Phòng vệ thương mại với ngành gỗ: Thách thức hay động lực?

Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc là các thị trường lớn nhất của ngành gỗ Việt Nam

Tăng trưởng xuất khẩu ấn tượng

Theo Bộ Công Thương, trong 3-5 năm gần đây, ngành gỗ Việt Nam đã ghi nhận sự tăng trưởng xuất khẩu ấn tượng, trở thành một trong những ngành công nghiệp chủ lực đóng góp lớn cho kim ngạch xuất khẩu quốc gia. Từ năm 2019 đến 2023, giá trị xuất khẩu gỗ và các sản phẩm gỗ đã không ngừng gia tăng, với tốc độ tăng trưởng trung bình khoảng 10-15% mỗi năm. Đặc biệt, năm 2021 đánh dấu một cột mốc quan trọng khi kim ngạch xuất khẩu ngành gỗ đạt gần 15 tỷ USD, tăng đáng kể so với mức khoảng 10 tỷ USD của năm 2019. Đến năm 2022, con số này tiếp tục tăng lên gần 18 tỷ USD, bất chấp những khó khăn từ đại dịch COVID-19 và biến động kinh tế toàn cầu.

Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc là các thị trường lớn nhất của ngành gỗ Việt Nam, trong đó Hoa Kỳ chiếm tỷ trọng cao nhất, lên tới 60% tổng kim ngạch xuất khẩu. Các sản phẩm xuất khẩu chủ yếu bao gồm đồ gỗ nội thất, ván ép, và các sản phẩm trang trí nội thất khác. Sự gia tăng trong xuất khẩu có thể được lý giải bởi nhu cầu tiêu thụ gỗ trên toàn cầu tăng mạnh, đặc biệt là tại các thị trường lớn. Ngoài ra, ngành gỗ Việt Nam cũng tận dụng hiệu quả các hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam đã ký kết như Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA) và Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), giúp giảm thiểu thuế quan và tạo điều kiện thuận lợi cho việc xuất khẩu.

Sự tăng trưởng bền vững này không chỉ khẳng định vị thế của ngành gỗ Việt Nam trên trường quốc tế mà còn đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế của quốc gia, nâng cao khả năng cạnh tranh toàn cầu.

Thị phần các thị trường xuất khẩu G&SPG chính của Việt Nam trong 2023 theo kim ngạch (Nguồn: Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam)

Ngành gỗ cũng tạo ra hàng triệu việc làm, từ các hoạt động khai thác, chế biến đến phân phối và xuất khẩu. Theo ước tính, ngành này đang cung cấp công ăn việc làm cho khoảng 500.000 lao động trực tiếp và hàng triệu lao động gián tiếp, đặc biệt là ở các khu vực nông thôn, nơi điều kiện kinh tế còn khó khăn. Điều này giúp cải thiện đời sống người dân, giảm tỷ lệ thất nghiệp và ổn định kinh tế - xã hội. Với sự phát triển ổn định và bền vững, ngành gỗ Việt Nam không chỉ đóng vai trò là một trụ cột của nền kinh tế mà còn là động lực chính cho sự phát triển lâu dài của đất nước trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Cạnh tranh toàn cầu và áp lực phòng vệ thương mại

Dù vậy, Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) đánh giá, ngành gỗ Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức lớn trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, đặc biệt là từ sự cạnh tranh toàn cầu và áp lực từ các biện pháp phòng vệ thương mại mà các nước nhập khẩu áp dụng. Cạnh tranh toàn cầu trong ngành gỗ ngày càng trở nên khốc liệt khi các quốc gia có ngành công nghiệp chế biến gỗ phát triển mạnh như Trung Quốc, Indonesia, Malaysia cũng đang nỗ lực mở rộng thị phần. Sự cạnh tranh không chỉ về giá cả mà còn về chất lượng, tiêu chuẩn sản xuất xanh và bền vững, đòi hỏi các doanh nghiệp gỗ Việt Nam phải nâng cao năng lực cạnh tranh, cải tiến công nghệ, đồng thời đầu tư vào quy trình sản xuất để đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường quốc tế.

