Nông thôn miền Bắc ô nhiễm trầm trọng với mức bụi mịn vượt chuẩn nhiều lần

Bộ Tài nguyên và Môi trường vừa công bố Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia năm 2023 với chủ đề "Môi trường nông thôn - Thực trạng và giải pháp". Báo cáo phản ánh thực trạng chất lượng môi trường ở nông thôn, chỉ ra các nguy cơ gây ô nhiễm và những vấn đề môi trường bức xúc, nổi cộm tại khu vực nông thôn trong thời gian qua.

Báo cáo chỉ ra rằng ô nhiễm môi trường ở nông thôn không chỉ gây tác động tiêu cực đến cảnh quan mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và phát triển kinh tế xã hội.

Theo thống kê, năm 2023 có hơn 62 triệu người dân sinh sống ở nông thôn, chiếm gần 62% dân số toàn quốc. Các kết quả quan trắc cho thấy, vùng nông thôn miền Bắc gặp tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng, với mức bụi mịn PM 2.5 vượt quá quy chuẩn, có nơi lên tới 3,5 lần.

Ô nhiễm không khí tại nông thôn thường có sự phân hóa theo vùng miền, với mức ô nhiễm tại khu vực phía Bắc cao hơn so với miền Trung, Tây Nguyên và miền Nam. Các làng nghề ở nông thôn là khu vực chịu ô nhiễm nặng nề nhất.

Kết quả quan trắc tại các làng nghề Lại Xuân (Hải Phòng), Phong Khê, Văn Môn (Bắc Ninh), Ninh Văn (Ninh Bình) cho thấy chỉ số bụi lơ lửng vượt quy chuẩn, có nơi vượt gần 2 lần.

Đặc biệt, tại Văn Môn (Bắc Ninh) - nơi có làng nghề đúc nhôm Mẫn Xá, chỉ số bụi mịn PM 2.5 liên tục vượt quy chuẩn từ năm 2020 đến nay. Các khu công nghiệp như Cụm công nghiệp Phong Khê 2, Lỗ Sung (Bắc Ninh) và Phong Phú (Trà Vinh) cũng ghi nhận chỉ số bụi mịn vượt quá quy chuẩn.

Ô nhiễm môi trường ở nông thôn bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân như hoạt động dân sinh, sản xuất nông nghiệp, chế biến nông sản thực phẩm và hoạt động của các làng nghề.

Năm 2023, mức phát sinh chất thải rắn sinh hoạt tại nông thôn trên cả nước lên tới 29.700 tấn/ngày, trong đó chỉ có khoảng 77,7% lượng chất thải được thu gom và xử lý, còn lại 22% bị xả trực tiếp ra môi trường.

Một số khu vực, như Trung du và miền núi phía Bắc, Tây Nguyên, có tỷ lệ thu gom chất thải thấp, không đạt mục tiêu đề ra trong Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025.

Đặc biệt, chỉ có 16,1% làng nghề có hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt yêu cầu về bảo vệ môi trường, trong khi phần lớn chất thải từ các làng nghề bị thải trực tiếp ra hệ thống kênh rạch, gây ô nhiễm nghiêm trọng.

Báo cáo chỉ ra rằng ô nhiễm môi trường ở nông thôn không chỉ gây tác động tiêu cực đến cảnh quan mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và phát triển kinh tế xã hội. Ô nhiễm không khí, đặc biệt là bụi mịn PM 2.5, đã trở thành một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây tử vong và bệnh tật.

Ô nhiễm nước, thiếu nước sạch, cũng là tác nhân gây ra nhiều bệnh về đường tiêu hóa, bệnh ngoài da, trong khi ô nhiễm đất có thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người qua chuỗi thức ăn.

Các chuyên gia nhận định, ô nhiễm môi trường còn làm giảm năng suất nông nghiệp và đẩy chi phí y tế tăng cao, từ đó gây tổn thất kinh tế cho khu vực nông thôn.

Tính đến tháng 3/2024, khoảng 79,7% số xã đã đạt tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới. Tuy nhiên, công tác bảo vệ môi trường nông thôn vẫn còn nhiều tồn tại.

Việc thu gom và xử lý chất thải sinh hoạt tại nhiều khu vực chưa đạt yêu cầu, trong khi ô nhiễm tại các làng nghề vẫn chưa được giải quyết triệt để.

Chỉ có 11/47 làng nghề ô nhiễm nghiêm trọng đã hoàn thành các biện pháp khắc phục, còn lại phần lớn nước thải, chất thải từ các làng nghề vẫn chưa được xử lý đúng cách.

Để giải quyết những vấn đề này, Bộ Tài nguyên và Môi trường đề xuất đẩy mạnh công tác bảo vệ môi trường nông thôn, gắn với việc triển khai tiêu chí về môi trường trong Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.

Chính phủ cần tiếp tục hoàn thiện các chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường, đồng thời tăng cường nguồn lực tài chính cho công tác bảo vệ môi trường nông thôn.

Việc xây dựng và nhân rộng các mô hình, giải pháp bảo vệ môi trường, xử lý chất thải cần được triển khai phù hợp với điều kiện đặc thù của từng khu vực. Các biện pháp ưu tiên cần tập trung vào quản lý chất thải sinh hoạt, thu gom và xử lý nước thải sinh hoạt, đồng thời kiểm soát ô nhiễm tại các làng nghề và khu vực nông thôn.

Đây là một bài toán không dễ giải quyết, nhưng việc nâng cao nhận thức cộng đồng và tăng cường các biện pháp quản lý môi trường chặt chẽ sẽ là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và đảm bảo sự phát triển bền vững cho khu vực nông thôn trong những năm tới.

Theo Báo cáo Gánh nặng bệnh tật toàn cầu (IMHE, 2019), ô nhiễm không khí đứng thứ 5 trong bảng xếp hạng về nguy cơ gây tử vong và bệnh tật tại Việt Nam, tăng một bậc so với năm 2017.

Ô nhiễm không khí làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp, bệnh tim, đột quỵ và ung thư phổi. Trẻ em, phụ nữ, phụ nữ mang thai, người già, người có thể trạng yếu, người đang mang bệnh là những đối tượng có nguy cơ cao bị suy giảm sức khỏe bởi ô nhiễm không khí. Mức độ ảnh hưởng đối với từng đối tượng tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe, nồng độ, loại chất ô nhiễm và thời gian phơi nhiễm.

Ngoài ô nhiễm không khí ngoài trời, ô nhiễm không khí trong nhà do khí thải từ các hộ gia đình cũng gây nguy cơ đến sức khỏe con người rất lớn, đặc biệt ở khu vực nông thôn, tại đây nhiên liệu sinh khối và than đá được sử dụng để nấu ăn và sưởi ấm là chủ yếu.

Việc đốt nhiên liệu rắn trong nhà được xem là nguồn 101 chính gây ra tình trạng ô nhiễm bụi mịn và thường được đánh giá bởi thông số bụi PM2,5.

Giá trị thông số bụi PM2,5 càng cao thì tình trạng ô nhiễm càng nghiêm trọng. Khói sinh khối làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm phổi và các nhiễm khuẩn cấp tính đường hô hấp trên ở trẻ dưới 5 tuổi.

D.Ngân