Phát triển kinh tế tư nhân: Đòn bẩy cho một Việt Nam thịnh vượng

Chặng đường gần 40 năm đổi mới đã ghi dấu một Việt Nam kiên cường, bứt phá và khát khao phát triển. Kỳ tích này không chỉ là kết quả của đường lối phát triển đúng đắn dưới sự lãnh đạo của Đảng với những cải cách táo bạo, quyết đoán về thể chế, chính sách và hội nhập mà còn là thành quả của tinh thần lao động chăm chỉ, sáng tạo, ý chí quyết tâm và sự nỗ lực không ngừng của toàn dân tộc.

Đóng góp quan trọng

Từ một nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, kém hiệu quả, thu nhập bình quân đầu người vỏn vẹn 96 USD vào năm 1989, dự kiến nước ta sẽ bước vào nhóm các quốc gia có thu nhập trung bình cao vào cuối năm 2025 với thu nhập trên 5.000 USD/người/năm.

Đáng tự hào hơn nữa, tốc độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam luôn cao gấp đôi mức trung bình của các quốc gia đang phát triển, bất chấp những biến động kinh tế toàn cầu. Từ một nền kinh tế nghèo nàn, phụ thuộc vào viện trợ quốc tế, Việt Nam đã không ngừng bứt phá mạnh mẽ để trở thành nền kinh tế lớn thứ 24 thế giới tính theo sức mua tương đương (PPP).

Thành công này có sự đóng góp rất quan trọng của khu vực kinh tế tư nhân. Nếu như trong giai đoạn đầu đổi mới, kinh tế tư nhân chỉ giữ vai trò thứ yếu, nền kinh tế chủ yếu dựa vào khu vực nhà nước và vốn đầu tư nước ngoài (FDI), thì trong 2 thập niên trở lại đây, nhất là khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 09/2011 và Trung ương ban hành Nghị quyết 10/2017 về phát triển kinh tế tư nhân, khu vực này đã trỗi dậy mạnh mẽ, trở thành một trong những trụ cột quan trọng hàng đầu của nền kinh tế và ngày càng thể hiện là động lực quan trọng nhất để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế quốc gia. Với gần 1 triệu doanh nghiệp (DN), khoảng 5 triệu hộ kinh doanh cá thể, khu vực kinh tế tư nhân hiện đóng góp khoảng 51% GDP, hơn 30% ngân sách nhà nước, tạo ra hơn 40 triệu việc làm, chiếm hơn 82% tổng số lao động trong nền kinh tế, đóng góp gần 60% vốn đầu tư toàn xã hội.

Kinh tế tư nhân không chỉ giúp mở rộng sản xuất, thương mại, dịch vụ mà còn góp phần quan trọng trong việc nâng cao năng suất lao động, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và gia tăng năng lực cạnh tranh quốc gia. Sự vươn lên mạnh mẽ của nhiều DN tư nhân Việt Nam ở thị trường nội địa và quốc tế đã chứng tỏ rằng nếu có môi trường phát triển thuận lợi, DN Việt Nam hoàn toàn có thể vươn xa, cạnh tranh sòng phẳng với thế giới.

Tổng Bí thư Tô Lâm chủ trì buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về phát triển khu vực kinh tế tư nhân ở Việt Nam chiều 7-3Ảnh: TTXVN

Nhiều rào cản kìm hãm phát triển

Dù đóng góp ngày càng lớn, kinh tế tư nhân vẫn đối mặt với nhiều rào cản kìm hãm sự phát triển, không thể bứt phá về quy mô và năng lực cạnh tranh. Nhiều hộ kinh tế cá thể vẫn theo nếp kinh doanh cũ, thiếu động lực phát triển thành DN, thậm chí "không muốn lớn". Phần lớn DN tư nhân Việt Nam thuộc nhóm nhỏ và siêu nhỏ, tiềm lực tài chính và trình độ quản trị hạn chế, thiếu sự kết nối với nhau cũng như với khu vực FDI; chưa tận dụng tốt các cơ hội mà cách mạng công nghệ 4.0 mang lại, chậm chuyển đổi số, rất ít DN đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D), ít chú trọng đổi mới mô hình kinh doanh, đổi mới công nghệ hoặc sáng tạo sản phẩm mới.

