Ông Nguyễn Huy Tiến: VKS vừa khởi kiện, vừa kiểm sát hoạt động tố tụng không làm ảnh hưởng kết quả

Sáng 29-5, theo nghị trình, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

Liệu có xung đột vai trò?

Nêu ý kiến, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung (đoàn Long An) cho rằng việc cho phép VKS khởi kiện trong các vụ án dân sự công ích là điểm mới, có ảnh hưởng lớn đến cơ chế tố tụng dân sự.

Theo điều 21 Bộ luật TTDS hiện hành, VKS chỉ kiểm sát việc tuân thủ pháp luật trong tố tụng dân sự, không có quyền khởi kiện, không phải là nguyên đơn hay người bảo vệ quyền lợi.

Theo dự thảo Nghị quyết, VKS thực hiện “kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giải quyết vụ án dân sự công ích, thực hiện quyền yêu cầu, kiến nghị, kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự”.

Dự thảo cũng quy định kiểm sát viên được phân công tham gia phiên tòa, công bố quyết định khởi kiện, trình bày chứng cứ, tranh luận, phát biểu ý kiến và có thể rút yêu cầu khởi kiện.

“Vấn đề phát sinh từ dự thảo, VKS là nguyên đơn, người đại diện, hay người bảo vệ quyền lợi và tham gia tố tụng với tư cách pháp lý như thế nào? VKS vừa khởi kiện, vừa tham gia tranh tụng, vừa kiểm sát hoạt động tố tụng thì có xung đột vai trò không?”- bà Dung nêu vấn đề.

Đại biểu Quốc hội Phan Thị Mỹ Dung (đoàn Long An).

Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Long An cũng đặt câu hỏi: Ai sẽ kiểm sát hoạt động tố tụng nếu VKS cấp huyện (sắp tới là VKS khu vực) khởi kiện, sẽ phân công một kiểm sát viên khác hay VKS cấp trên phân công kiểm sát?

Từ phân tích trên, bà Dung đề nghị bổ sung trong dự thảo quy định: “VKS trong vụ án dân sự công ích là người khởi kiện có quyền và nghĩa vụ như nguyên đơn theo quy định tại Bộ luật TTDS. Đồng thời, với những cơ chế khác biệt về vai trò tham gia tố tụng của VKS như trong dự thảo Nghị quyết.

Bà cũng đề xuất bổ sung quy định: “Trong các vụ án do VKS khởi kiện, VKS cấp trên thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tố tụng”. Về lâu về dài, theo bà, chúng ta cần hướng đến xác định, xây dựng một cơ chế đặc biệt “nguyên đơn công” như mô hình của một số quốc gia (Đức, Pháp), nơi công tố có quyền khởi kiện để bảo vệ lợi ích công nhưng không đồng thời giám sát tố tụng.

Ngoài ra, nữ đại biểu cũng nêu câu hỏi: VKS có phải nộp tiền bảo đảm khi yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời như phong tỏa tài sản, cấm chuyển dịch tài sản... hay không?

Theo dự thảo Nghị quyết, VKS có quyền yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời để bảo vệ quyền, tài sản, bảo đảm thu thập chứng cứ, bảo vệ chứng cứ, bảo đảm cho việc giải quyết vụ án hoặc việc thi hành án. Trong khi đó, Bộ luật TTDS quy định đương sự có quyền yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời như phong tỏa tài sản, cấm chuyển dịch tài sản... và “người yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời phải nộp một khoản tiền bảo đảm”…

“Như vậy, vấn đề đặt ra từ dự thảo Nghị quyết là VKS có phải nộp tiền bảo đảm không? Dự thảo chỉ quy định VKS không phải nộp án phí nhưng không nói rõ về tiền bảo đảm…”- bà Dung nói.

Khởi kiện vì lợi ích công, không vì lợi ích riêng

Phát biểu giải trình cuối phiên thảo luận, Viện trưởng VKSND Tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết thế giới có “tứ đại tố tụng”, gồm: Tố tụng hình sự, tố tụng dân sự, tố tụng hành chính và tố tụng công ích. VKSND Tối cao thực hiện hai đề án nghiên cứu là khởi kiện dân sự để bảo vệ lợi ích công, người yếu thế và khởi kiện hành chính vì lợi ích công; lần này mới đề xuất thí điểm việc khởi kiện dân sự.

Trước vấn đề đại biểu Phan Thị Mỹ Dung nêu, ông Tiến nói “đây là câu hỏi rất hay”, đã được thảo luận kỹ trong nhiều diễn đàn. Theo ông, khởi kiện dân sự, theo cách hiểu thông thường, là bảo vệ quyền lợi của mình, thường là lĩnh vực tư. Trường hợp này, khởi kiện của VKS khác khởi kiện dân sự, đây là thực hiện công quyền, bảo đảm trật tự xã hội nhưng chưa đến mức hình sự.

Viện trưởng VKSND Tối cao Nguyễn Huy Tiến.

“VKS không làm đơn, không xin, mà đại diện cho công quyền ra quyết định khởi kiện để bảo vệ trật tự pháp luật công, trong đó có các lĩnh vực liên quan đến đa số như môi trường sống…”- ông Tiến nói.

Cũng theo Viện trưởng VKSND Tối cao, do VKS vì lợi ích chung nên không có chuyện nộp án phí, không có chuyện nộp tiền bảo đảm khi yêu cầu áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời và không có chuyện thỏa thuận.

“Đây là xu hướng chung để xây dựng tố tụng bảo vệ trật tự xã hội, bảo vệ lợi ích chung liên quan đến đa số, hoặc bảo vệ người yếu thế không có điều kiện tự bảo vệ mình”- ông Tiến nhấn mạnh.

Về ý kiến “VKS vừa là người ra quyết định khởi kiện, vừa tham gia tố tụng, vừa kiểm sát hoạt động xét xử”, ông Tiến cho hay đây là câu chuyện đã được bàn đến.

Theo ông, VKS có chức năng tham gia tố tụng và kiểm sát hoạt động xét xử, hoạt động tư pháp. Việc này để đảm bảo quá trình tòa án xét xử, ra phán quyết minh bạch, khách quan, công lý và quyền con người…

Ông Tiến ví von đây là “hai con mắt nhìn” và không ảnh hưởng đến kết quả vì Tòa án mới là người quyết định, ra phán quyết cuối cùng.

NHÓM PHÓNG VIÊN