Nỗ lực 'xanh hóa' sa mạc

Lúa mì trồng tại nông trại ở vùng Mleiha (UAE).

Những hình ảnh về cánh đồng lúa mì trên sa mạc được UAE công bố là một nông trại rộng 400ha ở thị trấn Mleiha thuộc Sharjah (UAE). Tại đây, toàn bộ nước của hệ thống tưới tiêu lấy từ nước biển sau khi đã khử muối, cũng như cải tạo mặt cát sa mạc làm đất canh tác.

Đây là một nền tảng nông nghiệp đặc biệt, có thể giúp xác định lượng nước cần dùng cho không chỉ một mùa cùng với phân tích khả năng tương thích của các loại lúa mì với thổ nhưỡng và thời tiết sa mạc, từ đó tìm ra giống lúa thích hợp nhất.

Tại đây người ta không dùng thuốc trừ sâu, hóa chất nhưng lại sử dụng hạt giống biến đổi gene và đẩy mạnh áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong việc phân tích hình ảnh nhiệt thu thập được cũng như phân tích dữ liệu về thời tiết và địa hình để điều chỉnh các yếu tố thời tiết và theo dõi tăng trưởng của cây trồng.

Năm 2025 này, chỉ riêng trang trại trên sa mạc Sharjah sẽ có diện tích 1.400ha, tăng mạnh so với 400ha vào năm 2022.

Số liệu chính thức cho thấy, nhập khẩu thực phẩm và nông nghiệp của UAE lên tới 85% lượng thực phẩm quốc gia này tiêu thụ. Bởi vậy, các dự án nông nghiệp sa mạc nhằm bảo đảm an ninh lương thực, nâng cao tỷ lệ sản xuất để đáp ứng nhu cầu nội tại, trong bối cảnh nhu cầu lương thực thay đổi và thế giới đang chứng kiến nhiều biến động khó lường. Vì thế, giới chức UAE đặt yêu cầu tự sản xuất lương thực là một mục tiêu quan trọng, cho dù địa chất và khí hậu khó khăn đến đâu đi nữa.

UAE liên tục kêu gọi nông dân hợp tác với chính phủ trong việc phát triển và duy trì nông trại, cũng như thành lập các nông trại chuyên canh trên vùng đất sa mạc, đồng thời nhấn mạnh chính phủ sẽ cung cấp hỗ trợ cần thiết cho các dịch vụ điện và nước với giá ưu đãi, bên cạnh việc cung cấp tư vấn kỹ thuật và nông nghiệp để bảo đảm sản xuất. Mục tiêu trong 10 năm tới, UAE có thể phát triển những giống cây trồng tương thích khí hậu, không có hóa chất độc hại và đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn cho sức khỏe.

Toàn bộ khu vực Trung Đông có diện tích khoảng 7,2 triệu km2, dân số khoảng 371 triệu người, bao gồm 17 quốc gia chủ yếu nằm trong vùng khí hậu sa mạc nhiệt đới khô nóng. Khó khăn chính trong phát triển nông nghiệp ở Trung Đông là nguồn nước hạn chế trên những vùng đất khô cằn, trong khi nước biển xâm nhập mặn khiến sản xuất nông nghiệp gặp khó khăn. Trong những năm gần đây, một số quốc gia Ả Rập đã đưa ra các chính sách và kế hoạch liên quan để giải quyết hạn hán, khan hiếm nước cho nông nghiệp và các thách thức khác, đồng thời phát triển và giới thiệu các công nghệ kỹ thuật số và AI để phát triển mạnh mẽ nền nông nghiệp tiết kiệm nước.

Để giải quyết thách thức kép về ảnh hưởng của nhiễm mặn và khan hiếm nước tưới tiêu, Tổ chức Nông Lương Liên hợp quốc (FAO) đã tiến hành nhiều nghiên cứu hỗ trợ nhằm tìm giải pháp cho các quốc gia Trung Đông - Bắc Phi. Trong đó có dự án hỗ trợ nông dân vùng Mesopotamian (Iraq) trồng cà tím và các loại cây trồng làm thức ăn gia súc khác bằng nước ngầm trong đất bị nhiễm mặn.

Theo ông Sinan Bacha, Giám đốc Trung tâm viễn thám khu vực của các quốc gia Bắc Phi (CRTEAN), nhiều nước trong khu vực Trung Đông - Bắc Phi đã đạt được những thành tựu đáng ngạc nhiên trong nông nghiệp và quản lý nguồn nước. “Giảm tiêu thụ nước ở khu vực khan hiếm nước như ở sa mạc luôn được chúng tôi xem là một mục tiêu lớn hướng tới. Từ đó hình thành một phương pháp nông nghiệp bền vững vượt lên thách thức của tự nhiên nhằm mang lại lợi ích cho nền kinh tế và sinh kế của người dân” - ông Bacha nói.

Còn ông Abdulrahman Al Shamsi, chủ một nông trại ở Abu Dhabi phấn khởi cho biết: "Tới nay, ngay cả vào mùa nóng nhất trên sa mạc, tôi vẫn canh tác được. Mùa vụ bắt đầu từ tháng 8, liên tục đến tháng 7 năm sau. Chúng tôi áp dụng mô hình khép kín nuôi trồng thủy sản kết hợp canh tác nông nghiệp. Nước được lọc từ nước biển để đưa vào nuôi thủy sản. Nước thải sau đó sẽ được chuyển sang nuôi bèo hoa dâu. Vừa làm thức ăn chăn nuôi, bèo hoa dâu lại có tác dụng tinh lọc nước, hấp thụ amoniac và các kim loại nặng. Nước vì thế lại có thể tái sử dụng để tưới cho cây trồng. Bất chấp đất cát khô cằn chúng tôi bắt sa mạc phải nở hoa”.

Tuy nhiên, đó không bao giờ là việc dễ dàng khi mà các sa mạc luôn có sự di chuyển tự nhiên của cát, có khi còn tạo ra những đồi cát cao tới 15 mét, chôn vùi thành quả lao động cũng như dập tắt giấc mơ của người dân.

Chinh vì thế, cho dù đã thu được một số kết quả, nhưng đại diện FAO vẫn cho rằng, cộng đồng và nông dân cần được hỗ trợ nhiều hơn nữa vì họ không thể có đủ nguồn lực để làm việc này một mình, kể cả chỉ để dựng lên những rào chắn cát cao từ 20 cm đến 1 mét dựa vào các loại vật liệu rẻ tiền đi chăng nữa vì khi những trận bão cát xuất hiện thì mọi rào chắn hầu như bị vùi lấp.

Dẫu thế, với cái nhìn lạc quan, Tiến sĩ Mona Dawelbait của FAO cho biết: “Tôi đã làm việc với các cộng đồng ở sa mạc Trung Đông - Bắc Phi được 20 năm. Họ là những người kiên cường với tinh thần mạnh mẽ và tôi tin rằng làn gió trong việc xanh hóa sa mạc sẽ ngày một mạnh mẽ hơn, và điều đó sẽ thấy rõ trong năm 2025 này”.

THẾ TUẤN