Ngoài những hạn chế nội tại, DN tư nhân còn gặp nhiều rào cản trong tiếp cận nguồn lực, đặc biệt là vốn tín dụng, đất đai, tài nguyên và nhân lực chất lượng cao, nhất là trong các ngành công nghệ, kỹ thuật và tài chính. Trong khi đó, một số DN nhà nước nắm giữ nhiều tài nguyên, đất đai, nguồn vốn, nguồn nhân lực chất lượng nhưng lại chưa khai thác hiệu quả, thậm chí còn để lãng phí.

Hệ thống pháp luật còn nhiều bất cập, chồng chéo, môi trường kinh doanh nhiều trở ngại, thủ tục hành chính phức tạp, tốn nhiều thời gian, chi phí và tiềm ẩn rủi ro. Nhiều trường hợp quyền tự do kinh doanh và quyền tài sản vẫn bị xâm hại bởi sự yếu kém hoặc lạm quyền của một số cán bộ, công chức trong thực thi công vụ.

Các chính sách ưu đãi, hỗ trợ của Chính phủ chưa thực sự hiệu quả và công bằng giữa các khu vực kinh tế và không dễ tiếp cận đối với kinh tế tư nhân. Trong nhiều trường hợp, DN nhà nước và DN FDI nhận được nhiều ưu đãi hơn so với khu vực tư nhân. Trong đó, DN nhà nước thường thuận lợi hơn trong tiếp cận đất đai, vốn, tín dụng; còn DN nước ngoài thường được hỗ trợ về thuế, thủ tục hải quan, tiếp cận đất đai. Ngoài ra, hiện tượng nhũng nhiễu, chi phí không chính thức vẫn còn tồn tại, tạo ra gánh nặng vô hình đối với DN tư nhân, làm giảm hiệu quả sản xuất - kinh doanh và gây tâm lý e ngại khi mở rộng đầu tư.

Rõ ràng, sự hạn chế trong phát triển của DN tư nhân xuất phát một phần từ những bất cập của hệ thống thể chế, chính sách kinh tế và môi trường kinh doanh. Những điểm nghẽn này không chỉ kìm hãm tốc độ tăng trưởng, khiến tỉ trọng đóng góp của khu vực này trong GDP gần như không thay đổi trong hơn một thập kỷ qua, mà còn cản trở nền kinh tế nâng cao giá trị gia tăng, thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, làm chậm tiến trình đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.

Dây chuyền sản xuất ô tô của Công ty CP Sản xuất và Kinh doanh VinFast thuộc Tập đoàn VingroupẢnh: HOÀI DƯƠNG

Động lực hàng đầu

Hướng đến tầm nhìn chung của đất nước, kinh tế tư nhân cũng cần xác định rõ hơn về sứ mạng và tầm nhìn của mình. Kinh tế tư nhân phải là lực lượng tiên phong trong kỷ nguyên mới, thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa nền kinh tế, nâng cao sức cạnh tranh quốc gia, có trách nhiệm xã hội, góp phần nâng cao đời sống nhân dân, tham gia xây dựng xã hội văn minh, hiện đại và góp phần xây dựng một Việt Nam năng động, hội nhập quốc tế.

Kinh tế tư nhân cần phấn đấu trở thành lực lượng chủ lực, đi đầu trong ứng dụng công nghệ và đổi mới sáng tạo, đóng góp khoảng 70% GDP vào năm 2030; ngày càng nhiều DN có năng lực cạnh tranh toàn cầu, làm chủ công nghệ và hội nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị, chuỗi cung ứng quốc tế; cùng cả nước xây dựng nên một Việt Nam năng động, độc lập, tự chủ, tự cường và phát triển thịnh vượng.

Để khu vực tư nhân có thể thực hiện được sứ mệnh và hiện thực hóa được tầm nhìn đầy khát vọng đó, quan trọng nhất là cần tiếp tục cải cách đột phá về thể chế, chính sách và môi trường kinh doanh. Một nền kinh tế cường thịnh không thể chỉ dựa vào khu vực nhà nước hay FDI, mà phải dựa vào nội lực là khu vực tư nhân vững mạnh, đóng vai trò tiên phong trong đổi mới và phát triển đất nước. Nền kinh tế quốc gia chỉ thực sự cường thịnh khi toàn dân tham gia lao động tạo ra của cải vật chất, một xã hội mà người người, nhà nhà, ai cũng hăng say lao động.

