Phân loại, xử lý chất thải rắn tại nguồn: Cần giải pháp phù hợp

Chất thải rắn sinh hoạt gồm nhiều nhóm bao gồm: rác thực phẩm, hữu cơ, các loại túi ni lông, nhựa sử dụng một lần, hộp xốp, mảnh gỗ… và một phần có thể tái chế như giấy, nhôm, một số loại nhựa. Hiện nay, việc xử lý loại rác thải này đang là áp lực lớn, đặc biệt là tại các đô thị.

Thông tư số 35 bao gồm các quy định về quy trình kỹ thuật thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt; quy trình kỹ thuật vận hành trạm phân loại chất thải có khả năng tái sử dụng, tái chế và trung chuyển chất thải rắn sinh hoạt; quy trình kỹ thuật xử lý chất thải rắn sinh hoạt.

Điểm mới nhất là người thu gom thủ công chất thải rắn sinh hoạt từ hộ gia đình, cá nhân có thể từ chối tiếp nhận chất thải không phân loại, không sử dụng bao bì, thùng chứa theo quy định của chính quyền địa phương hoặc giao chất thải không đúng chủng loại theo lịch trình đã công bố.

Luật Bảo vệ môi trường có hiệu lực từ ngày 1-1-2022 quy định: Chất thải rắn sinh hoạt từ hộ gia đình, cá nhân phải được phân loại tại nguồn thành 3 nhóm, gồm chất thải rắn có khả năng tái sử dụng hoặc tái chế; chất thải hữu cơ (thực phẩm) và chất thải vô cơ (không tái chế).

Cùng với đó, Nghị định số 45/2022/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính lĩnh vực bảo vệ môi trường cũng đề ra chế tài phạt tiền từ 500 ngàn đồng đến 1 triệu đồng đối với hành vi hộ gia đình, cá nhân không phân loại chất thải rắn sinh hoạt theo quy định; không sử dụng bao bì chứa chất thải rắn sinh hoạt theo quy định.

Chất thải rắn sinh hoạt không được phân loại gây áp lực cho công nhân vệ sinh môi trường trong việc thu gom. Ảnh: L.N

Tại Gia Lai, đáng mừng là đã có một số mô hình phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn được đưa vào vận hành, bước đầu mang lại hiệu quả. Đơn cử, cuối năm 2024, Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Mang Yang phối hợp với Hội Liên hiệp phụ nữ thị trấn Kon Dơng phát động tuyên truyền về bảo vệ môi trường; hướng dẫn phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn và ra mắt mô hình “Tổ tự quản bảo vệ môi trường” tại làng Đê Kôp-Doul.

Theo đó, 2 đơn vị trên đã vận động, hướng dẫn cán bộ, hội viên phụ nữ và người dân về ý thức thu gom, phân loại, xử lý rác thải sinh hoạt, bao bì thuốc bảo vệ thực vật sau sử dụng; hạn chế sử dụng các sản phẩm nhựa sử dụng một lần; tích cực tham gia các hoạt động gìn giữ vệ sinh môi trường trên địa bàn.

Huyện Ia Grai cũng là điển hình trong tuyên truyền và triển khai công tác này. Nhờ đó, nhận thức của người dân về bảo vệ môi trường ngày càng chuyển biến tích cực. Nhiều hộ gia đình đã ký cam kết giữ gìn vệ sinh môi trường, thu gom, xử lý, phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn.

Tuy nhiên, trong thực tế, những mô hình trên vẫn chưa phổ biến rộng khắp thành phong trào; nhiều người dân vẫn chưa có ý thức phân loại chất thải rắn sinh hoạt, nhất là ở khu vực đô thị. Hầu như các hộ thường gom tất cả vào 1 bao để tập kết ra chỗ thu gom cho tiện, kể cả chất thải có thể tái chế hoặc rác thải độc hại (pin, hóa chất…).

Bên cạnh đó, một thực trạng đáng báo động là các bãi rác thải tự phát với cơ man loại rác không hề được phân loại, nhất là rác nội thất cồng kềnh, rác thải xây dựng… Trong điều kiện đó, rất khó để công nhân vệ sinh có điều kiện từ chối thu gom theo như Thông tư số 35.

Một bãi rác thải tự phát với đủ các loại rác vô cơ, hữu cơ, rác nội thất. Ảnh: L.N

Tại một số nước trong khu vực, các quy định về phân loại, thu gom, xử lý chất thải rắn tại nguồn được thực hiện rất hiệu quả, với nhiều chính sách linh động. Ví dụ, tại Nhật Bản, rác thải được chia thành các loại chính: rác cháy được (như thực phẩm, giấy); rác không cháy được (như kim loại, gốm sứ), rác tái chế (chai nhựa, lon, thủy tinh, giấy bìa), rác cồng kềnh (đồ gia dụng, nội thất); rác nguy hại (pin, hóa chất). Mỗi loại rác được thu gom tại nhà vào các ngày riêng biệt, với thời gian cố định.

Tại Hàn Quốc, người dân phải mua túi đựng rác cho từng loại rác riêng biệt từ chính quyền, lượng rác thải sinh hoạt càng nhiều thì chi phí phải trả càng cao. Còn tại Trung Quốc, khi phân loại rác đúng theo quy định, các hộ dân sẽ được nhận điểm thưởng; điểm thưởng này sẽ được quy đổi thành các phần quà nhu yếu phẩm.

Quy định từ chối thu gom nếu rác thải chưa được phân loại là hết sức cần thiết dù khá muộn so với các nước tiên tiến. Một giải pháp khác để thực hiện cuộc “cách mạng xanh” là chú trọng giáo dục cộng đồng, nâng cao ý thức người dân để gìn giữ, bảo vệ môi trường; mặt khác cần tiếp tục ứng dụng công nghệ hiện đại trong xử lý rác thải.

LAM NGUYÊN