'Quân bài' lợi hại Ukraine và Nga dùng để lôi kéo ông Trump

Gần đây, cả Ukraine và Nga đã “mở cửa” cho Mỹ tiếp cận nguồn tài nguyên khoáng sản của mình, đặc biệt đất hiếm, trong bối cảnh Mỹ đang khao khát có được những nguồn tài nguyên này.

Đây là “chìa khóa” cho ngành năng lượng tái tạo, sản xuất quốc phòng, cơ sở hạ tầng công nghiệp,... đồng thời giúp Mỹ giảm phụ thuộc vào Trung Quốc - quốc gia vốn đang kiểm soát 75% trữ lượng đất hiếm trên thế giới.

Quân bài của ông Zelensky

Ngày 25-2, Ukraine đã nhất trí các điều khoản trong thỏa thuận về quyền khai thác khoáng sản với Mỹ và dự kiến Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky sẽ đến Nhà Trắng vào ngày 28-2 để ký thỏa thuận này, theo tờ The Wall Street Journal.

Mặc dù chi tiết của thỏa thuận chưa được công khai, bao gồm số tiền mà Ukraine sẽ phải trả cho Mỹ, nhưng theo những nguồn tin quen thuộc với các cuộc đàm phán, có thể thấy được sự thay đổi ít nhiều trong yêu cầu của Mỹ đối với Ukraine.

Cụ thể, theo The New York Times, dự thảo thỏa thuận được hai nước thảo luận không còn bao gồm yêu cầu Ukraine đóng góp 500 tỉ USD vào một quỹ do Mỹ sở hữu và cũng không yêu cầu Ukraine phải trả lại cho Mỹ gấp đôi số tiền viện trợ mà Mỹ đã gửi Ukraine.

Ukraine khai thác vật liệu đất hiếm vào ngày 25-2-2025 tại tỉnh Zhytomyr. Ảnh: GETTY IMAGES

Bản dự thảo thỏa thuận nêu rằng sẽ thành lập một quỹ đầu tư vào các dự án tại Ukraine mà Ukraine sẽ đóng góp vào 50% doanh thu từ việc “tiền tệ hóa trong tương lai” của các nguồn tài nguyên thiên nhiên do nhà nước sở hữu, trừ các nguồn tài nguyên (dầu, khí đốt) đã tạo ra tiền cho chính phủ Ukraine. Mỹ sẽ có quyền lợi tài chính tối đa trong quỹ này theo luật pháp Mỹ, mặc dù không nhất thiết là tất cả tiền quỹ.

Tuy nhiên, thỏa thuận không đề cập bất kỳ bảo đảm an ninh nào của Mỹ mà Kiev yêu cầu trước đó để đổi lấy việc đồng ý với thỏa thuận. Dù vậy, các quan chức Ukraine hy vọng nó có thể giúp vớt vát lại mối quan hệ của nước này với ông Trump trong bối cảnh mối quan hệ hai nước xấu đi nhanh chóng do nhà lãnh đạo Ukraine từ chối yêu cầu về khoáng sản của Mỹ.

Trước đó, ông Zelensky cho rằng yêu cầu của Mỹ được hưởng 500 tỉ USD doanh thu từ khai thác khoáng sản, nhiều hơn gấp đôi số tiền Mỹ đã hỗ trợ Ukraine kể từ khi cuộc chiến với Nga nổ ra, là đang ép “10 thế hệ người Ukraine” gánh nợ. Và việc từ chối thỏa thuận này khiến ông Zelensky bị ông Trump gọi là “nhà độc tài” cũng như cáo buộc ông phát động chiến tranh với Nga.

Thỏa thuận này được coi là một chiến thắng của ông Zelensky trong việc cứu vãn cuộc chiến. Nếu không có sự hỗ trợ của Mỹ, Ukraine sớm muộn sẽ rơi vào tình cảnh thiếu đạn dược và không thể vận hành được một số vũ khí tinh vi của mình, dù Kiev được trang bị tốt để tiếp tục chiến đấu với cùng cường độ ít nhất là cho đến mùa hè này.