Trước yêu cầu đó, cần quán triệt lại định hướng quan điểm và nhận thức trong cả hệ thống chính trị về vai trò của kinh tế tư nhân như là động lực tăng trưởng quan trọng hàng đầu của đất nước. Điều này đòi hỏi một sự thay đổi căn bản trong hoạch định chính sách, khắc phục những hạn chế và phát huy tính ưu việt của cơ chế thị trường để hỗ trợ khu vực tư nhân nâng cao năng suất lao động và đổi mới sáng tạo. Nhà nước phải có phương thức quản lý phù hợp với cơ chế thị trường, bảo đảm quyền tự do kinh doanh, quyền sở hữu tài sản và quyền cạnh tranh bình đẳng của kinh tế tư nhân; xóa bỏ mọi rào cản, minh bạch hóa chính sách, loại bỏ lợi ích nhóm, không phân biệt đối xử giữa khu vực tư nhân với DN nhà nước và DN FDI.

Đặc biệt, cần nhất quán quan điểm "mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm"; xây dựng chính sách làm yên lòng nhà đầu tư, DN và doanh nhân; tạo dựng niềm tin mạnh mẽ hơn giữa nhà nước và khu vực tư nhân.

Khu vực kinh tế tư nhân đã trỗi dậy mạnh mẽ, trở thành một trong những trụ cột quan trọng hàng đầu của nền kinh tế và ngày càng thể hiện là động lực quan trọng nhất để thúc đẩy tăng trưởng Ảnh: HOÀI DƯƠNG

7 giải pháp trọng tâm

Nghị quyết sắp tới của Bộ Chính trị về kinh tế tư nhân cần khuyến khích, hỗ trợ và định hướng sự phát triển của khu vực này, tạo ra một động lực đột phá, mở ra kỷ nguyên vươn mình của DN tư nhân Việt Nam. Cần xác định phát triển kinh tế tư nhân là chiến lược, chính sách lâu dài của quốc gia. Kinh tế tư nhân cùng với kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể là tập hợp nòng cốt để xây dựng nền kinh tế tự chủ, tự lực, tự cường.

Trong đó, cần tập trung thực hiện một số giải pháp trọng tâm.

Thứ nhất, tiếp tục đẩy nhanh việc hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường đầy đủ, theo định hướng XHCN, hiện đại, năng động và hội nhập. Theo đó, nhà nước cần tập trung ổn định kinh tế vĩ mô, hoàn thiện thể chế, bảo đảm nền kinh tế vận hành theo nguyên tắc thị trường, giảm thiểu sự can thiệp và xóa bỏ các rào cản hành chính, cơ chế xin - cho, sử dụng các công cụ thị trường để điều tiết nền kinh tế. Kiểm soát chặt chẽ tình trạng DN độc quyền và thao túng chính sách, bảo đảm DN tư nhân có cơ hội bình đẳng để phát triển, cạnh tranh lành mạnh.

Thứ hai, bảo vệ hữu hiệu quyền tài sản, quyền sở hữu, quyền tự do kinh doanh và bảo đảm thực thi hợp đồng của DN tư nhân. Cụ thể, nhà nước cần xây dựng và thực thi cơ chế pháp lý chặt chẽ về bảo vệ quyền sở hữu tài sản, trong đó có quyền sở hữu trí tuệ và tài sản vô hình; giảm thiểu rủi ro pháp lý, hạn chế tối đa tình trạng thay đổi chính sách đột ngột; tạo lập cơ chế hỗ trợ và bảo vệ nhà đầu tư tư nhân - nhất là DN khởi nghiệp, DN đổi mới sáng tạo.

Nhà nước cần cải cách hệ thống tư pháp thương mại, rút ngắn thời gian giải quyết tranh chấp hợp đồng, giảm thiểu chi phí và rủi ro cho DN; tăng cường tính minh bạch và hiệu quả của tòa án kinh tế, trọng tài thương mại; tăng cường giám sát thực thi pháp luật, khắc phục tình trạng thiếu nhất quán giữa Trung ương và địa phương; xử lý nghiêm hành vi những nhiễu, gây khó cho DN...

