Ông Trump thực sự muốn gì từ Canada và Mexico?

Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: Abaca.

Tổng thống Mỹ Donald Trump từ lâu đã nói sẽ sử dụng thuế quan như một công cụ kinh tế đối đầu với các quốc gia từ chối tuân thủ các yêu cầu của ông. Tuy nhiên, không rõ những yêu cầu chi tiết là gì.

Theo New York Times, sự mơ hồ nằm trong một phần chiến lược của ông Trump, cho phép tổng thống Mỹ tuyên bố giành lợi thế hoặc quyết định kết thúc vấn đề bất cứ khi nào ông muốn.

Canada và Mexico có thực sự nhượng bộ?

Ông Trump muốn Canada và Mexico ngăn chặn dòng người di cư tại biên giới và hạn chế vận chuyển các chuyến hàng fentanyl. Tuy nhiên, trước công chúng, ông đưa ra các chuẩn mực rất mơ hồ khi đánh giá thái độ hợp tác của hai nước trong lĩnh vực này.

Khi được hỏi liệu Thủ tướng Canada Justin Trudeau cần làm gì để Mỹ dừng áp thuế, ông Trump trả lời: “Tôi không biết. Chúng ta có thâm hụt lớn với Canada giống với tất cả nước khác. Tôi muốn thấy Canada trở thành bang thứ 51 của Mỹ”.

Sau cùng, trước thời hạn sắc lệnh áp thuế mới có hiệu lực, ông Trump quyết định hoãn kế hoạch trong 30 ngày với Canada và Mexico, tạm thời tránh một cuộc khủng hoảng có thể làm đảo lộn nền kinh tế toàn cầu.

Vị tổng thống cho rằng các nước láng giềng đã phải nhượng bộ Mỹ. Canada bổ nhiệm một “ông trùm fentanyl” và thành lập lực lượng chung chống tội phạm có tổ chức và rửa tiền. Trong khi đó, ông Trump cho biết Mexico cam kết tăng cường an ninh biên giới Mỹ - Mexico với 10.000 thành viên của Lực lượng Vệ binh Quốc gia.

Ông Trump lấy thuế quan làm áp lực buộc các nước láng giềng giải quyết khủng hoảng biên giới và fentanyl. Ảnh: Bloomberg.

Song chưa rõ liệu có biện pháp nào trong số này được coi là sự nhượng bộ lớn.

Trong một bài đăng trên mạng xã hội, ông Trudeau tiết lộ những động thái trên được triển khai theo kế hoạch biên giới trị giá 1,3 tỷ USD của Canada, trong đó có điều động thêm công nghệ và nhân sự đến biên giới. Theo dữ liệu liên bang, biên giới Mỹ - Canada chỉ chứng kiến một phần nhỏ trong tổng số vụ tịch thu fentanyl.

Mexico tăng cường hoạt động biên giới trước khi ông Trump đe dọa áp thuế, và tình trạng vượt biên trái phép đã giảm mạnh. Trong 4 tháng đầu nhiệm kỳ của Tổng thống Claudia Sheinbaum, lực lượng an ninh Mexico đã tịch thu fentanyl số lượng lớn và đẩy mạnh hoạt động xác định vị trí và phá hủy các phòng thí nghiệm fentanyl. Số ca tử vong do ma túy ở Mỹ giảm vào năm 2024 sau nhiều năm tăng liên tục do dùng thuốc quá liều.

“Ông ấy quen thuộc với sự hỗn loạn, ông ấy tận dụng tốt sự không chắc chắn”, John Feeley - cựu Đại sứ Mỹ tại Panama, nói. “Ông ấy không cần số liệu hay thước đo cụ thể. Ông ấy không làm vậy. Ông ấy hướng về phản ứng truyền thông và công chúng”.

Hôm 3/2, Karoline Leavitt, Thư ký báo chí Nhà Trắng, cho biết ông Trump "rất rõ ràng" về lý do áp thuế.

"Sự gia tăng các loại thuốc bất hợp pháp và lượng người lưu thông qua biên giới phía nam và phía bắc", bà Leavitt nói. "Tổng thống nói rất rõ với Canada và Mexico rằng Mỹ sẽ không còn là ‘bãi rác’ cho các loại thuốc gây chết người bất hợp pháp và cá nhân phạm pháp".

Lợi thế chính trị từ sự mập mờ

Canada lập luận họ đã thực hiện nhiều biện pháp do phía Mỹ yêu cầu. Ngoại trưởng Canada Mélanie Joly đã đến Mỹ 5 lần kể từ khi ông Trump đắc cử, khiến “ông trùm biên giới” Tom Homan lạc quan về kết quả hợp tác.

Trong một cuộc phỏng vấn, bà Joly cho biết đã gặp ông Homan ở Washington hôm 31/1 và gửi một văn bản dài 2 trang cùng một video chứng minh Canada coi trọng vấn đề an ninh biên giới. Sau đó, ông Homan nói Canada đang cải thiện vấn đề an ninh biên giới song ông Trump “cảm thấy họ làm chưa đủ và quyết định cuối cùng vẫn thuộc về tổng thống”.

Ông Trump giữ nguyên quan điểm áp thuế Canada cho tới tận hôm 3/2 - một ngày trước khi sắc lệnh mới có hiệu lực.

Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum và Thủ tướng Canada Justin Trudeau. Ảnh: New York Times.

Trong khi đó, lời cam kết tăng cường thực thi pháp luật tại biên giới của Mexico sẽ có lợi cho ông Trump giữa lúc tổng thống Mỹ áp đặt các hạn chế toàn diện ngăn chặn hàng nghìn người di cư. Trong những năm gần đây, một số quan chức Mỹ lo ngại Mexico không nhất quán trong việc ưu tiên các biện pháp an ninh biên giới.

Song Mexico đã đồng ý đẩy mạnh thực thi pháp luật tại biên giới cách đây khoảng một năm, sau khi chính quyền Joe Biden lo ngại Mexico chưa kiểm soát biên giới đủ hiệu quả. Tình trạng vượt biên trái phép đã giảm đáng kể. Mexico cũng đồng ý điều động 10.000 quân hỗ trợ thực thi luật di cư vào năm 2021 mà không cần lời đe dọa áp thuế. Bà Leavitt cho biết đợt triển khai công bố hôm 3/2 có hiệu lực dài hạn.

Trong hai tuần kể từ khi nhậm chức, ông Trump cho thấy Mỹ sẵn sàng mạnh tay và cứng rắn trên trường quốc tế. Ông đe dọa áp thuế với Colombia vì từ chối tiếp nhận các chuyến bay quân sự chở người di cư bị trục xuất, và Colombia đã nhanh chóng lùi bước.

Andrew Selee - Chủ tịch Viện Chính sách Di cư - cho biết vẫn chưa rõ Mexico và Canada cần làm gì để tránh đòn thuế quan từ Mỹ. Song trong khoảng thời gian tạm ngưng, ông Selee nhận định cả ông Trump và bà Sheinbaum đều có khả năng hưởng lợi về mặt chính trị từ kết quả của cuộc đàm phán qua lại giữa 2 nước. Ông Trump có thể khoe khoang về việc có thêm quân ở biên giới, còn bà Sheinbaum ăn mừng nỗ lực đối đầu trực diện với ông Trump.

"Tôi nghĩ chính phủ Mexico muốn biết mục tiêu cuối cùng (của Mỹ) là gì, nhưng bản chất linh hoạt của cuộc thảo luận có lợi cho cả hai bên", ông Selee cho biết.

Trí Ân