Bên cạnh đó, một thách thức lớn khác là áp lực từ các biện pháp phòng vệ thương mại mà các nước nhập khẩu, đặc biệt là Hoa Kỳ và Hàn Quốc, đang áp dụng ngày càng phổ biến. Các biện pháp này bao gồm thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp, hoặc các biện pháp tự vệ được thiết lập nhằm bảo vệ ngành sản xuất trong nước của họ trước sự cạnh tranh từ các sản phẩm nhập khẩu. Đối với ngành gỗ Việt Nam, việc Hoa Kỳ và Hàn Quốc liên tục điều tra các vụ kiện về lẩn tránh thuế chống bán phá giá hay chống trợ cấp đã tạo ra không ít khó khăn cho doanh nghiệp xuất khẩu. Những biện pháp này làm gia tăng chi phí xuất khẩu, gây ảnh hưởng đến lợi nhuận và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Ngoài ra, việc tuân thủ các quy định nghiêm ngặt về nguồn gốc gỗ hợp pháp và tiêu chuẩn môi trường tại các thị trường lớn cũng là một thách thức lớn đối với ngành. Các quy định về truy xuất nguồn gốc gỗ và chứng nhận bền vững khiến cho doanh nghiệp Việt Nam phải đầu tư thêm vào quy trình sản xuất và quản lý chuỗi cung ứng, đẩy chi phí sản xuất lên cao.

Việc tuân thủ các quy định nghiêm ngặt về nguồn gốc gỗ hợp pháp và tiêu chuẩn môi trường tại các thị trường lớn cũng là một thách thức lớn đối với ngành gỗ

Thách thức hay động lực?

Các biện pháp phòng vệ thương mại đang ngày càng trở thành yếu tố quan trọng trong hoạt động thương mại quốc tế, đặc biệt là đối với những ngành xuất khẩu có giá trị lớn như ngành gỗ Việt Nam. phòng vệ thương mại bao gồm các biện pháp như thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp và các biện pháp tự vệ được áp dụng nhằm bảo vệ ngành sản xuất trong nước của các quốc gia nhập khẩu trước sự cạnh tranh của hàng hóa ngoại nhập. Đối với ngành gỗ Việt Nam, việc đối mặt với các biện pháp này không chỉ đặt ra thách thức về mặt thương mại mà còn ảnh hưởng lớn đến sự phát triển bền vững của ngành.

Một trong những biện pháp phòng vệ thương mại phổ biến nhất là thuế chống bán phá giá, được áp dụng khi một quốc gia nhập khẩu phát hiện sản phẩm từ một quốc gia xuất khẩu được bán tại thị trường của họ với giá thấp hơn giá trị thị trường bình thường. Trong ngành gỗ, các sản phẩm như đồ nội thất, ván ép và các sản phẩm gỗ chế biến khác của Việt Nam đã từng bị điều tra bởi một số quốc gia/vùng lãnh thổ với lý do bán phá giá. Khi bị áp thuế chống bán phá giá, sản phẩm xuất khẩu sẽ phải chịu mức thuế cao hơn, làm giảm tính cạnh tranh về giá cả so với các đối thủ đến từ các quốc gia khác. Điều này khiến cho các doanh nghiệp gỗ Việt Nam gặp khó khăn trong việc duy trì thị phần ở các thị trường lớn.

Bên cạnh đó, thuế chống trợ cấp là một biện pháp phòng vệ thương mại khác có thể được áp dụng nếu quốc gia nhập khẩu cho rằng ngành sản xuất của một quốc gia xuất khẩu đang nhận được sự hỗ trợ không công bằng từ chính phủ. Ví dụ, nếu các chính sách hỗ trợ của chính phủ Việt Nam dành cho ngành gỗ, như việc cung cấp tài nguyên giá rẻ hoặc hỗ trợ tài chính, bị các nước nhập khẩu đánh giá là tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh, các doanh nghiệp xuất khẩu có thể bị điều tra và áp thuế chống trợ cấp. Điều này sẽ gây khó khăn cho các doanh nghiệp trong việc duy trì giá trị lợi nhuận và khả năng cạnh tranh quốc tế.