Thứ ba, ưu tiên xây dựng các tập đoàn kinh tế tư nhân tầm cỡ khu vực và toàn cầu, có sứ mệnh dẫn dắt, hỗ trợ trở lại các DN nội địa khác cùng tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Có chính sách riêng, tích cực hỗ trợ DN nhỏ và vừa; nâng đỡ thành phần kinh tế hộ gia đình và kinh tế HTX, khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi thành DN và phát triển mô hình HTX kiểu mới, hiệu quả.

Đặc biệt, nhà nước cần khuyến khích DN tư nhân tham gia vào các lĩnh vực chiến lược của đất nước; có cơ chế, chính sách giao, đặt hàng khu vực tư nhân tham gia vào một số dự án trọng điểm, quan trọng quốc gia, những nhiệm vụ cấp bách như xây dựng đường sắt tốc độ cao, đường sắt đô thị, hạ tầng năng lượng, hạ tầng số, công nghiệp quốc phòng, an ninh...

Thực hành quan điểm kinh tế tư nhân đóng vai trò quan trọng trong cấu trúc kinh tế thị trường định hướng XHCN, loại bỏ tư tưởng "trọng công hơn tư" và sự "độc quyền" của DN nhà nước trong một số lĩnh vực.

Thứ tư, thúc đẩy làn sóng khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ mới. Đây là yếu tố then chốt giúp kinh tế tư nhân bứt phá và vươn tầm quốc tế. Cần có chính sách hỗ trợ mạnh mẽ và hiệu quả để thúc đẩy DN tư nhân ứng dụng công nghệ, đổi mới sản phẩm, nâng cao giá trị gia tăng. Nhà nước cần tạo khung pháp lý thử nghiệm (sandbox) cho các lĩnh vực công nghệ mới, khuyến khích DN tư nhân đầu tư vào các lĩnh vực tiên phong như trí tuệ nhân tạo, blockchain, dữ liệu lớn, thương mại điện tử, công nghệ tài chính (fintech) và y tế thông minh... Hỗ trợ tài chính, ưu đãi thuế cho DN đầu tư cho R&D; tạo điều kiện cho các startup, các "kỳ lân công nghệ" Việt Nam vươn tầm quốc tế...

Thứ năm, cải cách thể chế, kiến tạo nền hành chính "phục vụ DN - phụng sự đất nước". Theo đó, quyết liệt cải cách thể chế trên nền tảng đổi mới tư duy trong cải cách mạnh mẽ nền hành chính hướng đến phục vụ người dân, DN; quyết đoán trong cắt giảm thủ tục hành chính, điều kiện kinh doanh, đẩy nhanh số hóa và ứng dụng công nghệ trong quản lý nhà nước; thiết lập cơ chế đối thoại, phản biện chính sách hiệu quả, tạo điều kiện để cộng đồng DN tư nhân tham gia góp ý vào hoạch định chính sách kinh tế. Phấn đấu trong vòng 3 năm tới, môi trường kinh doanh của Việt Nam nằm trong tốp 3 ASEAN.

Thứ sáu, giải phóng tối đa các nguồn lực phát triển cho kinh tế tư nhân, tạo cơ hội cho khu vực này tiếp cận hiệu quả, công bằng các nguồn lực quan trọng như vốn, đất đai, nhân lực, công nghệ. Phát triển các kênh huy động vốn cho DN tư nhân, bao gồm thị trường chứng khoán, trái phiếu DN, quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ bảo lãnh tín dụng và các hình thức tài chính hiện đại như fintech, huy động vốn cộng đồng...

Thứ bảy, phát triển kinh tế tư nhân trên nền tảng bền vững, có đạo đức kinh doanh và trách nhiệm xã hội. Thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân trên nền tảng ổn định kinh tế vĩ mô, gắn chặt với chiến lược phát triển xanh, kinh tế tuần hoàn, tiết kiệm tài nguyên, giảm phát thải và bảo vệ môi trường. DN tư nhân cần chủ động thực hiện trách nhiệm xã hội, không chỉ dừng lại ở việc đóng góp tài chính hay từ thiện, mà còn thể hiện qua các chính sách kinh doanh có trách nhiệm, chăm lo đời sống người lao động, hỗ trợ phát triển cộng đồng; và thực hành quản trị minh bạch, hiệu quả, xây dựng văn hóa kinh doanh dựa trên đạo đức, chống gian lận, bảo đảm công bằng với khách hàng, đối tác và người lao động.

Tổng Bí thư TÔ LÂM