Phát triển kinh tế không thể thiếu chấn hưng văn hóa

Bánh chưng, món ăn truyền thống không thể thiếu trong dịp Tết trong nhiều gia đình Việt. Ảnh: Nguyễn Hồng Sơn

Trong bữa cơm Mùng 2 tết ở một vùng quê bắc bộ, sau khi nâng ly rượu nồng chúc nhau sức khỏe, mấy bố con tôi nói chuyện vui về các chủ đề ngày tết. Trong câu chuyện, bố tôi có đề cập đến các món ăn mang hương vị ngày tết và ông "nhắc yêu” các cháu rằng thưởng thức các món ăn ngày tết nên ăn mỗi thứ một chút chứ không nên tập trung chỉ ăn món nào đó mà mình ưu thích.

Qua câu nhắc nhở của bố tôi, tôi hiểu hàm ý ông muốn các cháu hiểu rằng trong mỗi món ăn ngày tết đều chứa đựng nguồn gốc và ý nghĩa riêng. Ví như món bánh chưng thì phải đi với dưa hành vì xét về mặt dinh dưỡng, bánh chưng có đầy đủ 4 nhóm thực phẩm, nguyên liệu bao gồm gạo nếp, đỗ xanh, thịt mỡ lợn và hạt tiêu… Mặt khác, bánh chưng được làm từ gạo nếp, khó tiêu nên khi ăn bánh với dưa hành sẽ kích thích tiêu hóa, giúp cho chúng ta không bị đầy bụng.

Trong tâm thức người Việt, bánh chưng có hình vuông, tượng trưng cho đất, biểu trưng của nền văn minh lúa nước, sản phẩm của trồng trọt và chăn nuôi. Bên ngoài là chiếc lá dong dùng để gói, bên trong là các nguyên liệu từ sản phẩm được làm ra từ quá trình trồng trọt, chăn nuôi của người nông dân. Đây là thành quả lao động của con người, được hòa quyện một cách tinh tế, hài hòa trong chiếc bánh chưng được cô đọng trong câu ca dao

“Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ

Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh”

Nghe bố tôi nói vậy, các anh tôi có cho rằng bố tôi có phần hơi khắt khe với các cháu bởi giờ mọi thứ đã khác xưa nên các cháu thích ăn gì thì ăn. Thế nhưng, với tôi đây là bữa cơm ngày tết, bữa cơm của sự đoàn viên, là nơi giao thao giữa các thế hệ sống ở những thời điểm khác nhau, văn hóa vùng miền khác nhau nên không thuần túy chỉ là bữa cơm mà còn ẩn chứa cả sự giáo dục, lan tỏa phong tục, tập quán ẩm thực vùng miền.

Bắt đầu từ chủ đề trên, tôi thấy câu chuyện đã được đẩy đi xa hơn, một bên là bố năm nay đã gần 80 tuổi, bên kia là các anh, là những người được trải nghiệm ẩm thực của các vùng miền nhiều qua các bữa ăn tại nhà hàng, quán sá trong các chuyến công tác hay đi du lịch.

Tôi hiểu ở tuổi của bố, ông sẽ luôn bảo vệ quan điểm nhất quán rằng đi ăn ở đâu cũng không ngon bằng ở nhà nấu còn các anh thì có vẻ phản đối vì cho rằng, nhà hàng thì phải nấu ngon hơn là điều không phải bản cãi vì có nơi bếp trưởng hưởng mức lương lên đến vài chục triệu đồng mỗi tháng.

Qua câu chuyện, tôi thấy quan điểm của cả hai thế hệ đều không sai nhưng tiếc rằng các anh lại không hiểu hết ý bố nói trong bối cảnh bữa cơm ngày tết ở quê. Ý của ông là nói đến tâm thức ăn uống của người Việt ngày tết còn các đã bị cuộc sống công nghiệp hóa ít nhiều thổi bay các tiềm thức và hoài niệm về vùng quê đã sinh ra mình, cứ thấy gì tiện ích thì coi đó là ngon, bổ. Thế là hai thế hệ đã không tìm được điểm chung trong bữa cơm đoàn viên ngày tết.

Câu chuyện lại tiếp khi mọi người ăn cơm, thấy nồi nhiều cơm, bố tôi bảo “bố nấu thêm một bò gạo vì sợ các cháu đông, thôi đầu Xuân thừa còn hơn thiếu cho cả năm may mắn”. Nghe vậy, một trong các anh tôi cười ồ lên rằng, sao ông bà còn lo cái đó vì giờ có ai ăn nhiều cơm đâu!!!

Nghe xong tôi không nói gì, lòng lặng đi, ý của bố là qua bữa cơm đầu Xuân, mong sao năm mới con cháu no đủ cả năm nhưng các anh tôi, những người đã ở tuổi trung niên, lại là dân văn phòng ít vận động lại chỉ nghĩ đến chuyện sức khỏe, ăn nhiều cơm trắng không tốt vì chứa nhiều tinh bột gây tăng glucose, cholesterol, triglycerid... trong máu. Suy nghĩ rất "thực tế" của con cháu đã làm cho bố không thể truyền tải được ý nghĩa của bữa cơm no đủ đầu Xuân của những người đi trước.

Phải chăng trong công cuộc phát triển kinh tế - xã hội, đây là “điểm nghẽn” trong sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại giữa các thế hệ người Việt. Một bên là ông bà, bố mẹ - những người được sinh ra và lớn lên gắn liền với các phong tục tập quán làng quê, bên kia là thế hệ như chúng tôi và con cái chúng tôi - những người được sinh ra hoặc không được sinh ra từ quê hương nhưng lại có mối quan hệ “máu mủ” với quê hương.

Thiết nghĩ, trong công cuộc phát triển kinh tế - xã hội vươn mình vào kỷ nguyên phát triển kinh tế, sự nghiệp phát triển văn hóa phải cần được quan tâm hơn nữa. Trong đó, cần khơi dậy, kế thừa các truyền thống tốt đẹp của ông cha, tạo động lực cho khát vọng phát triển đất nước, phát huy mạnh mẽ giá trị văn hóa vì suy cho cùng nguồn lực con người vẫn luôn giữ vai trò quan trọng hàng đầu.

----------------------------------
(*) Luật sư, Công ty luật TNHH NPK Quốc tế

Phan Khắc Nghiêm (*)