PGS.TS Đỗ Chí Nghĩa: Phản biện là trách nhiệm của báo chí

Trong suốt chiều dài lịch sử 100 năm qua, báo chí cách mạng Việt Nam đã có những đóng góp to lớn trong sự nghiệp giải phóng dân tộc cũng như thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, tập hợp và đoàn kết dân tộc trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc.

Phóng viên dự Họp báo các hoạt động kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Ảnh: Nam Nguyễn

Phản biện tạo sự đồng thuận xã hội

Tại Hội thảo khoa học quốc gia “100 năm báo chí cách mạng Việt Nam đồng hành cùng sự nghiệp vẻ vang của Đảng và dân tộc” ngày 30/5, với tham luận "Báo chí phản biện xã hội để tạo sự đồng thuận", nhìn lại chặng đường lịch sử 100 năm báo chí cách mạng Việt Nam, theo PGS.TS Đỗ Chí Nghĩa - Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, phản biện xã hội dường như là một thuộc tính của báo chí, trách nhiệm mà báo chí cách mạng được Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó.

Báo chí phản biện để tạo ra sự đồng thuận xã hội, PGS.TS Đỗ Chí Nghĩa cho rằng, việc này giúp người dân có cái nhìn toàn diện về các vấn đề xã hội, từ đó tạo ra sự đồng thuận, dựa trên thông tin đúng đắn. "Báo chí phản biện không chỉ đơn thuần đưa tin mà còn tạo ra không gian cho các ý kiến phản biện nhiều chiều. Những cuộc tranh luận là cần thiết để khám phá sâu sắc hơn về các vấn đề, giúp cộng đồng hiểu rõ hơn và từ đó có thể tìm ra những giải pháp chung" - PGS.TS Đỗ Chí Nghĩa cho hay.

Đặc biệt, PGS.TS Đỗ Chí Nghĩa chỉ rõ, trong nhiều trường hợp, tranh luận trên báo chí mở ra phạm vi rộng lớn hơn, trong đó nổi bật là việc phản biện chính sách, góp ý với các dự án, đề án, nhất là các dự án lớn, tác động mạnh mẽ đến đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội, đến các lợi ích của các nhóm đối tượng trong xã hội.

Tuy nhiên, muốn phản biện, giám sát xã hội hiệu quả, PGS.TS Đỗ Chí Nghĩa nhấn mạnh, phải có nhiều thông tin, có tri thức rộng và tầm nhìn để thuyết phục công chúng. Ngược lại, nếu thiên kiến, hẹp hòi, cố gắng ép thông tin theo chiều hẹp của nhận thức, sẽ khó tìm được sự chia sẻ, đồng cảm của công chúng.

Ngoài ra, về phương thức truyền tải thông tin, PGS.TS Đỗ Chí Nghĩa cho rằng, một tác phẩm báo chí sẽ hấp dẫn hơn nếu đưa ra được ý kiến nhiều chiều, đặt ra nhiều góc nhìn khác nhau. Tư duy khách quan, đa dạng sẽ làm rộng tầm nhìn tác phẩm, tạo thêm giá trị thông tin cho người tiếp nhận.

PGS.TS Đỗ Chí Nghĩa, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội. Ảnh: Trần Huấn

Lưu ý thêm, theo PGS.TS Đỗ Chí Nghĩa, khi phản biện, báo chí cần hiểu rõ vai trò, vị trí của mình, báo chí không phải là cơ quan quản lý, không phải cơ quan ra mệnh lệnh. Tuyệt đối tránh việc nhân danh dư luận để ra mệnh lệnh, tạo sức ép không phù hợp lên cơ quan quản lý.

Bên cạnh đó, ở Việt Nam, mỗi cơ quan báo chí đều là tiếng nói của các quan nhà nước, các tổ chức chính trị, xã hội. Do đó, PGS.TS Đỗ Chí Nghĩa nhấn mạnh: Khi phản biện xã hội, báo chí phải luôn ý thức và tuân thủ tôn chỉ mục đích, tránh làm khó cơ quan quản lý bằng những đề xuất “trên trời”, những ý kiến “dân túy” có vẻ vì lợi ích nhân dân, nhưng thực tế không triển khai được do điều kiện về nguồn lực còn hạn chế, hoặc vi phạm nguyên tắc công bằng, chỉ chăm chăm vào 1, 2 nhóm xã hội cụ thể mà bỏ qua các lợi ích xã hội rộng lớn hơn.

Hướng tới mục tiêu chung của xã hội

Trong bối cảnh hiện nay, để làm tốt vai trò phản biện, tạo sự đồng thuận xã hội, PGS.TS Đỗ Chí Nghĩa nêu một số giải pháp, cụ thể: Cần xác định rõ ràng, phản biện xã hội là trách nhiệm của báo chí, vừa đáp ứng nhu cầu thông tin của nhân dân, vừa làm tròn trách nhiệm công cụ tư tưởng của Đảng trong mọi hoàn cảnh.

Ngoài ra, để phản biện xã hội đạt hiệu quả, báo chí phải nắm bắt những vấn đề nóng bỏng, nội dung thông tin mà công chúng quan tâm, đón trước các xu thế phát triển, nhìn rõ lợi ích và tác động lợi ích sẽ diễn ra. Trên cơ sở hiểu biết thấu đáo, sâu sắc vấn đề, báo chí mới có thể tìm được phương án thông tin hợp lý và hiệu quả nhất.

Bên cạnh đó, theo PGS.TS Đỗ Chí Nghĩa, mục tiêu của phản biện xã hội là nhằm đạt đến đồng thuận xã hội, tức là luôn hướng tới nhận thức chung, hành động chung vì mục tiêu chung của xã hội. Vì thế, mọi luận điểm, tranh luận đưa ra không thể và tuyệt đối không được phép tạo ra sự chia rẽ, phân tâm.

Tiếp đó, báo chí phải tăng cường ứng dụng khoa học, công nghệ và chuyển đổi số, nhất là trong nghiên cứu, nắm bắt nhu cầu, tâm lý tiếp nhận thông tin của công chúng. Sử dụng nhuần nhuyễn các công nghệ truyền thông mới; phát huy vai trò của thông tin báo chí trên môi trường truyền thông số, coi đó là mặt trận chủ đạo của công cuộc đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đồng thời là cơ hội phát huy vai trò phản biện xã hội.

Bảo Thoa