Phó tướng Nguyễn Thị Bành

Đền thờ Tướng quân Nguyễn Chích ở thôn Vạn Lộc, xã Đông Ninh (TP Thanh Hóa).

Giả trai... Đầu quân, nên duyên cùng Nguyễn Chích

Theo tộc phả dòng họ Nguyễn trên đất Đông Sơn (nay là TP Thanh Hóa) chép: “Họ Nguyễn thuộc dòng họ lớn, phát tích từ một tôn thất nhà Lý lánh nạn vào đất Ái Châu sau sự biến "loạn tam vương” diễn ra năm Mậu Thìn (1028). Trong dòng họ, Nguyễn Chích được xem là nhân vật tiêu biểu, điển hình, một vị tướng tài ba xuất thân từ tầng lớp nông dân mang trong mình dòng máu anh hùng". Ngoài ra, trong tộc phả còn có vài dòng ngắn ngủi chép về bà Nguyễn Thị Bành quê quán ở Tĩnh Gia (nay là thị xã Nghi Sơn).

Có thể nói thông tin về bà Nguyễn Thị Bành đến nay rất ít ỏi nhưng những giai thoại về bà thì vẫn còn đó.

Năm 1407 quân Minh đánh bại nhà Hồ, thiết lập chính quyền đô hộ trên đất nước ta, gây ra biết bao tội ác “trời không dung, đất không tha, lòng người căm hận”. Từ đây, nhiều cuộc khởi nghĩa của Nhân dân nổ ra. Trong đó có cuộc khởi nghĩa của nghĩa quân Hoàng Nghiêu của thủ lĩnh Nguyễn Chích. Cuộc khởi nghĩa này bắt đầu từ núi Hoàng Nghiêu, “một vùng đất bằng phẳng, rộng hơn 10 mẫu, có núi che khuất, là nơi đầu tiên tụ tập nghĩa sĩ từ bốn phương trước khi vào căn cứ, nằm ở nơi giáp ranh giữa 3 huyện Nông Cống, Đông Sơn và Quảng Xương. Núi này nằm gần núi Ngàn Nưa là nơi mà xưa kia Bà Triệu từng dấy binh khởi nghĩa. Từ nơi đây, Nguyễn Chích đã đứng lên chiêu mộ, tập hợp Nhân dân các huyện đồng bằng miền Nam Thanh Hóa lập các căn cứ chống giặc. Lúc cao điểm, lực lượng của tướng Nguyễn Chích có tới hơn 1.000 người" (sách “Thanh Hóa tỉnh chí”).

Liên quan đến bà Nguyễn Thị Bành, khi nghe tin Nguyễn Chích chiêu mộ quân, bà đã giả nam đến gặp chủ tướng. Trong khi những người đến với nghĩa quân toàn cao lớn dũng mãnh, thì đây lại là người nhỏ nhắn, thư sinh.

Nhìn chàng trai có vẻ yếu đuối này, tướng Nguyễn Chích cất tiếng hỏi: “Cậu có tài năng gì, vì sao tìm đến đây?”. Lúc đó, vị tráng sĩ đáp lại bằng giọng nhỏ nhẹ và cương quyết: “Tôi vốn học võ từ nhỏ nay vì căm thù giặc nên đến xin đầu quân”.

Không muốn bỏ lỡ người tài, Nguyễn Chích đã trao cơ hội để chàng trai trẻ được thể hiện. Ông đã mời chàng trai ra ngoài, tỉ thí võ nghệ với một viên tướng của mình. Ai ngờ qua vài đường võ, chàng trai hạ gục hết tướng này đến tướng khác, khiến Nguyễn Chích phải nhìn bằng một ánh mắt khác.

Thấy đối phương có tài năng như vậy, ông vui mừng “thu nhận” vào đội quân. Thế nhưng sau một thời gian cùng “người anh em” này sinh hoạt tập thể, ông để ý thấy có những khác biệt với mọi người. Từ khuôn mặt, làn da, vóc dáng hay cách đi đứng, bàn tay còn nhỏ nhắn, dáng vẻ lại thùy mị khiến ông nghi ngờ.

Nguyễn Chích quyết định tổ chức một cuộc đấu vật toàn quân, ai cũng phải tham dự. Ông muốn qua sự kiện này xem có đúng tráng sĩ trẻ tuổi này có giống những gì mình dự đoán.

Nhận được thử thách mới, tráng sĩ trẻ tuổi tìm cách từ chối. Thế nhưng mệnh lệnh đã ban, binh tướng xung quanh cũng thúc ép nhiệt tình, chẳng còn cách nào khác chàng trai đành thú nhận về thân phận. Đó chính là Nguyễn Thị Bành.

Dù bị lừa gạt bấy lâu nhưng Nguyễn Chích không tức giận. Ông mến mộ tài năng cũng như ý chí của cô gái nhỏ nhắn. Cả hai ngày một thấu hiểu nhau hơn và rồi tình yêu nảy nở... Nguyễn Chích cưới Nguyễn Thị Bành, phong cho vợ làm phó tướng. Từ đó, hai vợ chồng luôn sát cánh bên nhau trong việc rèn luyện nghĩa quân.

