết tinh nhuần nhị trong từng lớp văn hóa - Thuở ban đầu là thờ cúng các vị thần Núi, thần Sông, thần Lúa... sau đó vận hành chuyển hóa thành thờ cúng tổ tiên. Thuở ban đầu là tục thờ thần trên núi Nghĩa Lĩnh rồi đến việc xây dựng đền, chùa, thờ cúng, tổ chức lễ Giỗ mà lúc đầu chỉ là hội làng rồi dần dần chuyển hóa thành hội nước và Quốc lễ cùng với sự đoàn kết gắn bó của cả cộng đồng dân tộc.

Thi gói bánh chưng, chọn bánh của đội đoạt giải Nhất để dâng lên Vua Hùng.

Trình diễn hát Xoan trong Lễ khai mạc Lễ hội Đền Hùng và Tuần văn hóa - Du lịch Đất Tổ năm 2025.

Các di tích thờ Hùng Vương cùng với các nghi thức, lễ hội được trải dài khắp cả 3 miền Bắc, Trung, Nam. Sự lan tỏa mạnh mẽ và sức sống mãnh liệt của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và thờ cúng tổ tiên đã thể hiện rõ giá trị đạo đức truyền thống của người Việt được gìn giữ, lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Với các giá trị đặc trưng đó, ngày 6/12/2012, UNESCO đã chính thức ghi danh Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Giỗ Tổ Hùng Vương và lễ hội Đền Hùng là đỉnh cao của truyền thống đền ơn đáp nghĩa, uống nước nhớ nguồn. Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương là một hiện tượng lịch sử độc đáo hiếm có so với nhiều quốc gia dân tộc trên thế giới. Bản chất của lễ hội Đền Hùng thể hiện 4 nội dung cơ bản: Đạo hiếu; đạo lý uống nước nhớ nguồn; ý thức hệ về cội nguồn dân tộc và thể hiện nét riêng của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt Nam mà đỉnh cao là tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã được UNESCO vinh danh. Việc biến đổi, phát triển thành lễ hội cấp quốc gia (Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng) đã quy tụ được sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, công khai chủ quyền của Nhà nước ta qua các thời kỳ.

Các hoạt động tại Lễ hội Đền Hùng và Tuần văn hóa - Du lịch Đất Tổ năm 2025.

Lễ hội Đền Hùng là một biểu tượng văn hóa có giá trị cao đẹp của dân tộc Việt Nam. Xuyên suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước, đạo lý tri ân công đức tổ tiên đã trở thành sợi dây gắn kết, điểm tựa tinh thần, nguồn sức mạnh đặc biệt của dân tộc, làm nên kỳ tích mang tên Việt Nam trong đoàn kết chống thiên tai, địch họa, bảo vệ và xây dựng non sông gấm vóc. Nguồn sức mạnh tâm linh của Giỗ Tổ Hùng Vương như lời hiệu triệu từ trái tim mỗi con Lạc cháu Hồng hướng về nguồn cội, về Tổ quốc với hai tiếng thiêng liêng mà gần gũi: “Đồng bào”. Tri ân công đức tiền nhân không gì bằng gìn giữ, phát huy di sản trao truyền của cha ông lên tầm cao mới. Thế nên Giỗ Tổ Hùng Vương cũng là dịp để con Lạc cháu Hồng từ Bắc chí Nam, miền xuôi hay miền ngược, người Kinh hay dân tộc ít người, theo tôn giáo hoặc không theo tôn giáo, ở trong nước hay ở nước ngoài cùng hướng về Đất Tổ, nơi hội tụ khí thiêng sông núi thành kính thắp nén tâm hương tri ân công lao dựng nước của các Vua Hùng, chung vai góp sức gìn giữ, dựng xây giang sơn giàu đẹp thỏa ước nguyện tiền nhân.

Bài, ảnh: ĐẮC THỦY - LÊ HOÀNG - PHƯƠNG THANH

Trình bày: P.DUNG