Chẳng hạn, các trang thiết bị từ Mỹ, bao gồm các hệ thống phòng không tiên tiến (như Patriot), tên lửa đạn đạo đất đối đất (như ATACMS), hệ thống dẫn đường và pháo phản lực tầm xa (như HIMARS), sẽ không thể thay thế trong ngắn hạn.

Mặc dù về mặt lý thuyết châu Âu có thể viện trợ cho Ukraine bằng hoặc nhiều hơn Mỹ, nhưng giới quan sát cho rằng châu Âu không thể đáp ứng được toàn bộ nhu cầu về các hệ thống vũ khí tiên tiến, như máy bay đánh chặn, và châu Âu sẽ không kịp sản xuất để lấp đầy khoảng trống mà Mỹ để lại. Do đó, khi nguồn cung của Mỹ cạn kiệt, khả năng tiến hành các cuộc tấn công tầm xa hơn và bảo vệ các vị trí hậu phương của Ukraine sẽ bị ảnh hưởng.

Ukraine được cho là có ít nhất 20 trong số 50 loại khoáng sản mà Mỹ coi là quan trọng, bao gồm đất hiếm, lithi, than chì, titan, uranium và đất hiếm. Theo các nhà phân tích trong ngành, giá trị tiềm năng chung của các loại khoáng sản này ước tính lên tới hàng nghìn tỉ USD.

Nga kéo Mỹ khỏi Ukraine

Nga cũng đang nỗ lực kéo Mỹ về phía mình khi trước đó, ngày 24-2, Tổng thống Nga Vladimir Putin cho biết Moscow sẵn sàng hợp tác với Mỹ để khai thác các mỏ khoáng sản đất hiếm, trong đó bao gồm ở tỉnh Donetsk, Luhansk, Kherson và Zaporizhia - vốn là 4 tỉnh Ukraine mà Moscow tuyên bố đã sáp nhập vào Nga cuối năm 2022.

Ông Putin quảng cáo Nga là một trong những quốc gia dẫn đầu thế giới về trữ lượng đất hiếm, Nga sẵn sàng hợp tác với các nhà đầu tư quốc tế để phát triển các mỏ khoáng sản của mình.

Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: THE NEW YORK TIMES

Theo giới quan sát, đây có thể là một cách làm tan băng quan hệ Mỹ-Nga vốn đã rất căng thẳng. Như Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov nói sau cuộc hội đàm Nga-Mỹ ở Saudi Arabia rằng "mối quan tâm lớn được thể hiện trong việc xóa bỏ các rào cản nhân tạo đối với sự phát triển của hợp tác kinh tế cùng có lợi" giữa Nga và Mỹ.

Cạnh đó, lời chào mời này cũng có thể làm dịu các chính sách cứng rắn của Mỹ với Nga chẳng hạn như nới lỏng lệnh trừng phạt mà Mỹ đã áp lên Nga kể từ khi chiến dịch quân sự đặc biệt bùng nổ.

Thêm vào đó, việc tỏ thái độ thân thiện hợp tác với Mỹ sẽ giúp Nga phá vòng vây cô lập khi Mỹ đại diện cho một thị trường quan trọng, không chỉ của phương Tây mà của thế giới, phá bỏ những nghi ngại dính lệnh trừng phạt khi làm ăn với Nga.

Nga đã phải đối mặt hàng loạt lệnh trừng phạt do phát động xung đột ở Ukraine, bao gồm việc đóng băng hàng trăm tỉ USD dự trữ ngoại hối, hạn chế đối với các ngân hàng như chặn quyền truy cập hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT và lệnh trừng phạt đối với hoạt động xuất khẩu dầu mỏ, vốn là mặt hàng chủ lực của kinh tế của Nga.

Mặc dù Nga đã có thể thích nghi và tránh được một số hạn chế đó nhưng các biện pháp này đã cản trở triển vọng tăng trưởng dài hạn của nước này.

ĐỨC HIỀN