Đáng chú ý, Cục Phòng vệ thương mại cho rằng, hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại trong ngành gỗ là một vấn đề đáng lo ngại, ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín của ngành và vị thế xuất khẩu của Việt Nam trên trường quốc tế. Lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại thường xảy ra khi doanh nghiệp cố tình thay đổi nguồn gốc xuất xứ sản phẩm hoặc sử dụng các quốc gia trung gian để xuất khẩu nhằm né tránh các biện pháp trừng phạt như thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp hoặc các biện pháp tự vệ do các quốc gia nhập khẩu áp đặt. Một trong những phương thức phổ biến của việc lẩn tránh là thông qua việc thay đổi mã HS (mã số hàng hóa), chuyển tải qua nước thứ ba hoặc chỉ thực hiện một phần nhỏ gia công tại Việt Nam để sản phẩm mang nhãn xuất xứ Việt Nam dù thực tế nguyên liệu và quá trình sản xuất chính có thể đến từ các quốc gia bị áp dụng phòng vệ thương mại.

Hành vi này không chỉ vi phạm luật thương mại quốc tế mà còn đe dọa đến sự phát triển bền vững của ngành gỗ Việt Nam. Việc các doanh nghiệp bị phát hiện lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại có thể dẫn đến việc các quốc gia nhập khẩu áp dụng các biện pháp trừng phạt nặng nề hơn, làm gia tăng chi phí xuất khẩu và ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng cạnh tranh của ngành. Đồng thời, hành vi này cũng làm tổn hại đến hình ảnh quốc gia, gây mất niềm tin với các đối tác thương mại quốc tế và có nguy cơ dẫn đến mất thị trường. Vì vậy, việc ngăn chặn và xử lý nghiêm hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại là vô cùng cần thiết để bảo vệ uy tín và sự phát triển bền vững của ngành gỗ Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu.

Do đó, thách thức đối với ngành gỗ Việt Nam là việc kiểm soát nguồn gốc nguyên liệu gỗ. Các thị trường nhập khẩu lớn như Hoa Kỳ ngày càng yêu cầu cao về truy xuất nguồn gốc gỗ hợp pháp nhằm bảo vệ môi trường và ngăn chặn tình trạng khai thác rừng bất hợp pháp. Do đó, ngành gỗ Việt Nam cần phải đảm bảo việc tuân thủ các quy định quốc tế liên quan đến nguồn gốc gỗ và chứng nhận bền vững (như FSC - Forest Stewardship Council). Nếu không tuân thủ, các doanh nghiệp Việt Nam có thể bị điều tra và áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại, thậm chí bị cấm nhập khẩu vào các thị trường này.

Tuy các biện pháp phòng vệ thương mại đặt ra nhiều thách thức, đây cũng là động lực để ngành gỗ Việt Nam nâng cao chất lượng sản phẩm, cải thiện quy trình sản xuất và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.

Nhiều doanh nghiệp đã nhanh chóng điều chỉnh chiến lược kinh doanh. Họ bắt đầu tập trung vào việc minh bạch hóa quy trình sản xuất và nguồn gốc nguyên liệu, từ đó tạo ra sự tin tưởng đối với khách hàng và đối tác. Một số công ty đã đầu tư vào công nghệ mới để cải thiện quy trình sản xuất, giảm thiểu khả năng bị cáo buộc lẩn tránh thuế. Họ cũng tăng cường các hoạt động marketing nhằm nâng cao nhận thức của khách hàng về chất lượng và tính hợp pháp của sản phẩm.

Ngoài ra, việc thiết lập chuỗi cung ứng minh bạch cũng trở thành một ưu tiên hàng đầu. Nhiều doanh nghiệp đã liên kết với các nhà cung cấp và đối tác trong nước để đảm bảo nguồn nguyên liệu hợp pháp và có xuất xứ rõ ràng. Sự hợp tác này không chỉ giúp cải thiện tính minh bạch mà còn góp phần vào việc phát triển bền vững của ngành gỗ tại Việt Nam.

Việc xây dựng chuỗi cung ứng bền vững, minh bạch và tuân thủ các quy định về nguồn gốc gỗ hợp pháp sẽ giúp ngành gỗ không chỉ tránh được rủi ro từ các biện pháp phòng vệ thương mại mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt, việc tuân thủ các quy định về thương mại quốc tế và phòng vệ thương mại là yếu tố then chốt để ngành gỗ Việt Nam tiếp tục phát triển bền vững.

Phương Chi