Ra trận

Nguyễn Thị Bành trong giỏi nội trợ, ngoài tinh thông binh thư kiếm pháp. Nhiều trận tiến đánh trại quân Minh, bà đã cùng chồng chỉ huy tiêu diệt nhiều quân địch. Có lần, tướng Minh là Lương Nhữ Hốt cho quân bao vây nghĩa quân Hoàng Nghiêu trên núi dài ngày, cắt con đường viện binh, ép Nguyễn Chích phải đầu hàng. Nhận được tin chồng bị bao vây, phó tướng Nguyễn Thị Bành đang ở quê nhà, liền đến các làng xã tập hợp năm, sáu trăm người tiến bước trong đêm với câu liêm, vũ khí thô sơ rồi tiến về thành hô vang, vừa đi vừa dẫm chân rầm rập. Dưới ánh sao đêm, quân Minh quan sát thấy đội quân cờ xí rợp trời, bước đi dồn dập rung chuyển mặt đất, tưởng như có đại quân. Lương Nhữ Hốt hoảng sợ, nghĩ rằng có cánh quân khởi nghĩa khác, phối hợp trong đánh ra, ngoài đánh vào nên vội vàng bỏ chạy tán loạn.

Dân gian còn lưu truyền về “đội quân chim bồ câu” của vợ chồng Tướng quân Nguyễn Chích. Đây được xem là đội quân kỳ lạ trong lịch sử. Hiểu được thế và lực của mình, đóng giữ một tòa thành đá cô đơn, khó phát triển, dễ bị bao vây, tháng 10/1420, ông cùng vợ là Nguyễn Thị Bành đem toàn bộ nghĩa quân gia nhập đại quân Lam Sơn binh hùng tướng giỏi và tự nguyện đặt dưới quyền chỉ huy chung của Bình định vương Lê Lợi. Không ít lần trong tình huống nguy nan, đặc biệt “Khi Linh Sơn lương hết mấy tuần/ Lúc Khôi Huyện quân không còn một đội”, “đội quân chim bồ câu” của vợ chồng Nguyễn Chích đã mang thư truyền tin để được ứng cứu. Sau những chiến công đó, Lê Lợi khen ngợi vợ chồng Nguyễn Chích, tự thân trao thóc tẩm mật cho nữ tướng Nguyễn Thị Bành để cho bồ câu ăn, như một sự ghi nhận công của đội quân đặc biệt này.

Tướng quân Nguyễn Chích và vợ là Nguyễn Thị Bành được cháu con thờ phụng, hương khói quanh năm.

Đẩy lùi được giặc phương Bắc, Lê Lợi lên ngôi, Nguyễn Chích được phong là Đình Thượng Hầu - một trong những khai quốc công thần; Nguyễn Thị Bành lui về lo việc nhà cửa, quán xuyến mọi việc.

Trong suy nghĩ của chúng ta, phụ nữ thời phong kiến sẽ hiền thục, nhẹ nhàng. Vào những năm chiến loạn, họ sẽ ở nhà, chờ chồng ra chiến trường. Thế nhưng cũng có những người mạnh mẽ, bản lĩnh, một lòng muốn thân chinh ra trận đánh giặc, đó là câu chuyện của nữ tướng Nguyễn Thị Bành.

Rồi sau này, vì nhiều lý do, Nguyễn Chích bị Lê Lợi phế quan trở thành thường dân, nhưng Nguyễn Thị Bành vẫn luôn sát cánh cùng chồng trong mọi khó khăn của cuộc đời.

Khi Lê Lợi qua đời, Lê Thái Tông lên ngôi đã cho mời Nguyễn Chích ra làm quan trở lại. Bấy giờ quân Chiêm lại quấy nhiễu nước ta. Vợ chồng Nguyễn Chích, Nguyễn Thị Bành tiếp tục lên đường giữ yên bờ cõi cho đất nước. Sử sách không chép rõ về chuyện này, nhưng dân gian khẳng định nữ tướng lừng lẫy góp công không nhỏ trong việc cùng chồng đẩy lùi quân Chiêm.

Chuyện về nữ tướng Nguyễn Thị Bành hư - thực đến đâu chưa ai biết, nhưng rõ ràng, một người phụ nữ, “sinh ra trong thời kỳ phong kiến, chịu rất nhiều những chuẩn mực khắt khe thì chỉ riêng việc giả trai để tham gia đánh giặc đã cho thấy bà thật dũng cảm, thật khác thường và đáng được người đời sau mãi mãi khắc ghi”, ông Nguyễn Văn Sởi (76 tuổi) hậu duệ đời thứ 19 của Tướng quân Nguyễn Chích hiện đang sống ở thôn Vạn Lộc, xã Đông Ninh (TP Thanh Hóa), cho biết.

Bài và ảnh: Kiều Huyền